جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الجزء الثامن في النبوات و ما يتعلق بها: اين فصل از 3 قسم تشكيل يافته است. القسم الاول في تقرير القول بالنبوة عن طريق المعجزات: در اين قسم بر وجود پيامبر با معجزات استدلال شده است. مؤلف در 14 فصل شبهاتى را كه مخالفين اين استدلال بيان كرده‌اند، تقرير مى‌كند و در فصلى به همۀ اين شبهات جواب مى‌دهد. البته به جاى اين كه تك‌تك شبهات را بيان كند و به آنها پاسخ دهد، كليات و اصولى را بيان مى‌كند كه به نظر او اگر كسى اين اصول را بپذيرد، ديگر هيچ يك از شبهات وارد نمى‌شود. القسم الثانى في تقرير القول بالنبوة عن طريق آخر: مؤلف غير از طريق معجزه از طريق ديگرى نيز براى وجود پيامبر استدلال مى‌كند. او مى‌گويد: كسى كه قدرت بر تكميل ناقصين دارد نبى است و براى تقرير اين طريق از آيات قرانى استفاده مى‌كند. القسم الثالث: في الكلام في السحر و اقسامه: مؤلف در اين قسم طى 6 فصل به طور تفصيلى به مباحث سحر، طلسم، چگونگى تأثير موثرات سماويه و چگونگى تأثر اجسام ارضيه مى‌پردازد.

تجريد الاعتقاد، كتابى است مشهور و در فن خويش بى‌نظير كه خواجه طوسى آراى كلامى خود را با بهترين نظام و قوى‌ترين براهين، به سبک شيوايى، در آن گرد آورده است. اين كتاب، از كتاب‌هاى مهمى است كه در تبيين عقايد اماميه، نگاشته شده و به گفته برخى، اولين آنها به حساب مى‌آيد. خواجه نصير، در ابتداى اين اثر، آن را تحرير العقائد ناميده، اما بعدها، اين كتاب، به اسامى ديگرى همچون تجريد الاعتقاد، تجريد العقائد و تجريد الكلام، اشتهار يافته است. كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد(مع التعليقات)، توسط علامه حلى، به زبان عربى و در موضوع كلام اسلامى، به انگيزه حل مشكلات و باز كردن پيچيدگى‌هاى عبارات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسى، تأليف شده است. فاضل قوشچى، در اهميت اين كتاب، مى‌گويد: اگر كشف المراد علاّمه نبود، ما نظريّات خواجه طوسى را درك نمى‌كرديم. در کنار شرح تجرید، حواشی آیت الله سید ابراهیم موسوی زنجانی در این کتاب آمده است.

در اندیشة دینی معجزات گواهی بیّن بر صدق انبیای الهی است که زمینة ظهور یقین مخاطب را فراهم می‌کند. از نظر برخی از متکلمین و فیلسوفان مسلمان، به دلیل وجود رابطة منطقی میان معجزات و ادعای نبوت، یقین مخاطبان از نوع یقین منطقی است اما برخی دیگر به دلیل ضعف دلالت معجزات، یقین یاد‌شده را از نوع یقین اقناعی می‌شمارند. به نظر آیت‌الله جوادی آملی معجزات دلیل عقلی بر صدق نبوت‌اند و یقین حاصل از آن نیز یقین منطقی است. ظهور یقین اقناعی ناشی از مواجهة حسی مخاطبان با معجزات و ضعف ادراک عقلی مخاطبان در کشف رابطة منطقی میان معجزات و مدلول آن است. این پژوهش به بررسی و نقد این دیدگاه و میزان کارآمدی آن در ظهور یقین منطقی می‌پردازد. دستاورد این پژوهش نشان خواهد داد که هرچند دیدگاه یادشده به دلیل توجه به مبانی معرفت‌شناختی معجزات در مقایسه با سایر دیدگاه‌ها از نقاط قوت بسیاری برخوردار است اما در فرآیند تبیین دلالت منطقی معجزات، تشخیص برخی از معیارها برای مخاطبان دشوار است. علاوه بر این در پایان پژوهش تلاش شده است تا دلالت بیّن معجزات با توجه به هدف از بعثت انبیای الهی تبیین شود.

جلد چهارم از مجموعه چهار جلدی معارف و عقاید راجع به پیامبران و شناخت آنان و مسائل پیرامون آن می باشد مثل: ضرورت نبوت، فوائد نبوت، عصمت نبی ، علم نبی ، نبوت عامه و خاصه و...

این کتاب تلخیص تفسیر علی ابن ابراهیم قمی است. ابن عتایقی گزیده‌ای از تفسیر قمی دارد که نسخه اصل آن در کتابخانه آیت‌الله مرعشی به شماره ۲۸۲ نگهداری می‌شود.

کتاب رسائل الإمام أبي عبد الله محمد بن يوسف السنوسي في علم العقيدة على منهج الأشاعرة به بررسی رسالات متعدد یوسف سنوس درباره عقائد اشاعره می پردازد رسالاتی از قبیل: کیف نثبت وجودالله تعالی بالعقل او بالنقل؟ و لماذا خلقنا الله و یبتلینا؟ و هل یستفید الله تعالی من طاعتنا او یتضرر بمعصیتنا؟ هل نستدل بالبراهین العقلیه علی امور الغیبیه؟ و... از جمله رسالات ذکر شده در کتاب می باشد.

یکی دیگر از اصول اساسی عقاید اسلام ، نبوت می باشد که کتاب حاضر به بررسی این اصل مهم پرداخته است . بحث نبوت ، علم و نبوت، نبوت در قرآن ، نبوت خاصه ، عامه ، نبوت خاتم الانبیاء ، شرح حال برخی از انبیاء بخشی از مطالب مطرح شده در کتاب می باشد.

النبوات، اثر تقی‎الدین ابوالعباس احمد بن تیمیه (متوفی 728ق)، کتابی است پیرامون نبوت و پیامبری و معجزات پیامبران که با تحقیق عبدالعزیز بن صالح طویان، چاپ و عرضه شده است. برخی در نسبت این کتاب به ابن تیمیه تشکیک کرده‎اند، اما سیاق و روش نگارش، دقیقا همان روش ابن تیمیه است. این کتاب در حقیقت پاسخ به اشکالات اشاعره است که به‎زعم او از مخالفان می‎باشند. او در این کتاب بسیار به ابوالحسن اشعری، باقلانی، جوینی و غزالی حمله می‎کند و تلاش می‎کند که این افراد را در زمره مخالفان سلف قرار دهد. هدف اصلی مؤلف از نگارش کتاب، بیان روش صحیح در اثبات پیامبری است. مقدمه دارای دو مبحث می‎باشد. در مبحث نخست، در ضمن هشت مطلب، به موضوع و محتوای کتاب اشاره گردیده و در مبحث دوم، زندگی مفصلی از نویسنده، ارائه گردیده است. نویسنده در ابتدا، به بیان مفهوم «خارق‎العاده» پرداخته است. سخن در این بخش، بیان مفهوم و مقصود از خرق عادت است. ابن تیمیه از به‎کارگیری لفظ معجزه برای اعمال خارق‎العاده‎ای که از پیامبران صادر می‎شود ابا داشت؛ ازاین‎رو در ابتدای کتابش به نقد بحث عادت بشر و خرق عادت می‎پردازد. او می‎گوید: آیتی که پیامبر ارائه می‎کند باید خارق عادت باشد؛ به این معنا که نباید امری عادی و معمولی برای بشر باشد. این آیه نباید اختصاص به پیامبر داشته باشد و هر خارق‎العاده‎ای آیت نیست؛ به این معنا که برخی کارها برای برخی افراد معتاد و طبیعی است، اگرچه برای برخی دیگر غیر معمولی و غیر عادت است. همان گونه که کارهای پزشکان، فقیهان و ادیبان برای صنف خودشان معتاد است و خارق‎العاده به حساب نمی‎آید. در فصل دوم، استعمال کلمه خارق‎العاده در قرآن کریم و روایات بررسی شده است. نویسنده، معتقد است که در قرآن ذکری از خارق‎العاده نیامده است و حتی کلمه معجزه هم نیامده است و تنها سخن از آیات به میان می‎آید. همچنین در شرط معجزات گفته است که تنها کسی که قادر به انجام آن است خدا است و حتی جن و انس و ملائکه هم نباید قادر به انجام آن باشند؛ مانند زنده کردن مردگان و تبدیل عصا به مار و امثال ذلک. اما اگر این دسته از کارها از کارهایی باشد که بشر مثل آن را انجام می‎دهد، مانند اینکه کسی از شرق به غرب طی ‎الارض کند، در این خصوص دو نظر وجود دارد: برخی معتقدند که این کارها می‎توانند در جرگه معجزات درآیند و قول دیگر این است که خداوند به انجام این‎گونه کارها قدرت داده است؛ به اینکه به او قدرت بیش از اندازه بشر بدهد. در فصل سوم، به بررسی امکان ظهور معجزات به دست دروغ‎گو پرداخته شده و دلایل نفی آن توسط اشاعره بیان گردیده است. مؤلف برای نمونه از اشعری نقل می‎کند که آنها می‎گویند: «بر خدا جایز است که معجزات را از دست دروغ‎گویان صادر کند». این سخن متناقض است؛ چراکه قدرت دادن خدا به این‎گونه افراد به معنای راست‎گو دانسته شدن آنها توسط مردم و از لوازم آن است؛ مثل این می‎ماند که خداوند افعالی که نشانگر عالم بودن کسی است، از انسانی صادر کند که جاهل است و صدور این‎گونه افعال اگر باعث اغرای به جهل باشد بر خداوند لازم است که آن قدرت را ندهد و همچنین محال است که این‎گونه افعال از خداوند صادر شود. ابن تیمیه می‎گوید: این سخن صحیح است که اگر نشانه صدق باشد، محال است که وجود داشته باشد و آنچه ممتنع است، غیر مقدور است و واجب است که بر دست دروغ‎گویان ظاهر نشود؛ چراکه نشانه صدق آنها خواهد بود. اما باید سؤال شود که چگونه این مسئله، دلیل صدق می‎شود؟ درحالی‎که امری حادث و مقدور است و هر مقدوری در نزد شما امکان وقوع دارد، هرچند که فسادی در آن باشد. در فصل چهارم، به شرط خارقالعاده بودن در نزد ابن تیمیه پرداخته شده است و شرط آن خرق عادت کسی که معتقد به پیامبری است باشد؛ پس لازم نیست که خرق عادت تکذیب‎کنندگان و یا مشککین باشد. در اینجا باید گفت که کارهای مردم هیچ‎گاه ملاک برای خارق‎العاده بودن و یا نبودن نیست، بلکه در صورت صحت مفهوم خارق‎العاده، می‎بایست خارق‎العاده قوانین عادی طبیعت باشد. در فصل پنجم، بحث از نفی ادعای پیامبری در هنگام معجزه می‎باشد. ابن تیمیه می‎گوید: کسی که معتقد است پیامبر در حین انجام معجزه باید ادعای نبوت داشته باشد، غلط فاحشی مرتکب شده است. ایشان می‎گوید: کسانی که معتقدند معجزه‎ها باید به‎همراه دعوی نبوت باشد و به‎وسیله آن معجزه، خود را موجه کرده و به آن تحدی کند، دچار اشتباه فاحشی شده‎اند. وی می‎گوید: برخی در شرایط معجزه چهار وجه را ذکر کرده‎اند: اینکه تنها خدا قادر به انجام آن باشد؛ آن کار باید خارق‎العاده بوده و حتی آن امر، عادت را نقض کند و اگر این‎گونه نباشد، معجزه نخواهد بود؛ غیر از پیامبر نتواند آن کار را به صورتی که پیامبر انجام داده، انجام دهد؛ باید امر واقعی در حین تحدی نبوت باشد و اینکه آن را آیه‎‎ای برای صدق دعوی خود بداند و مدعی باشد که دیگران قادر به آوردن آن نیستند. از جمله نقدهایی که ابن تیمیه بر نظرات فوق وارد کرده، مربوط به مورد دوم است که سخن از خارق‎العاده بودن، بود که به نظر وی چنین چیزی اصلا حقیقتی ندارد و بسیاری از طرف‎داران این نظریه نیز دیگر به آن ملتزم نیستند؛ چراکه آنها تفاوتی بین امری که خارق‎العاده است با غیر آن ارائه نکرده‎اند. بر این اساس آنها می‎گویند که معجزه لازم نیست خرق عادت تمام بشر باشد، بلکه آنچه اموری عادی برای ساحران و کاهنان است و معارضی ندارد، می‎تواند خارق‎العاده برای غیر آن باشد. همچنین اموری که برای انسان‎های شجاع و صاحبان حرفه معمولی است، می‎تواند برای دیگران خرق عادت باشد. این افراد، اموری را که خداوند به برخی از افراد داده است، جزو امور خارق‎العاده قرار نمی‎دهند و اموری مانند کهانت و سحر را به شرط نداشتن هماورد در زمره امور خارق‎العاده قرار می‎دهند. اما اینکه می‎گوید: باید دعوی نبوت نیز داشته باشد، امری نادرست است. آنها با این قول می‎خواهند تفاوت معجزه را با کرامت مشخص کنند؛ اما این شرطی باطل است؛ آنچه صحیح است این است که آیات پیامبران، آیات (معجزه) است، حتی اگر سخنی از تحدی به میان نیاورده باشند و آنها دلایلی بر صدق نبوت و صدق مخبر است.. در فصل ششم، بحث از متهم نمودن اشاعره به مساوی دانستن ساحر و پیامبر است. اشاعره ویژگی خاصی برای آیات انبیا مشخص نکرده و آنها را با سحر و کهانت در این ردیف قرار داده‎اند. فصل هفتم، درباره برگزیدن دیدگاه فلاسفه بر متکلمان است. ابن تیمیه می‎گوید: از دید این افراد فرقی بین پیامبر صادق و پیشگوی دروغ‎گو وجود ندارد؛ به این معنا که چه از جهت خود شخص و چه از جهت آنچه به آن دعوت می‎کند و چه آیاتی که ارائه می‎کند، تفاوتی بین پیامبر و پیشگو وجود ندارد؛ چراکه آنها شرط پیامبری را اقرار شخص از درون به خالق می‎دانند و این مسئله‎ای است که در همه خلایق موجود است. در این میان، فلاسفه دیدگاه بهتری دارند؛ چراکه می‎گویند: نبی باید بدون تعلم عالم باشد و بتواند به‎صورت غیر طبیعی تأثیر بگذارد. فلاسفه بین ساحر و پیامبر تفاوت قائل بوده و معتقدند که پیامبر در صدد ایجاد عدل و قسط است؛ حال آنکه ساحر این‎گونه نیست. سایر مباحث و موضوعات کتاب عبارتند از: تناقض‎گویی در معنای خرق عادت؛ خدا این افعال را برحسب غایت خاصی انجام می‎دهد؛ خرق عادت در برخی احوال جایز است؛ زندیق خواندن علمای کلام؛ مساوی بودن تعریف ابن تیمیه از آیات با تعریف علمای دیگر از خوارق عادت و تفاوت انبیا با دیگر انسان‎ها.

شرح الفصول النصيرية، به قلم عبدالوهاب بن علی استرآبادی، از جمله شروح عربی بر «الفصول النصيرية» خواجه نصیرالدین طوسى (متوفی 672ق) است. اصل این کتاب، رساله مختصری در اصول دین است که خواجه نصیرالدین طوسی آن را به شیوه کلامی نوشته و آن را بر چهار فصل توحید، نبوت، امامت و معاد مرتب کرده است. خواجه نصیرالدین طوسی، معروف به نگارش مباحث عمیق در موضوعات گوناگون معرفتی است؛ لذا شروح و تعلیقات فراوانی بر تألیفات وی نوشته شده است. از جمله تألیفات وی «الفصول النصيرية» است که شروح بسیاری بر آن نوشته شده است. برخی از این شروح، مزجی یا مقطعی و عربی یا غیر عربی است. محققین در مقدمه به اسامی هشت شرح اشاره کرده‎اند که از مهم‎ترین آنها شرح فاضل مقداد سیوری (متوفی 866ق) است

پدیده معجزه امری خارق عادت است که آن را انبیای الهی به منزله دلیلی بر صدق نبوت خود به مخاطبان نشان می دهند. یکی از پرسش های مهم در این باره، نوع دلالت معجزات و رابطه آن با صدق ادعای نبوت است. در میان اندیشمندان اسلامی دیدگاه ابن رشد و علامه طباطبائی در این زمینه کاملاً مخالف یکدیگر است. ابن رشد با تأکید بر عدم سنخیت میان معجزات فعلی و ادعای نبوت، رابطه منطقی میان معجزات و اثبات نبوت را رد می کند و دلالت آن را اقناعی می داند، درحالی که علّامه طباطبائی با استناد به قاعده حکم الامثال، این دلالت را از نوع دلالت های عقلی، و یقین حاصل از آن را یقین منطقی می داند. از نظر ابن رشد تنها راه اثبات صدق نبوت، تأمل در محتوای وحی الهی و درک تفاوت آن با دیگر معارف بشری است، درحالی که از منظر علّامه طباطبائی اثبات صدق نبوت انبیای الهی تنها در پرتو تحقق معجزات امکان پذیر است.