جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الأدارسة (172-375ق) حقائق جديدة تألیف محمود اسماعیل، پژوهشی است پیرامون چگونگی ظهور و افول دولت ادریسیان در کشور مراکش که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه باب آمده است؛ باب اول در چهار فصل، باب دوم در دو فصل و باب سوم در سه فصل تنظیم شده و در پایان خاتمه آمده است. نویسنده در ابتدا، به بحث از عوامل مهم در شکل‌گیری قیام و چگونگی تشکیل دولت ادریسیان پرداخته و سپس، سیاست داخلی و خارجی این حکومت را مورد نقد و بررسی قرار داده است. در مقدمه، به چگونگی تألیف کتاب و اهمیت موضوع آن، اشاره شده است. در باب اول، در خلال چهار فصل، به بررسی چگونگی قیام و تشکیل دولت ادریسیان پرداخته شده است. به نظر نویسنده، قیام دولت ادریسیان در سال 172ق، از لحاظ فکری، دعوت و حرکت انقلابی، مرتبط با تشیع زیدیه بوده و این بدان معناست که خطوط اساسی و اصلی قیام این دولت علوی، از شرق سرچشمه می‌گیرد. ازاین‌رو در فصل نخست، به بحث پیرامون شیعه زیدیه در شرق اسلامی پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، شناخت و آگاهی از عوامل مؤثر در جغرافیایی طبیعی و انسانی، اهمیت ویژه‌ای در فهم و شناخت تاریخ هر ملت و کشوری دارد، لذا در فصل دوم، به منظور دستیابی به عواملی که باعث پیروزی و موفقیت دعوت زیدیه در مراکش گردیده مورد بررسی قرار گرفته است. لذا شرایط اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی این کشور قبل از قیام و تأسیس دولت ادریسیان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در فصل سوم، به تشریح چگونگی آغاز دعوت زیدیه در مراکش و سری و مخفی بودن آن در ابتدا پرداخته است. ایشان در فصل چهارم، چگونگی تأسیس دولت ادریسیان و اوضاع سیاسی و اجتماعی مراکش در آن دوران، مورد بررسی قرار داده است. باب دوم، در دو فصل، به تشریح سیاست داخلی دولت ادریسیان اختصاص یافته است. در فصل نخست، به بررسی عوامل و مؤلفه‌هایی پرداخته شده است که در رونق و توسعه سیاسی و اقتصادی این دولت، نقش به سزایی داشتند که از جمله آن‌ها می‌توان از عوامل کشاورزی و زراعی، صنعت، وجود معادن مختلف از جمله مس، تجارت گسترده داخلی و خارجی، وجود عناصر و نیروی کار جدید و کارآمد از، استفاده از فنّاوری‌های جدید و... نام برد. در فصل دوم، عوامل داخلی که به انحطاط، زوال و سقوط دولت ادریسیان انجامید مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در باب سوم، در سه فصل، سیاست خارجی و نحوه ارتباط و تعامل دولت ادریسیان با سایر دول بررسی شده است. در فصل اول، ارتباط دولت ادریسیان با عباسیان و اغالبه (نام سلسله‌ای است که در تونس و الجزایر حکومت کردند) مورد مطالعه قرار گرفته است. سیاست آنان نسبت به یکدیگر سیاستی خصمانه و بر پایه تضاد و دشمنی بود که عوامل این خصومت را در دو محور اصلی می‌توان بررسی نمود، نخست جاه‌طلبی عباسیان برای سرکوبی تمامی مخالفان و تسلط بر جهان اسلام و تحقیق وحدت در اسلام (به نام وحدت دار الاسلام) به اعتبار اینکه آن‌ها خلفای شرعی می‌باشند و اینکه مفهوم خلافت از لحاظ فقهی، تجزیه ناپذیر است و دوم یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت و پیروزی ادریسیان، ادعای انتقام علویان از عباسیان بود. در فصل دوم، رابطه ادریسیان با خوارج مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده معتقد است این دو گروه به‌رغم اشتراک در شرایط ظهور- زیرا بنای هر دو، بر خرابه‌های خلافت شرقی استوار گردیده بود- با یکدیگر رابطه‌ای تاریک و خصمانه داشتند. در آخرین فصل، سیاست خارجی ادریسیان با امویان اندلس و فاطمیون مصر مورد مطالعه و بحث قرار گرفته است. نویسنده ارتباط ادریسیان با این دو قدرت را نیز خصمانه و بر پایه تنازع و رقابت ارزیابی کرده است. در خاتمه، ضمن ارائه خلاصه‌ای از محتوای ابواب و فصول کتاب، به جمع‌بندی مطالب پرداخته شده است.

اَلْحَیاةُ السّیاسیّة لِلْاِمامِ الرّضا علیه‌السلام کتابی تاریخی-تحلیلی که به دنبال ارائه تحلیلی دقیق درباره زندگی سیاسی امام رضا(ع) و مسئله ولایتعهدی به زبان عربی تالیف سید جعفر مرتضی عاملی. مؤلف در پیشگفتار و مقدمه چاپ دوم، هدف از نوشتن این کتاب را پاسخ به برخی سطحی‌نگران (در زمان تالیف کتاب)‌ به زندگی امام رضا(ع) در مسئله ولایتعهدی بیان می‌کند. وی بر این باور است که تاریخ‌های موجود، تحت تاثیر فرمانرویان یا دیگر شرایط سیاسی و مذهبی از مسیر اصلی خود منحرف شده و حوادث آنگونه که باید، بازگو نشده‌ و بسیار از وقایع سرنوشت ساز مورد کتمان و غفلت قرار گرفته‌اند. از جمله این حوادث ماجرای بیعت‌گیری مامون عباسی برای امام رضا(ع) است. وی در این کتاب به دنبال کشف اسباب حقیقی و واقعیت‌های موجود در این زمینه است. این کتاب در چهار بخش نوشته شده است: - بخش اول: مُمَهِّدات (زمینه‌ها) نویسنده در این بخش به بررسی تاریخ تأسیس حکومت عباسی، شیوه‌های حکومتی و تهدیدات پیش روی آنان می‌پردازد و در ادامه نگاهی به رابطه و مواضع متقابل عباسیان با علویان و همچنین رابطه آنان با مردم می‌اندازد. - بخش دوم: ظروف البیعة و اسبابها (شرایط و علل بیعت) مؤلف در ادامه به معرفی شخصیت، نسب، جایگاه علمی و میزان مقبولیت اجتماعی امام رضا(ع) و مأمون می‌پردازد و سپس به شرایط و اوضاع آن روز حکومت و مجموعه شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی (که خود به نوعی، زمینه‌ساز این ماجرا بودند، پرداخته و در پایان این بخش دیدگاه‌ها و تحلیل‌های مختلفی پیرامون موضوع مطرح می‌سازد. - بخش سوم: اضواء علی الموقف (پرتوافکنی بر اوضاع) در این بخش مؤلف در صدد دست‌یافتن به حقیقت و واقعیت در مسئله پیشنهاد خلافت و ولایتعهدی به امام رضا(ع) از سوی مأمون است. وی اولاً بر این نکته تأکید می‌کند که در منابع تاریخی، اجماع است که مأمون در ابتدای امر خلافت را به امام پیشنهاد داد ولی امام نپذیرفت و سرانجام پس از تهدید و با اکراه، ولایتعهدی را پذیرفت. نویسنده در ادامه این پرسش‌ها را مطرح می‌سازد که مأمون در واگذاری خلافت تا چه میزان صداقت و جدیت داشت؟ موضع‌گیری امام در مقابل شرایط پیش‌آمده و ترفندهای مأمون چه بود؟ وی در طول بحث یازده موضع را به امام نسبت می‌دهد که خلاف انتظار مأمون بود و به همه برنامه و ترفندهای مأمون نتیجه عکس داد. - بخش چهارم: من خلال الاحداث (از لابلای حوادث) در این بخش مؤلف برخی اقدامات مأمون را به عنوان نقشه‌ای برای رسیدن به هدفی خاص ترسیم کرده و آنها را سوال گونه نقد می‌کند. در ادامه نیز اقوال و ابهامات پیرامون وفات و شهادت امام رضا(ع) را نقد و بررسی نموده و در نهایت به عنوان ضمیمه، تعدادی از اسناد تاریخی مانند نامه فضل بن سهل به امام، سند ولیعهدی، نامه مأمون به عباسیان، نامه عبدالله بن موسی به مأمون، نامه سفیان به هارون و قصیده امیر ابوفراس حمدانی به عبدالله بن موسی را به همراه سند آنها ذکر می‌کند.

تاريخ اليمن الإسلامي من سنة 204ق إلى سنة 1006ق، اثر احمد بن احمد بن محمد مطاع (متوفاى 1367ق) است كه در آن، اوضاع سياسى و اجتماعى يمن را از اوايل قرن سوم تا اوايل قرن يازدهم هجرى قمرى توضيح داده است. اين كتاب را عبدالله بن محمد حبشى، تحقيق و تصحيح كرده است. اين كتاب، مشتمل است بر مطالبى از نويسنده كه در مجله الحكمة منتشر شده و مقدمه مصحح و متن اصلى بدون مقدمه نويسنده. براى كتاب حاضر، در پايان آن، فقط فهرست تفصيلى مطالب تنظيم شده و فهارس فنى (آيات، روايات، كتب و...) و حتى فهرست منابع آماده نشده است. مصحح، تصويرى از دو صفحه (صفحه نخست و صفحه‌اى ميانى) از نسخه خطى اثر حاضر را كه به قلم نويسنده نوشته شده، آورده است. مصحح يادآور شده است كه پاورقى‌هاى نويسنده با حرف «ص» يا تعبير «للمصنف نفسه» از پاورقى‌هاى مصحح تفكيك شده و براى پاورقى‌هاى مصحح هيچ نشانه جداگانه‌اى افزوده نشده است.

مقاله حاضر ترجمه فصل 22 از کتاب extremist shiites (غلات شیعه) اثر متی موسی است که به سال 1982 در آمریکا منتشر گشته است. نیمی از حجم کتاب مزبور به تاریخ و عقاید فرقه نصیری از فرق غالی شیعی اختصاص دارد که در قسمت مربوط به تاریخ این فرقه، نویسنده طی چهار فصل: نصیریان در دوره متقدم، نصیریان در دوره میانه، نصیریان در دوره قیمومیت فرانسه و بالاخره قدرت گیری نصیریان در سوریه، تحولات تاریخی این فرقه را با دقت مورد بررسی قرار می دهد. در مقاله حاضر که به تاریخ متقدم نصیریان اختصاص دارد، نویسنده پس از ذکر مقدمه ای مختصر در اهمیت توجه به نصیریان از سوی نویسندگان معاصر شرق و غرب، به واسطه قدرت گیریشان در سوریه (از زمان حافظ اسد)، و بیان مکانهایی که نصیریان در حال حاضر در آنجا سکنا دارند، چگونگی ظهور و پیدایش نصیریان و تاریخ متقدم ایشان را به بحث می گذارد و پس از بیان و بررسی انتقادی نظریه های گوناگون در وجه تسمیه این فرقه، پیدایش آن را به شخصیتی ایرانی به نام محمد بن نصیر(متوفای 270ه) که ظاهرا از اصحاب امام حسن عسکری(ع) بوده و در مقام ایشان غلو کرده، می رساند.