جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بحث انگیزترین مباحث در دانش های کلام، اخلاق، فلسفه ی اخلاق و اصول فقه که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان از یونان باستان تاکنون بوده است، حسن و قبح و گزاره های مشتمل بر آنهاست.مجموع آنچه درباره ی گزاره هایی چون عدل حسن است و ظلم قبیح است گفته شده مربوط به ارائه ی تعریف و چیستی آنها و نیز چگونگی فهم و ادارک آنها می باشد که در آثار حکیمان و متکلمان به طور پراکنده آمده است و در برخی از آثار آنان گونه ای از اضطراب، ناشفاف بودن، مغالطه و خلط حوزه های مختلف دیده می شود. در این میان، حکیم لاهیجی از معدود حکیمانی است که موشکافانه، به تحریر محل نزاع نشسته و با تفکیک هنرمندانه ی حوزه های مفهوم شناسی، هستی شناسی و معرفت شناسی گزاره های اخلاقی به تحلیل آنها و تصحیح باورپیشینیان در آنها پرداخته است. این مقاله کوشیده است تا ضمن اشاره به پیشینه و مقدمات مسأله به ارائه ی دیدگاه حکیم لاهیجی و نقد و بررسی آن بپردازد که مهم ترین آن ادعاء بداهت حسن و قبح و گزاره های مشتمل بر آنهاست.

عضو هیات علمی موسسه آینده روشن (پژوهشکده مهدویت)، مدیر گروه آموزش تخصصی شیعه شناسی حوزه علمیه، جامعه المصطفی العالمیهاین نوشتار پیش درآمدی بر مقاصد و شیوه پژوهشی است که در شماره های دیگر در زمینه تبیین رویکرد عقلی ائمه (ع) به مسئله امامت و مهدویت ارایه می شود. کتب حدیثی در باب تبیین و اثبات امامت و مهدویت، ادله، قواعد و اصول عقلی (کلامی و فلسفی) مهمی را به کار برده اند. اصول کافی نمونه ای از کتاب های حدیثی در این زمینه است.پیشوایان معصوم (ع) با استفاده از این قواعد و اصول و بهره مندی از شیوه های مناسب منطقی، حقایق را در زمینه امامت و مهدویت به خوبی تبیین و اثبات نموده اند که در شماره های دیگر به شرح و تبیین آنها خواهیم پرداخت.

به موازات طرح جدی مساله زمینه سازی برای ظهور امام زمان (عج) در سال های اخیر، پرسش ها و شبهه هایی درباره ضرورت و گستره آن به وجود آمده که باورمندان به لزوم زمینه سازی و گستره مورد ادعای ایشان را به واکنش واداشته است. در این میان، آن چه مایه شگفتی شده، آن است که این شبهه ها را بیش تر باورمندان به مهدویت مطرح کرده اند، به گونه ای که هر کدام از آن ها برای اثبات نظر خویش و رد دیدگاه دیگری، به دسته ای از دلایل نقلی تمسک جسته اند. همین امر سبب شده است واقعیت مطلب، برای جویندگان حقیقت و وظیفه، مشتبه شود. آثار مهمی که التزام به هر یک از دیدگاه های مطرح شده می تواند بر بینش های اصلاحی فردی و به ویژه سیاست ها و برنامه ریزی های کلان اجتماعی بگذارد، نویسنده این مقاله را وادار کرده است برای این معضل، چاره ای بیندیشد.نویسنده این سطور، بی توجهی به جایگاه مبانی کلامی مربوط به مساله زمینه سازی برای ظهور و التزام به آن را در مسیر پژوهش، علت اصلی چنین چالشی می داند و بر این عقیده است که برای فهم فقیهانه این مساله و قبل از پرداختن به دلایل نقلی، ابتدا باید به سراغ مبانی کلامی مساله زمینه سازی ظهور رفت و با تبیین درست و التزام به آن، آیات و روایات مرتبط با موضوع را مبتنی بر آن تفسیر و تحلیل کرد.

‫در اين پژوهش، ابتدا ديدگاه اماميه مبني بر وجوب لطف براي خداوند به منظور اهميت دادن به بندگان خدا و نجات آنان ونيز مناقشات اشاعره در اين زمينه مطرح گرديده و دلايل اماميه مبني بر وجوب لطف و دلايل اشاعره در انکار آن، با توجه به مسأله حسن و قبح عقلي و شرعي و دلايل عقلي و نقلي مبتني بر اثبات و انکار قاعده لطف به صورت جداگانه و در قالب علم کلام تجزيه و تحليل شده است. نويسنده در چهار فصل، ابعاد مختلف موضوع را بررسي کرده و به تبيين مفاد قاعده لطف پرداخته است. فصل اول، علاوه برتعريف علم کلام، اهميت و مباحث مهم مطرح شده در اين علم و نيز ترسيم تاريخچه آن؛ به معرفي اجمالي شيعه و اشاعره، مفهوم قاعده لطف در لغت، اصطلاح و مفهوم اين قاعده نزد اشاعره و اماميه اشاره کرده است. فصل دوم، به شرح و بررسي قاعده لطف و اقسام آن، رابطه اين قاعده با حسن و قبح عقلي و نيزديدگاه‌هاي برخي از علماي اشاعره و اماميه در مورد مفاد قاعده مذکور اختصاص دارد. رابطه اختيار و تکليف انسان با قاعده لطف و شروط اين قاعده نزد اشاعره، از ديگر مباحث اين فصل مي‌باشد. در فصل سوم، دلايل اماميه مبني بر وجوب لطف و دلايل اشاعره در انکار آن به صورت مبسوط بيان گرديده و استناد آنان به دلايل عقلي، نقلي و براهين قرآني و روايي اين قاعده مطرح شده است. در فصل چهارم، ابتدا قاعده لطف از منظر برخي از متکلمان بزرگ شيعه، مانند شيخ مفيد، شيخ طوسي، علامه حلي، شهيد ثاني، سيدمرتضي و نيزاستدلال آنان در وجوب لطف در بعثت انبياي الهي و نياز به امامت مطرح گرديده و در ادامه، برخي از شبهه هاي مربوط به قاعده مذکور و موارد جريان آن در امور مختلف ديني، مانند وجوب نصب امام براي هدايت امت اشاره شده است. پاسخ به ديدگاه‌هاي اشاعره مبني برانکار قاعده لطف پايان بخش اين فصل مي‌باشد.