جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

في ظل أصول الإسلام، مجموعه مباحثى است كه توسط آیت‌الله جعفر سبحانى، از عالمان شيعى معاصر، مقيم قم در نقد ديدگاه وهابيان در خصوص موضوعات توحيد، شرك و بدعت با هدف زدودن اتهام شرك و بدعت از شیعیان مطرح شده است. مؤلف به بررسى اين موضوعات در پرتو اصول مستفاد از كتاب و سنت پرداخته است. كتاب داراى دوازده فصل و يك خاتمه است. * ساده و بسيط بودن انديشه اسلامى و آسانى تكاليف در اين دين. در اين فصل مؤلف اين اصل را يكى از علل و اسباب انتشار سريع و گسترده دين اسلام در ميان اقوام مختلف معرفى مى‌كند. همچنين به آيات و رواياتى كه روح اسلام در آنها متجلى است، استناد مى‌نمايد. سپس اركان اسلام را كه عبارت است از ايمان به خدا، اظهار شهادتين، به پاداشتن نماز و پرداخت زكات يادآور شده و به استناد برخى از روايات، تكفير مسلمان را ناروا مى‌شمارد. تاكيد اسلام بر وحدت امت اسلامى و بيان موضع عالمان مسلمان درباره ناروا بودن تكفير مسلمان و... از ديگر مباحث اين فصل است. * اصاله الاباحه نه اصاله الحرمه. در اين فصل مؤلف با استناد به اين كه در اديان گذشته نيز اصل اولى در امور روايى و اباحه بوده، جز در مواردى كه انبياء از چيزى منع نمايند، به ديدگاه قرآن كريم در تاييد اين اصل اشاره مى‌كند و معتقد است وظيفه پيامبران بيان محرمات است نه محللات. البته در خصوص اين اصل اين نكته را هم يادآور مى‌شود كه اين اصل فقط در مورد امور عادى زندگى صادق است، نه در مورد امورد عبادى كه نيازمند قصد قربت است. پس از آن نتايجى را بر اين اصل بار مى‌كند. * بدعت؛ تعريف و اقسام آن. در اين فصل به تعريف لغوى و اصطلاحى بدعت پرداخته شده و حكم بدعت از ديدگاه قرآن كريم و سنت شريف نبوى بيان مى‌گردد. چنانچه چيزى كه جزء دين نيست، جزء آن به شمار آيد، در دين بدعت ايجاد شده است. در ادامه، موارد و مصاديق بدعت يادآورى مى‌شود. مؤلف معتقد است، تشخيص مصاديق بدعت نيازمند تفاوت نهادن ميان آداب و رسوم عرفى و امور تقليدى از اعمال دينى است كه در هر دو نوع بدعت و نوآورى امكان پذير است؛ اما تنها آن نوع بدعت كه در امور دينى صورت مى‌پذيرد، محكوم به حرمت خواهد بود. سپس ملاك و معيار شرعى بودن عمل بدعت آميز نبودن آن را يادآور مى‌شود. در پايان با استفاده از اين اصل، برخى از امورى را كه وهابيان به استناد آنها شیعیان و برخى ديگر از مسلمانان را بدعت‌گذار در دين معرفى مى‌كنند، نقد و بررسى مى‌كند. * دوستى پيامبر و اهل‌بيت(ع) در كتاب و سنت و آثار فردى و اجتماعى آن. در اين فصل لزوم دوستدارى پيامبر(ص) از ديدگاه قرآن يادآورى شده و عوامل فرمان خداوند به محبت ورزيدن نسبت به پيامبر(ص) ذكر مى‌گردد. پس از آن برخى احاديث كه از پيامبر(ص) روايت شده و در آنها به دوستى حضرت و اهل‌بيت وى و نيز اصحاب ايشان ترغيب و سفارش شده، نقل مى‌گردد. همچنين به آثار و فوائدى كه دوستى با ايشان در بردارد، اشاره مى‌شود. با توجه به اين اصل، مؤلف بر اين باور است كه اين محبت و دوستى بايد به صورتى شايسته در حيات فردى و اجتماعى مسلمانان بروز و ظهور يابد، كما اين كه اين گونه بوده است. بر همين اساس مؤلف حفظ و نگهدارى آثار ارزشمند اسلامى، همچون مشاهد و بناهايى كه بر قبور انبياء و اولياء بنا نهاده شده، را لازم و ضرورى دانسته و ديدگاه وهابيان را درباره لزوم تخريب اين آثار، به جهت شرك آميز بودن آنها، با استناد به قرآن كريم و سنت نبوى، نقد مى‌كند. * توحيد و شرك در عبادت. در اين فصل مراحل هشتگانه توحيد(توحيد در ذات، صفات، خالقيت، عبادت و...) ذكر گرديده و حقيقت عبادت بيان مى‌شود. سپس ديدگاه رايج بين وهابيان در تقسيم توحيد به دو قسم: توحيد در ربوبيت؛ يعنى اعتقاد به يك خالق براى جهان و توحيد در الوهيت؛ يعنى توحيد در عبادت يادآورى شده و ديدگاه ايشان در مورد توحيد در عبادت كه بر اساس آن بوسيدن ضريح انبياء و اولياء، اقامه نماز در كنار مشاهد مشرفه، توسل و...شرك تلقى مى‌شود، به نقد كشيده مى‌شود. * اعتبار به نيات نه به ظواهر. در اين فصل تفاوت اسلام از ساير روش‌هاى بشرى درباره عمل و كردار يادآورى مى‌شود. اسلام، بر خلاف روش‌هاى بشرى، براى عمل تنها از آن جهت كه نيك است، ارزشى قائل نيست؛ بلكه عمل را در صورتى ارزشمند مى‌داند كه برخاسته از نيتى خالص و انگيزه‌اى پاک باشد. بنابراین توسل به انبياء و طلب شفاعت از ايشان، كه وهابيان با استناد بدان‌ها شیعیان را مشرك مى‌خوانند، امرى روا شمرده مى‌شود و شواهد قرآنى و روايى فراوانى دارد. * قدرت غيبى انبياء و اولياء الهى. در اين فصل با استناد به آيات قرآنى و روايات نبوى، برخوردارى انبياء و اولياء الهى از قدرت غيبى كه توسط خداوند به ايشان عنايت شده، به اثبات مى‌رسد. سپس امورى كه بر اين اصل مترتب مى‌شود، بيان مى‌گردد. مثلاًاعتقاد به اين كه خداوند با دعاى پيامبر ضررى را از انسان دفع يا نفعى را عائد وى مى‌سازد، يا درخواست شفاى مريض و يا رد گمشده به دعاى پيامبر و...جائز شمرده مى‌شود. * تبرک جستن به ميراث پيامبر. در اين فصل مؤلف با يادآورى معناى توحيد در خالقيت، اين نكته را متذكر مى‌شود كه اين مرتبه از توحيد منافاتى با اين امر ندارد كه خداوند برخى از افعال خويش را از طريق اسباب، به صورت غير مباشر محقق سازد. بنابراین جريان فيض الهى از راه‌هاى غير عادى امرى پذيرفتنى است. با اين مقدمه مؤلف به موضوع جواز تبرک جستن مسلمانان به آثار نبوى در زمان حيات ايشان و نيز بعد از وفات حضرت مى‌پردازد. * توسل به اسباب و وسائل. مؤلف با اشاره به نظام على و معلولى حاكم بر جهان ماده و اين كه اين نظام در وجود و بقاء و تاثير گذارى و عملكرد خود نيازمند به خداوند جهان آفرين است، تفاوت ديدگاه مادى و الهى را در اعتقاد به استقلال اسباب و علل مادى و عدم استقلال آنها در تاثيرگذارى مى‌داند. به گفته مؤلف توسل به اسباب با التفات به عدم استقلال آنها، شرك محسوب نمى‌شود و برخى مسببات در عالم داراى اسباب ناشناخته فراوانى هستند كه انبياء و اولياء الهى از آنها آگاهند. از اين رو توسل جستن به ايشان براى رسيدن به مطلوب شرك به شمار نمى‌آيد. * حيات انبياء و اولياء بعد از مرگ. مؤلف در اين فصل با اشاره به حقانيت مرگ، به حقيقت آن كه همان منتقل شدن از سرايى به سراى ديگر است، اشاره مى‌كند و ارواح انسان‌ها را در سراى ديگر داراى حيات معرفى كرده، امكان برقرارى ارتباط با ارواح ايشان را با استناد به آيات قرآن و احاديث نبوى اثبات مى‌كند. * بهره بردن مردگان از اعمال زندگان. در اين فصل مؤلف با استناد به آيات قرآنى و احاديث نبوى به اثبات اين مطلب مى‌پردازد كه ميت از عملى كه غير او براى او انجام مى‌دهد، منتفع مى‌گردد. سپس ديدگاه مذاهب اسلامى را در تاييد اين موضوع يادآور شده و شبهات مطرح شده را پاسخ مى‌گويد. * زيارت قبور در سنت نبوى و سفر براى زيارت نبى مكرم اسلام(ص). در اين فصل مؤلف به آثار اخلاقى و تربيتى زيارت قبور انبياء، اولياء و صالحان اشاره كرده و به شبهات ابن تيميه در اين باره پاسخ مى‌گويد. در خاتمه مؤلف به بيان ديدگاه عالمان اهل سنت درباره ابن تيميه پرداخته و شرح حالى از محمد بن عبدالوهاب، مروج عقائد ابن تيميه ارائه مى‌كند.

موضوع رساله حاضر، جامعه‌شناسي پديداري زيارت است كه در آن زيارت در قالب واقعيتي ديني و داراي دو بعد عيني و ذهني در نظر گرفته شده است. در بعد عيني زيارت، مفاهيمي چون نهادمندي و توجيه‌مندي آن طرح شده و در بعد ذهني، به دروني‌سازي و تجربه زائران از زيارت پرداخته شده است. نكته و مفهوم كليدي كه در پديدارشناسي طرح شده، مفهوم‌ بين‌الاذهان است كه توسط شوتس، در جامعه‌شناسي پديداري با تعبير معناي عيني دنبال شده است. بر اين اساس و از طريق مراحل روش پديدارشناسي تجربي، سعي شد تا معناي عيني يا همان ويژگي‌هاي تعميمي زيارت حاصل شود. بر اين اساس براي زيارت، چهار مقوله اصلي شامل مقوله عاطفي (تجربي)، خواستن، آداب‌مندي و توجيه‌مندي زيارت نزد زائر، شناسايي شد. ذيل مقوله عاطفي، احساس معنويت، آرامش، خضوع، توسل، ارتباط عاطفي با امام، مورد توجه امام بودن، و اعتماد داشتن به او، واحدهاي معنايي مشترك را شكل داد. هم‌چنين همه زائران در داشتن خواسته و رعايت حداقلي از آداب، مشترك بودند. ضمن اين‌كه در نگاه همه آنان، امام، ويژگي‌هايي داشت كه او را شايسته زيارت مي‌كرد، مانند علم، قدرت و.... بيشترين تفاوت بين زائران نيز در رعايت آداب و نحوه انجام زيارت بود.

رساله حاضر با عنوان (سیر تاریخی زیارت امام حسین تا پایان عصر عباسی، اقبال مسلمانان و واکنش حکومت‌ها ) در یک مقدمه، چهار فصل و نتیجه گیری کلی از مباحث تهیه و تنظیم گردیده است. مقدمه حاوی مطالبی چون: بیان موضوع، سوال‌های اصلی و فرعی، پیشینه تاریخی موضوع، اشاره‌ای به تحقیقات انجام شده در این زمینه ضرورت و اهداف تحقیق و نیز توضیح کلمات و واژه‌های کلیدی در ارتباط با موضوع می‌باشد. زیارت ائمه اطهار(، خصوصاً امام حسین(ع) ، یکی از آموزنده‌ترین و سازنده‌ترین مکاتب است، زیرا امام حسین(ع) ، از افرادی است که در تمام ابعاد کمال وجودی انسان، الگو و نمونه است. حضور در حرم مطهر آن حضرت و زیارتش، نوعی تجدید عهد و پیمان با اوست. ائمه معصومین(ع) پس از امام حسین(ع) در هر فرصتی دستور زیارت قبر آن حضرت را داده‌اند. در این پژوهش، روند تاریخی زیارت امام حسین(ع) تا پایان عصر عباسی، با هدف بازشناسی سیره پیشوایان در قبال آن حضرت، و بازشناسی جایگاه و منزلت زیارت مورد بررسی قرار گرفته است. عالمان شیعه و اهل سنت، بر اساس آیات قرآن و روایات، بر زیارت پیامبران و صالحان تأکید کرده‌اند، و با فضیلت‌ترین زیارات را زیارت امام حسین(ع) دانسته‌اند. بررسی تاریخی نشان می‌دهد که زیارت قبر آن حضرت، با انتشار خبر شهادت ایشان، آغاز گشت و عبیدالله بن حر جعفی و جابر انصاری اولین زائران قبر آن حضرت بودند. نقش تبلیغی و توصیه‌های ائمه اطهار(، با وجود کارشکنی‌های امویان و عباسیان، در افزایش تعداد زائران و توجه آنان به مزار امام حسین(ع) موثر بود. در دوره‌های اول و دوم عباسیان، سیر تاریخی زیارت امام حسین(ع) فراز و فرود فراوانی داشت. در اوائل حکومت عباسیان، زائران آزادانه به زیارت قبر آن حضرت می‌رفتند، ولی با تثبیت حاکمیت و قدرت عباسیان، زیارت کربلا با موانع فراوانی مواجه شد؛ حتی چندین بار قبر امام حسین(ع) مورد هجوم قرار گرفته و ویران گردید. ولی در عصر سوم و چهارم عباسی، با قدرت گرفتن حکومت‌های شیعی مانند آل بویه، و نیز تشویق بزرگان و علمای دین مانند سید مرتضی، زیارت بارگاه حسینی( رونق یافت و زائران از هر سو به کربلا مشرف می‌شدند. حاکمان آل بویه به تعمیر و توسعه حرم حسینی پرداختند و سفر شیعیان را به کربلا تسهیل نمودند؛ گرچه وجود اختلافات فرقه‌ای، در کاهش تعداد زائران در برخی از سال‌های این دوره نیز موثر بود.

از جمله مناسک دینى مسلمانان، از زمان بناى خانه کعبه، زیارت است. از آنجاکه اسلام مکتبى جامع و واقع گرا بوده و به همه جوانب نیازهاى انسان، اعم از دنیایى و آخرتى، جسمى و روحى، عقلى و فکرى، احساسى و عاطفى، فردى و اجتماعى توجه کرده است، برخى از اندیشمندان بر این باورند که زیارت تأثیر انکارناپذیرى بر سلامت روح و جسم زائر دارد. سازوکار این تأثیر را مى توان این گونه تبیین کرد: چون زیارت ترکیبى از گرایش و شناخت بوده و خاستگاه اصلى آن در قلب انسان است، از این طریق شوق و اراده انسان را جهت داده، تأثیراتى بر رفتار انسان مى گذارد. در پژوهش حاضر، ضمن تعریف «زیارت»، اماکن زیارتى و اشاره به الگوهاى روان شناسى، با تجزیه و تحلیل مبانى روان شناختى زیارت و تأثیرات شناختى، عاطفى و رفتارى آن، به آثار محیط هاى مذهبى در رشد روحى و روانى، آرامش، تقویت امید، کاهش اضطراب، زمینه سازى براى توبه، کاهش جرم و انحراف، حمایت اجتماعى و الگوپذیرى در انسان اشاره شده است.

معرفت امام هر عصری، بر مسلمانان آن عصر، واجب است و شناخت اوصاف ائمه معصومین (ع)، یکی از راه های مهم آشنایی با ویژگی ها و فضائل آن بزرگواران است.امام مهدی (ع)، امام دوازدهم شیعیان است و معرفت آن حضرت از تکالیف واجب مسلمانان به شمار می آید.به منظور شناخت اماممهدی (ع)، اوصاف و ویژگی های آن حضرت، علاوه بر آیات قرآن و روایات، در ادعیه و زیارات مأثور نیز ذکر گردیده است.در یک تقسیم بندی این اوصاف ناظر به جنبه های شخصیتی، نسبی و حکومتی امام مهدی (ع) هستند و به اوصاف خاص و مشترک تقسیم می شوند.اغلب اوصاف مشترک امام مهدی (ع) با دیگر امامان در حوزه اوصاف وجودی و شخصیتی آن حضرت است، نظیر خلافت، ولایت، امامت و...و اوصاف خاص امام مهدی (ع) اغلب، ناظر به برنامه ها، مأموریت ها و وظایف حکومتی آن حضرت در عصر ظهور، نظیر بر قراری قسط و عدل، انتقام گیری از قاتلان و دشمنان اهل بیت (ع) و ... است.از این رو، در این پژوهش سعی شده است تا با شرح و بررسی اوصاف امام مهدی (ع) در ادعیه و زیارات مأثور، با ویژگی ها و اوصاف آن حضرت (ع) آشنا شویم.

زیارت حرمین شریفین از جمله دستورهای موکد اسلامی است که از نظر بازتاب فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تأثیر بسزایی در زندگی امت اسلامی و سازندگی انسانها دارد و ائمه اطهار علیهم السلام برای تشویق مردم به آن، ثوابهای متفاوتی را برای زائران یاد کرده اند تا این امر الهی به سردی و تعطیلی کشانده نشود لذا روایات، ثواب زیارت حرمین شریفین را گوناکون گزارش کرده اند در حالی که روایات مذکور از نظر سندی صحیح و مورد اطمینان می باشند. علاوه بر آن نقش کلیدی ولایت در پذیرش سایر اعمال و فرآیندهای اسلامی مورد توجه واقع شده و با ثوابهای مضاعف نسبت به حج بیان گردیده است، با این وجود روایات خاصی وجود دارند که کامل بودن حج را مشروط بر ولایت و امامت کرده اند: «تَمَامُ‏ الْحَجِ‏ لِقَاءُ الْإِمَامِ». لذا این فریضه بزرگ الهی بیشتر از حج مورد توجه و تأکید پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) قرار گرفته است. پس در این پایان نامه تلاش می شود علل تفاوت ثواب زیارت حرمین شریفین تحلیل و صحت و سقم احادیث آنها از نظر سندی و متنی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. بررسی ها نشان می دهند علل تفاوت ثواب زیارت خانه خدا علی رغم معتبر بودن احادیث و ثقه بودن راویان آنها در عین وحدت عمل زائران به نحوه شناخت و تأثیر پذیری از مناسک، کیفیت عمل زائران، شرایط مختلف و متفاوت زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و ... و مقیاس های ارزشیابی و اسرار و معارف زیارت بستگی داشته باشد شاید دلیل افزون بودن ثواب زیارت ائمه (ع) نسبت به حج، اهمیت بیش از حد مسأله امامت و شرایط و بازتاب های مختلفش بر طبق نصوص دینی باشد چرا که اصل ولایت از اصول موکده دین اسلام بوده و ائمه علیهم السلام مجری، مفسر و مبین دین و صراط حقّ می باشند و یا اینکه مقیاس سنجش متفاوت بوده است.

همان گونه كه مؤلف نهج‌البلاغه در مقدمه اش بيان كرده، «امير مؤمنانمنشأ فصاحت و منبع بلاغت و پديد آورنده آن است. مكنونات بلاغت به وسيله او آشكار گرديده و قوانين واصول آن از اوگرفته شده است». و از همين جهت هدف سيد رضياين بود كه علاوه بر فضايل بي شمار ديگر، بزرگي قدر و شخصيت امير مؤمنان را از اين نظر روشن سازد كه آن حضرت از ميان تمام گذشتگاني كه سخني از آنها به جا مانده، به آخرين مرحله فصاحت و بلاغت رسيده است و گفتار او اقيانوسي است بيكرانه كه سخن هيچ بليغي به پايه آن نخواهد رسيد. و بر اين اساس نام كتابش را كه مجموعه‌اي از سخنان امام علياست، نهج‌البلاغه (شيوه روشن بلاغت) ناميد؛ اين رساله هم در صدد آشكار نمودن گوشه‌هايي از بلاغت امامدر خطبه‌هاي نهج‌البلاغه از منظر علم معاني در ضمن شش بخش مي‌باشد. در بخش اول كلام خبري و اقسام آن، همچنين خروج خبر از مقتضاي ظاهر مورد بررسي قرار مي‌گيرد. در بخش دوم در باره كلام انشائي و اقسام و معاني آن بحث مي شود. در بخش سوم قصر و راه‌ها و اركان و اقسامش بررسي مي‌گردد. در بخش چهارم، ‌از فصل و وصل سخن به ميان مي‌آيد. در بخش پنجم، از ايجاز و اطناب و مساوات بحث خواهد شد. و در بخش پاياني برخي از نكات نو بلاغي در خطبه‌ها طرح مي‌شود.