جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تأویل شناسی «بسم الله الرحمن الرحیم» در راستای مبانی اعتقادی و فکری فلاسفة مسلمان، راهگشای معرفت به مَباحث خداشناسی و انسان شناسی و هستی شناسی است. از این رو، این پژوهش با عنوان «بررسی تطبیقی تأویل بسم الله الرحمن الرحیم از دیدگاه ملاصدرا، علامه طباطبایی و امام خمینی» مطابق نظریات سه فیلسوف عارف مسلمان تنظیم شده است. در این پژوهش به بررسی معنای تأویل پرداخته ایم که رویکرد فلسفی، عرفانی سه شخصیت مذکور در این رابطه مورد بررسی قرار گرفته است. تفاوت دیدگاه سایر مفسرین که تأویل را در راستای ظواهر آیات قرآن و ارتباط لفظ و معنا دانسته اند، مختصراً ذکر شده است همچنین دیدگاه خاص فلاسفه مذکور نسبت به تأویل به عنوان شناخت لایه های باطنی هستی و آیات قرآن مطرح گردیده است به طوری که نه تنها بسم الله الرحمن الرحیم بلکه تمام حقایق عالم امکان یک مقام اطلاقی و غیر مقید داراست و مقامات و تعیناتی مطابق عوالم و نشآت مختلف هستی، که متعلقات (بسم الله الرحمن الرحیم) در این راستا بسیار مختلف می شود. مقام اطلاقی آیة مذکور، اسم اعظم و مقامات نازلة آن هر کدام مربوط به اقوال و افعال و سور مختلف قرآن است. و در همة این موارد بسم الله الرحمن الرحیم صرفاً اشتراک لفظی است. در این تحقیق سعی بر آن است ماهیت خاص اسماءُ الحسنی به عنوان تجلیات فعلی ذات الهی و وسایط فیض او بر ممکنات تبیین گردد و جایگاه خاص رحمت الهی در میان آنها تشریح شود، همچنین ارتباط سایر اسماء الهی با رحمت او به عنوان ام الاسماء و رابطه (بسم الله الرحمن الرحیم) با اسم اعظم الهی و تجلی اتم و اکمل آن یعنی انسان کامل بررسی گردد. و رابطة صفات متقابل در حیطة ربوبی و امکانی آن بررسی شود، چرا که با توجه به اصالت وجود و ارجاع همة اوصاف متقابل الهی به یک ذات واحد تمامی تضادها از وجود باری تعالی مرتفع می شود. از طرفی با توجه به شمول و فراگیری رحمت، راز شرور و مفاسد عالم در چشم انداز فلسفه مطرح می شود که هر کدام از سه شخصیت فوق الذکر به نحوی شرور را به اعدام نسبت داده که مورد جعل و خلق واقع نمی شوند و در قضای الهی جایگاهی ندارد.

یکی از دغده های ذهنی انسانها از گذشته تا حال مساله غایت حیات و پایان زندگی این جهانی اوست. اینجاست که اهمیت فهم مساله معاد بیشتر آشکار می شود و بدین جهت ادیان الهی یکی از مسائل محوری رسالت خویش را دعوت به فهم این مساله و باور درست و راستین به آخرت دانسته اند. متکلمان و حکیمان مسلمان نیز ضمن اینکه در اصل باور به معاد اشتراک نظر دارند اما در کیفیت حیات پس از مرگ و چگونگی وجود انسان و حیات او اختلاف نمودند، تا جایی که برخی معاد را تنها جسمانی، برخی تنها روحانی و گروهی دیگر جسمانی و روحانی دانستند، دسته سوم ضمن باور داشتن به جسمانی و روحانی بودن معاد در کیفیت جسم اختلاف کردند. امام خمینی و علامه طباطبایی که از بزرگان حکمت، عرفان و کلام امامیه هستند، براساس فهمشان از آیات، روایات و بر مبنای تفکر فلسفی شان که از سرچشمه حکمت متعالیه صدرایی سیراب می شوند دیدگاه ویژه ای در این مسأله دارند. امام و علامه طباطبایی در روحانی و جسمانی بودن معاد متفق القول هستند با این وجود در معاد جسمانی، امام خمینی در اینکه بدن آدمی پس از مرگ ظاهری بدون هیولای مادی است، با استواری سخن می گوید. اما علامه طباطبائی در برخی کلماتش با توجه به برخی روایات به وجود جسم مثالی در عالم برزخ اشاره دارد، گرچه در تفسیر المیزان معتقد است که بدن انسان در عالم آخرت دوباره زنده می شود و به سوی روح حرکت می کند و به آن ملحق می شود، به عبارت دیگر همان الحاق بدنها به ارواح است نه عود ارواح به ابدان با این تعبیر برای نفس جایگاهی مهم تر از بدن قائل شده اند نه به این معنا که دیگران منکر این جایگاهند، بلکه به این معنا که بعد مادی نفس (بدن) از حیث رتبه به مراتب، پائین تر از روح است و روح از آن جهت که بعد از مفارقت از بدن به تجرد تام نایل شده است و غایت آن خودش است و دیگر نیازی به بدن ندارد و این بدن است که بعد از زنده شده باید به روح ملحق شود و با همراهی روح از کمالات لایق آن بهره مند شود.

پژوهش حاضر از 4 بخش تشکیل یافته است . در بخش اول کلیاتی درباره تعریف و ماهیت آزادی و مفهوم آن، سیر تطور آن و نظرات اندیشمندان غربی و اسلامی ارائه می گردد. در بخش دوم، آزادی در حوزه فردی، ارتباط با آن با اراده و مسئولیت ، آزادی فردی در عرصه های مختلف از قبیل آزادی ایمان، اندیشه اسلامی مطرح می شود. در بخش سوم: آزادی در حوزه اجتماع و در انواع مختلف آن مانند آزادی بیان و آزادی افکار و تضارب آراء در جامعه، آزادی قانون و ارتباط آن با نظم و امنیت ، آزادی و عدالت اجتماعی، آزادی احزاب و گروههای سیاسی و حدود آزادی در جامعه مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش چهارم: آزادی در حوزه حکومت طی سه فصل به بیان و ملاک آزادی حکومت ، مردن و نقشی که در تعیین حکومت کارگزاران آن و ارتباط با آنها دارند و حدود آزادی حکومت پرداخته می شود و در آخر نیز نتیجه گیری از پژوهش که در واقع بررسی نهایی موضوع مورد پژوهش است ، ارائه می شود.

اعتقاد به رجعت در دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی، براساس دلایل نقلی اثبات می‌شود؛ اما این دو شخصیت بزرگ، با استفاده از روش عقلی نیز به اثبات اصل و چگونگی رجعت پرداخته‌اند. علامه طباطبایی با توجه به نظام معنایی آیات و روایات، رجعت را یکی از مراتب ظهور حق در هستی می‌داند که خود، امری مبتنی بر دلایل عقلی است؛ اما امام خمینی علاوه بر پذیرش اصل رجعت براساس دلایل نقلی، کیفیت رجعت را با پیش‌فرض ترتب عوالم هستی و تناظر آن مراتب با مراتب نفس و نیز با تبیین جایگاه تکوینی نفوس انسانیِ مشمول رجعت در تعبیر تمثّل ملکی نفوس، اثبات کرده است. بنابراین اصل رجعت در دیدگاه دو حکیم بزرگ، هم با روش کلامی و تفسیری و هم با روش فلسفی و عرفانی، در دو زمینة هستی‌شناسی و انسان‌شناسی ـ که هر دو در سیطرة حقیقت توحید قرار دارند ـ اثبات‌پذیر است و این عقیدة اختصاصی امامیه، علاوه بر مبانی و دلایل نقلی، دارای مبانی و دلایل عقلی نیز هست.

مسأله اصلی در این تحقیق بررسی عصمت انبیا علیهم السلام از دیدگاه چهار نفر از بزرگان شیعه شیخ صدوق، سید مرتضی، علامه طباطبایی و علامه عسکری می باشد. در فصل اول: کلیات و برخی از واژگان کلیدی بحث ذکر می شود واژه عصمت در لغت به معنای منع کردن و بازداشتن است و در اصطلاح علم کلام نیز از آن به لطف الهی و ملکه ای نفسانی یاد می شود که انسان برخوردار از آن را از هرگونه خطا و گناه باز می دارد. در فصل دوم ادله عقلی و نقلی عصمت انبیا از دیدگاه افراد یاد شده مورد بحث قرار گرفته و روشن گردیده که ادله عقلی و نقلی فراوان بر عصمت انبیا وجود دارد و عصمت را برای آنها ثابت می کند. در فصل سوم پس از بررسی عوامل مختلف عصمت رابطه عصمت با اختیار از دیدگاه این چهار نفر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و بیان شده که عصمت با اختیار معصوم منافات ندارد و باعث سلب اختیار از او نمی شود از همین رو عصمت یک نوع فضیلت برای صاحب آن تلقی می شود. در فصل چهارم: قلمرو عصمت انبیا از دیدگاه افراد یاد شده مورد بحث و تحقیق قرار گرفته مبنی بر اینکه قلمرو عصمت انبیا شامل عصمت در تلقی حفظ و ابلاغ وحی و همچنین عصمت از هر نوع خطا و گناه می شود اما در عصمت از سهو و نسیان میان این چهار شخصیت اختلاف است شیخ صدوق سهو و نسیان در امور عادی را که مشترک بین پیامبر و سایر مردم است بر پیامبر جایز می داند. بر خلاف دیگران که هیچ نوع سهو و نسیانی را بر انبیا علیهم السلام جایز نمی دانند. در فصل پنجم بررسی و نقد برخ از مهمترین شبهات عصمت انبیا علیهم السلام بیان شده است. در فصل ششم به جمع بندی و آوردن خلاصه‌ای از مطالب گذشته پرداخته شده‌است.

ویژگی بارز اندیشه تربیتی امام خمینی (رحمه اله) تربیت با محوریت فطرت است و بدین علت، در تبیین حقیقت و ماهیت تربیت اسلامی بر شکوفاسازی فطرت تاکید تام دارد و در این راستا، معنا و مفهوم و، اقسام فطرت، خاستگاه فطریات و زوایا و ابعاد آن را تبیین کرده و به این نتیجه رسیده است که در وجود انسان یک سلسله ذاتیات و فطریات وجود دارد، اما تمام فطریات انسان را به دو فطرت عشق به کمال و فطرت گریز از نقص برمی گرداند.هدف از پژوهش حاضر، بررسی این نکته کلیدی است که از نگاه امام خمینی (رحمه اله) فطرت خاستگاه تعلیم و تربیت، اخلاق، دین، دینداری و هنر است و پایه و اساس تربیت بر فطرت استوار است و اصولا معنا، مفهوم و حقیقت تربیت شکوفاسازی توانمندی ها و قابلیت های فطری است.در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و استنباطی به واکاوی آثار، تالیفات و بیانات امام خمینی (رحمه اله) پرداخته ایم و به برخی از نتایج تربیتی رویکرد تربیت فطرت محور دست یافته ایم که عبارتند از: فطرت عشق به کمال و نفرت از نقص که بنیادی ترین امر فطری انسان است، فطرت توحیدی و معادباوری که پایه و اساس نظام تربیتی است، هدف تربیت شکوفایی فطرت است، تعالیم دینی در جهت شکوفایی فطرت است و...