جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تاريخ الأئمة الزيدية في اليمن حتى العصر الحديث» به زبان عربى از آثار محمد بن محمد بن يحيى زباره است كه با اهتمام و مقدمه دكتر محمد زينهم محمد عزب منتشر شده است. نويسنده در اين اثر، ظهور امامان زيدى از قرن دوم هجرى تا نيمه اول قرن چهاردهم هجرى (1342ق) را همراه با توضيحى در مورد پرچم‌ داران آن شرح داده است. در مجموع در اين اثر، بيش از صد امام زيدى مطرح شده است.

کتاب «الحدائق الوردیة فی مناقب الائمة الزیدیة» نوشته حمید بن احمد محلی با تحقيق مرتضى بن زيد محطورى حسنى، اثرى است مهم در تاريخ‌ نگارى زيديه، به زبان عربی، درباره شرح حال و مناقب ائمه زیدیه نگاشته شده است. برخى از مطالب مهم كتاب را مى‌ توان در امور زير، خلاصه نمود: الف) روابط معتزله با زيديه: يكى از مسائل مهم در تاريخ زيديه، تأثيرپذيرى عالمان زيدى از مكاتب كلامى معتزله است. ب) زيديه و مطرفيه: يكى از ويژگى‌ هاى مهم كتاب، اشاره به درگيرى ميان مطرفيه و زيديه است. شدت درگيرى بين اين دو گروه را مى‌ توان از كثرت آثار در رد فرقه مطرفيه دريافت. ج) يكى از جنبه‌ هاى با اهميت كتاب، نقل برخى از كلمات جالب توجه يا برخى از مناظرات كلامى يا آگاهى‌ هاى خاص تاريخى است. بخش پايانى كتاب به نقل اشعار شاعرانى چون فرزدق و كميت بن زيد اسدى درباره اهل‌ بيت (ع) اختصاص يافته است.

«غالیان؛ کاوشى در جریان‌ها و برآیندها تا پایان سده سوم» اثر نعمت الله صفرى فروشانى، کتابى است در موضوع غلات و تأثیر آنان در افکار و عقاید و تاریخ شیعه که به زبان فارسى نوشته شده است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظیم شده که هر فصل مشتمل بر عناوین متعددى است. نویسنده در پى آن است تا تأثیر غلات در افکار، عقاید و تاریخ شیعه را بررسى نماید. در این تحقیق، منظور از کلمه تأثیر، اعم از تأثیرهاى مستقیم و غیر مستقیم است. فصل اول کتاب به کلیاتى چون: غلو، غلو در قرآن و روایات، غلو در ادیان پیشین، فرقه‌ شناسى غالیان، غلو در کلام و رجال شیعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص یافته است. عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاریخ» است که در آن، کاوشى تاریخى درباره فرقه‌ هاى غلات و شناسایى یکایک آنها و نیز بحث از فرقه‌ هایى که هرگز وجود خارجى نداشته‌ اند، فراهم آمده است. بخش پایانى این فصل، شرح رفتار امامان شیعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شیعه در رد غالیان است. در فصل سوم، مؤلف به تحلیل عقاید غالیان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترک عقاید شیعه و غلات و... اهتمام ورزیده است. این فصل به دو بخش اصلى تقسیم مى‌ شود: الف- غلات در آینه عقیده (عقاید غلات) ب- غلات در آینه عمل. فصل پایانى کتاب، عهده‌ دار بررسى تأثیر منفى غلات بر تاریخ شیعه، اوصاف غالیان در منابع رجال شیعه، غلو در فقه و کلام شیعه و... است. در این فصل، تلاش مى‌ شود در حد امکان، آثار غلات در تاریخ و افکار و عقاید شیعه بررسى گردد.

«غلو؛ درآمدى بر افکار و عقاید غالیان در دین» اثر نعمت الله صالحى نجف آبادى کتابى است که به زبان فارسى، غلو در دین و عوامل پیدایش آن را مورد بررسى قرار داده است. کتاب مشتمل بر یک مقدمه و دو فصل بدین‌ ترتیب است: در فصل اول به تعریف غلو و نمونه‌ هایى از غلو درباره شخصیت‌ ها و کتب مى‌ پردازد؛ در فصل دوم عوامل پیدایش غلو درباره ائمه (ع) را مورد بررسى قرار مى‌ دهد. نویسنده در فصل اول تعریفى از غلو کرده و مى‌ گوید: «خط غلو یک جریان فکرى انحرافى است که در تاریخ طولانى بشر همیشه وجود داشته است و معناى غلو این است که انسان چیزى یا کسى را از آن حدى که هست بالاتر بداند». سپس براى غلو چند مثال ذکر مى‌ کند. نویسنده در فصل دوم سه عامل را باعث پیدایش غلو درباره ائمه (ع) دانسته است: 1. دشمنان ائمه (ع) براى منزوى کردن آنان و لکه‌ دار نمودن پیروانشان اخبارى را که مشتمل بر غلو درباره ائمه (ع) بود جعل کردند. 2. گروه عشرت‌ طلبى که مى‌ خواستند هر گونه کامجویى و هرزگى را با توجیه دینى انجام دهند یک پیغمبر جعلى مثل ابوالخطاب مى‌ ساختند که مى‌ گفت: من پیغمبر خدا هستم و امام جعفر صادق (ع) خداست و مرا مبعوث کرده تا همه گناهان را مباح کنم و بار واجبات را از دوش مردم بردارم. 3. بعضى از دوستان دلباخته ائمه (ع) اخبارى مشتمل بر غلو در فضیلت ائمه (ع) جعل کردند تا بدینوسیله افکار غلو آمیز خود را رواج دهند. این سه عامل مجموعا مثلثى تشکیل مى‌ دهند که مؤلف آن را مثلث شوم مى‌ نامد زیرا آثار زیان‌ آور و ضد اسلام آن براى جهان اسلام شکننده و تلخ بوده است.

«بنیادهاى کیش اسماعیلیان» از آثار برنارد لوئیس (متولد لندن 1916 م) به زبان انگلیسى است که آن را خلیل أحمد جلّو و جاسم محمد الرجب به عربى ترجمه کرده و تحت عنوان «أصول الإسماعیلیة (بحث تاریخی فی نشأة الخلافة الفاطمیة)» منتشر ساخته‌ اند. سپس دکتر ابوالقاسم سرّى، آن را از عربى به فارسى ترجمه کرده است. این کتاب متشکل از پنج مقدمه و متن کتاب تشکیل شده است. متن اثر نیز از شش فصل به ترتیب ذیل تشکیل شده است: 1. رشد اسماعیلیان، 2. امامان مستور و یاوران ایشان، 3. قرمطیان بحرین، 4. اهمیت اجتماعى اسماعیلیان، 5. تلفیق دین‌ ها و مذهب‌ ها یا مذهب شمول در عقیده 6. مردم‌ گرائى.

کتاب «تاریخ اسماعیلیان» اثری است که از تلفیق دو کتاب برنارد لوئیس مستشرق مشهور معاصر انگلیسی ترجمه و منتشر شده است. این دو کتاب یکی به پیدایش و خاستگاه اسماعیلیه و دیگری با عنوان فدائیان اسماعیلیه به تاریخ نزاریان پرداخته است. لویس در طی دوران مطالعه و تحقیق خود به موضوعات متنوعی پرداخته است. علاقه او در ابتدا به تاریخ اسلام در سده‌ های میانی و به ویژه جنبش‌ ها و حرکت‌ های مذهبی نظیر اسماعیلیه بود. سپس به خاورمیانه معاصر روی آورد و پس از آن تاریخ امپراتوری عثمانی را موضوع اصلی پژوهش‌ های خود قرار داد. در نهایت به این نتیجه رسید که این سه موضوع را از طريق بررسی تاریخ روابط اروپا و اسلام از اوایل عثمانی تا به امروز، با یکدیگر تلفیق کند.

کتاب «الزیدیة بین الامامیة و اهل السنة» نوشته سامی غریری، به بررسی تاریخی و تحلیلی فرقه زیدیه از آغاز و ظهور، نیز بررسی عقاید و فرق آن است که به زبان عربی نوشته شده است. مولف مباحث کتاب را در پنج فصل موضوعات بررسی نموده است: زمان ظهور تشیع، شرح حال و وقایع و روایات و احادیث زید بن علی (ع)، عقیده‌ زیدیه درباره‌ توحید و صفات آن، شروط امامت از دیدگاه این فرقه و علمای فرقه زیدیه.

کتاب «فرقه های اسلامی» نوشته مستشرق شهیر آلمانی ویلفرد مادلونگ با ترجمه‌ ابوالقاسم سری، پژوهشی است درباره گرایش های مذهبی و شکل گیری فرقه های بزرگ در ایران، از آغاز دوران اسلامی تا حمله مغول. مولف در این کتاب بخشی را با عنوان مرجئه و سنت گرایی اهل تسنن به بررسی و تحلیل فرقه مرجئه اختصاص داده است.

چکیده :اختلاف پیرامون «ایمان و کفر مرتکب گناه کبیره» و سرنوشت اخروی وی، که اولین مسأله مطرح در تاریخ مجادلات کلامی مسلمین بوده است، ریشه در نوع نگاه فرق مختلف اسلامی به مقوله ایمان و تلقی خاص هر یک از ماهیت و لوازم آن دارد، که در این میان تفاوت نظرها در باب رابطه ایمان و عمل، عامل اصلی بروز اختلافات بوده است.در میان فرق کلامی عامه، از بین کسانیکه عمل را داخل در ماهیت ایمان و از شروط قوام ذات آن می شمارند؛ سخت ترین موضع از آن خوارج است که فتوا به کفر صاحب کبیره داده اند، حسن بصری اهل کبائر را منافق خوانده و معتزله وی را در حد وسط ایمان و کفر قرار داده و از آن تعبیر به «منزله بین المنزلتین» کرده اند، اما اهل حدیث با تفسیر این جزء ایمان به شرط کمال آن، مرتکب گناه کبیره را مومن فاسق دانسته اند. در مقابل کسانیکه عمل را خارج از ماهیت ایمان و جدای از ذات آن می دانند، در قبال وضعیت مرتکب کبیره، دو نظر کلی ارائه نموده اند؛ مرجئه با تقلیل ایمان به معرفت و بی اهمیت دانستن عمل، گناهکار را به صرف شناخت خدا، مومن حقیقی و از اهل نجات پنداشته اند، ولی اشاعره که ایمان را همان تصدیق قلبی می دانند با اذعان به لزوم اقتران ایمان و عمل صالح در موضعی مشابه با اهل حدیث گناهکار را مومن فاسق نامیده اند.متکلمین شیعه نیز در این باب نظر واحدی ندارند. نص گرایانی چون شیخ صدوق و پیروانش که ظواهر آیات قرآن و اقوال معصومین (ع) را یگانه مرجع کشف حقایق دینی می شمارند، بر اساس همین ظواهر، ایمان را حاصل اعتقاد و اقرار و عمل، و ترک عمل را مساوی خروج از دایره ایمان می دانند، ولی از آن رو که قائل به تفکیک بین ایمان و اسلام اند، مرتکب گناه کبیره را مسلمان غیر مومن می خوانند. در مقابل عقل گرایانی چون شیخ مفید و اتباع وی که ایمان را از سنخ معرفت و عمل را خارج از حوزه مفهومی آن می پندارند، علیرغم اضطراب و تشتت رأی بسیار، در نهایت حکم به ایمان مرتکب گناه کبیره کرده اند.در حدود 900 آیه از آیات قرآن نیز به موضوع ایمان اختصاص دارد، که مفاهیم برآمده از این آیات، به انضمام احادیث مأثور از اهل بیت (ع) که بهترین مفسر و مبین کلام الهی اند، ایمان را از جنس تصدیق و یقین قلبی و مرتبه ای بالاتر از اسلام ظاهری می نمایانند که همواره ملازم عمل صالح بوده و بنا بر شدت و ضعف آن افزایش و کاهش می یابد و ارتکاب گناه در صورتی که از آن توبه نشود، منجر به زوال آن می گردد. پس باید با تفکیک اسلام و ایمان، صاحب معاصی کبیره صرفا مسلمان ظاهری دانست.واژگان کلیدی : اسلام، ایمان، کفر، گناه کبیره، فرق کلامی.

«بيان مذهب الباطنية و بطلانه» نوشته محمد بن حسن دیلمی، عنوان کتابی است که بخشی از کتاب قواعد عقائد آل محمد (ص) به حساب می آید. این کتاب رساله ای است تند و آکنده از تعابیر درشت درباره اسماعیلیه و رد آنها. مولف در مقدمه کتاب، اسماعیلیه را از غلاة شمرده و می گوید: اینان با غلاة و امامیه در بسیاری مسایل مشترکند. آنگاه پس از مقدمه ای کوتاه درباره غلاة، ابتدا به گونه ای گذرا و در پانزده صفحه، درباره اسماعیلیه سخن گفته، و بعد به تفصیل به آنها پرداخته است. در فصل اول از فصول تفصیلی کتاب از تاریخ پیدایش اسماعیلیه و زمینه های آن، نوع مردمی که به آنان جذب می شدند، بحث درباره القاب آنان و وجه تسمیه این القاب سخن به میان آورده است. در فصل های بعدی از حیله ها و ترفندها و عقاید و باورهای آنان و نقد و رد آن و... بحث شده است. مولف در ضمن بررسی عقاید آنان می گوید: اینان به نبوت پیامبر باور ندارند. فصل پنجم بیانگر چگونگی تأویلات آنان از ظواهر است که اینان به معاد نیز باور ندارند. فصل پنجم چگونگی تأویلات آنان از ظواهر آیات است. در فصل ششم، مولف به اثبات کفر آنها پرداخته است و به بیش از بیست وجه استناد می کند؛ که برخی از این دلایل و وجوه خواندنی است و نشانگر تأثیر و تعصب در داوری هاست. مولف برای نگاشتن این اثر، به مصادر بسیاری مراجعه کرده است؛ مانند: البلاغ که گویا از مجموعه های اسماعیلیه است، المبدء والمنتهی، الجامع العلم المکنون و... فصل هفتم درباره حکم شرعی آنان بحث شده است.