جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به طورکلی موجوداتِ غیرانسانی همواره مورد توجه درام نویسان واقع شده اند ونویسندگان با توجه به دانش و بینشِ خود از آنها، در آثارشان بهره گرفته اند. در دوره های مختلف تاریخ نمایش این عناصرغیر انسانی همانند فرشتگان، حیوانات سخنگو و...حضوری پررنگ در آثار نمایشی داشته اند. . کشف و بررسی مفهوم شیطان به عنوان یکی از مهمترین نیروهای مافوق طبیعی، تنها از رهگذر یک بررسی علمی امکان پذیرخواهد بود.این پژوهش با استفاده از نمایشنامه هایی مانندِ فاوست (گوته)،دکتر فاستوس (کریستفر مارلو)، شیطان وخدا(ژان پل سارتر)، ادب مرد به زدولت اوست، تحریر شد (ایرج پزشکزاد)، وسوسه آنتونیوس قدیس(گوستاو فلوبر)، بشرعادی- بشر عالی (برنارد شاو)، هفت حکایت برصیصای عابد (پرویزناتل خانلری)، مفیستو(آریان منوشکین)، به بررسی مفهوم شیطان می پردازد.الگو های گرد آوری داده ها، کتابخانه ایی و مبتنی بر مطالعات نظری واستفاده از مقالات و مراکز پژوهشی است.ولی تحلیل آن بر اساس نظریات یونگ در چهار چوب بحث کهن الگو ها است.نتیجه بررسی ها نشان داد: از آن جا که اساطیر و ادبیات ساخته و پرداخته ی ذهن آدمی ست و کارکردِ ذهنِ آدمیان یکی ست، بنابراین مضامین مشترک در ادبیات کلیه ی ملت ها ظاهر می شود.اگر نظریه ی یونگ را در باره ی ظهور مضامین مشترک در ادبیات بپذیریم آن گاه می توانیم بگوییم از راه ادبیات تطبیقی به وجوه مشترک تفکر انساتی راه یافته ایم. سفری که انسانقبل ازشکل گیریِ مکاتب، آیین ها و ادیان شروع می کند، سفری است که در ناخود آگاهِ نسلِ آدمی ته نشین شده است. بنابراین انسانِ قرن بیست و یکمی، شیطان را نه به واسطه ی قبول داشتن یا نداشتن یک اعتقاد، بلکه به دلیلِ ازلی بودنِ موضوع شیطان و ته نشین شدنش در ضمیر نا خود آگاهِ جمعی خود به خوبی می شناسد. راهی که انسان برای شناخت شیطان پیموده است نشان می دهد که افسانه ی آفرینش، دغدغه ی نوع بشر در طول تاریخ بوده است. مفهوم شیطان بیش از هر واژه ای با «گناه» و «سرپیچی از دستور خداوند» گره خورده است و شیطان با نام ها و صفات متفاوت و سرنوشت های گوناگون در طول تاریخ، و در جوامع انسانی و جهان مادی و مینوی حضور داشته است. در تمامی فرهنگ ها، آیین ها، اسطوره ها، ادیان الهی و مسلک ها، شیطان پیش از آدمی وجود داشته است. بنابراین نه براساس تفا وت های اندک، بلکه بر اساس شباهت های بسیار، اسطوره ها و آیین ها را در بخش هایی که مرتبط با شیطان، جهان شر و خدایان پلید هستند، بررسی کردم، تا به سر چشمه ها رسیدم و فهمیدم میوه ی ممنوعه ای که انسان به خوردن آن نهی شده بود، «میوه ی دانایی» است که شیطان با فروتنی تقدیم انسان کرده است.

این پژوهش به بررسی و مطالعه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی چشم‌زخم‌ها‌ (بخصوص چشمواره‌های آبی) و همچنین هنرهای مرتبط با چشم‌زخم با شناخت فنون شیشه‌گریکه در ساخت چشمواره‌های آبی کاربرد دارند پرداخته است. امروزه در جامعه ایرانی-اسلامی چشمواره‌های آبی شیشه‌ای به عنوان مصنوعات در فرهنگ عامه رواج یافته‌اند. با مطالعه داده‌های باستان‌شناسی در مورد چشم‌زخم‌ها ریشه‌های شکل‌گیری و بکارگیری مصنوعاتی که در این زمینه در آداب و رسوم مردمان رایج است، مشخص و روشن می‌گردد. همچنین مطالعه این مواد در زمینه مردم‌شناسی دین و آیین، میتواند جنبه‌هایی از آن باورها و اعتقادات وابسته به آن را در فرهنگ عامه بیان کند. پرسش اصلی در این پایان‌نامه در مورد ریشه‌های تاریخی این چشمواره‌های آبی و حضور این مصنوعات در جامعه ایرانی-اسلامی به عنوان کالاهای مربوط به باور و اعتقاد به چشم‌زخم است. فرضیه‌ای که در راستای این پرسش به وجود آمده غیر ایرانی بودن ریشه‌های تاریخی و شکل‌گیری این چشمواره‌های آبی است. روش‌های گردآوری داده‌ها به دو شیوه کتابخانه‌ای و میدانی انجام گرفته است. داده‌های مورد مطالعه در این پژوهش به وسیله منابع به‌دست آمده از مطالعات باستان‌شناسی در دو بخش متون و اشیاء باستانی در مورد چشم‌زخم‌ها و همچنین مطالعات مردم‌نگاری که تاکنون در مورد چشم‌زخم صورت گرفته می‌باشد. روش گردآوری داده‌ها بر اساس ماهیت به صورت کیفی وتوصیفی بوده‌است. جامعه‌های مورد مطالعه برای پژوهش‌‌های مردم‌نگاری شامل روستای پیربالا از توابع شهرستان مرند در آذربایجان‌شرقی و شهر تبریز می‌باشد. از نتایج و دستاوردهای این پژوهش آگاهی به جهان‌شمول بودن پدیده چشم‌زخم است و اینکه چشم‌زخم اختصاص به یک فرهنگ خاص ندارد. در متون اسلامی هرچند چشم‌زخم به مثابه یک امر شرارت‌بار و آسیب‌رسان پذیرفته می‌شود، اما به‌عنوان بخشی از روان خود انسان و نه نیرو یا موجودی خارج از وی در نظر می‌آید. در فن‌شناسی چشمواره‌های آبی فنون شیشه‌گری سنتی مانند شیشه موزائیکی و روش هزارگل در اکثر مهره‌های چشمی مورد مطالعه از باستان تا کنون استفاده شده‌است. در باور به چشم‌زخم و آداب و رسوم مرتبط با آن در میان مردم روستای پیربالا و شهر تبریز با گونه‌ای تلفیق میان عناصر دینی و غیر دینی مواجه هستیم که در ساحت‌های گوناگون زندگی روزمره‌اشان نمایان است. مشاهده شد که چشمواره‌های آبی با مدرن شدن جامعه تبریز وارد عرصه‌های زندگی مردمان این شهر شده‌است و در روستای پیربالا به عنوان جامعه سنتی ایرانی-اسلامی چشمواره‌های آبی حضور ندارند.

مفهوم پرسه زنی اگر چه در ایران چندان مورد استفاده قرار نگرفته است، اما می تواند توضیح دهنده بسیاری از پدیده های فرهنگی باشد. در مقاله حاضر ابتدا شرحی کوتاه از تاریخچه پرسه زنی و معنای اختیارشده از آن را ارایه می دهیم، سپس به توضیح شکلی از پرسه زنی، به مثابه سبک زندگی متمایز گروه های فرودست شهری در مراکز خرید می پردازیم. نتایج این مقاله به کمک روش کیفی و از طریق تکنیک مصاحبه و مشاهده به دست آمده است. نویسندگان معتقدند که مراکز خرید در پی ایجاد زندگی خاصی برای طبقات متوسط شهری اند که این سبک از طریق خرید و مصرف کالاها فراهم می شود. در عین حال، پرسه زنی در ایران به آن معنایی که نویسندگان اختیار کرده اند، خود زندگی گروه های فرودست شهری را شکل داده است.

بازنمایی زندگی روزمره موضوع بحث بسیاری از تولیدات رسانه ای در ایالات متحده امریکاست. بی شک زمانی که سخن از زندگی روزمره به میان می آید، خانواده محوری ترین عنصر آن تلقی می شود. ژانرهای مختلف تلویزیونی مانند سریال های دنباله دار، کمدی موقعیت و غیره که اوج پیداش آنها در امریکا به دهه 1950 بازمی گردد، به بازنمایی خانواده، روابط مبتنی بر آن، دغدغه ها، انتظارات و رویکردهای معطوف به آن پرداخته اند. اوقات فراغت و الگوی مصرف خانواده که در جامعه سرمایه داری جدیت بیشتری دارد نیز می تواند از این رو حایز اهمیت باشد که روابط خانوادگی و نحوه گزینش الگوی مصرف و بازنمایی آن در سریال ها شکل و نوع روابط مبتنی بر یک خانواده امریکایی را نشان دهد. به طور طبیعی مطالعه خانواده به عنوان اشل کوچکی از جامعه بزرگ تر می تواند ترسیم کننده افق شناخت آن جامعه باشد. موضوع بحث این مقاله مطالعه کمدی موقعیت سیمسون هاست. این برنامه تلویزیونی که شهرتش مرزهای فرهنگی متفاوتی را درنوردیده است، سایقه تولیدش به دهه 1980 بازمی گردد. ژانر طنز و محتوای روزمره و قابل لمس آن نیز باعث شده در ایالات متحده امریکا نیز این سریال محبوبیت بی نظیری نزد شهروندان امریکایی داشته باشد. مقاله به مطالعه فصول شماره 3 تا 8 این کمدی موقعیت می پردازد چرا که مطالعه تمامی بخش های این سریال دنباله دار که نزدیک به 400 قمست است خارج از حوصله این مقاله است. سؤال اصلی این مقاله این است که چگونه در این کارتون، خانواده امریکایی در اوقات فراغت بازنمایی شده اند. به طور واضح تر اینکه اولا تک تک افراد خانواده سیمسون اوقات فراغت خود را به مصرف چه کالاهایی اختصاص می دهند و ثانیا در سطح خانوادگی این مصرف چه شکلی دارد. مبنای نظری ای که مقاله بر آن متکی است، تئوری بازنمایی استوارت هال می باشد و روش مطالعه نشانه شناسی رولان بارت است. واحد تحلیل در قسمت های مرتبط سکانس و در قسمت های غیرمرتبط موضوع آن قسمت خاص می باشد.

زنان ایرانی از هر قوم و تباری، نقش به سزایی را در حفظ، انتقال و گسترش فرهنگ گذشتگان از نسلی به نسل دیگر بر عهده دارند. لالایی، از منابع پرارزش مطالعه فرهنگ عامه (فولکلور) در بین همه ملت هاست که زنان کرد با انتخاب برگزیده اشعار و ملودی در قالب لالایی به ایفای این نقش می پردازند و میراث فرهنگی، مذهبی و موسیقایی قوم کرد را به فرزندانشان منتقل می کنند. این مقاله به شرح مختصری از انواع لالایی های موجود در این قوم می پردازد که علاوه بر تعلیم و تربیت کودکان، در انتقال مفاهیم بنیادی و ارزش های فرهنگی، مذهبی و تاریخی این قوم موثر است.

ایرانیان باستان چون نمی توانستند انسان آرمانی خود را در جهان واقع بیابند، در جهان اساطیر، پهلوانی به نام رستم پدید آوردند که جامع تمام صفات نیک و آرمانی بود. پس از اسلام، دلبستگی ایرانیان به رستم به زودی با محبت آنان به علی (ع) همراه شد که برخلاف رستم نه در جهان خیالات و اساطیر، بلکه بر روی زمین و در میان مردمان زیسته بود. در شعر فارسی، تا پیش از قرن یازدهم هجری قمری و تشکیل حکومت شیعه مذهب صفویه، علی (ع) غالبا در کنار رستم به عنوان مظهر شجاعت و مردانگی مطرح گشته و گاه نیز برتر از رستم قرار گرفته است. در ادب عامه نیز نظیر همین جریان دیده می شود. در مجموع، مردم ایران کوشیده اند تا این دو ابرمرد افسانه و تاریخ را به یکدیگر پیوند دهند. به این ترتیب اعتقادات مذهبی خود را در این مورد با علایق باستانی درآمیخته اند.

در این مقاله، پس از اشاره ای کوتاه به شکل های مختلف تمثیل، در باب نخستین و مهم ترین سرچشمه های تکوین و توسعه انواع تمثیل سخن گفته شده است.هر تمثیل می تواند منابع شکل گیری گوناگونی داشته باشد. «اسطوره»، «رویا» و برخی از موضوعات «فرهنگ عامه» همچون قصه ها، ترانه های عامیانه، افسانه های تمثیلی و امثال، ارتباط نزدیکی با تمثیل دارند و در بسیاری از موارد صورت ظاهر تمثیل ها برگرفته از این سرچشمه هاست. بر این اساس، نگارنده، ضمن اشاره به نمونه هایی از آثار ادبی و به ویژه شعر فارسی، چگونگی و نقش این سرچشمه ها را در شکل گیری و گسترش گونه های تمثیل به اجمال کاویده است.

فرهنگ عامه، بخصوص ادبیات شفاهی در حقیقت تاریخ حیات واقعی، اما نانوشته گذشتگان ماست که نسل به نسل و سینه به سینه به روزگار ما رسیده، این گنجینه ارزشمند و در عین حال تجدید ناپذیر، امروزه در مواجهه با مظاهر شگرف تمدن جدید، بسیار آسیب پذیر و شکننده می نماید و بر ماست که ضمن شناخت، گردآوری و معرفی این بخش از میراث معنوی سرزمین مان تا حد امکان به ماندگاری آن کمک کنیم.حقیر در این مقاله تنها به بازشناسی و بیان ویژگی های بخش کوچکی از فرهنگ عامه، یعنی دوبیتی های عامیانه یا ترانه خواهم پرداخت، امید که گامی باشد هر چند کوچک، در پاس داشت این قسمت از گنجینه بی بدیل و گرانقدر ادبیات شفاهی ایران زمین.

شعر فارسی علاوه بر آنکه نمایانگر اندیشه ها و احساسات شاعران است، تجلی گاه افکار، اعتقادات، آداب، رسوم، و فرهنگ حاکم بر جامعه ایشان نیز هست. از این رو بررسی عناصر فرهنگ عامه در شعر شاعران، از دو دیدگاه، قابل توجه و حائز اهمیت است: یکی استخراج ویژگی های فرهنگی این عناصر از خلال شعر شاعران، و دیگر نقد و بررسی شیوه بهره گیری شاعران از این عناصر در هنرپردازی های شاعرانه خویش.از جمله این عناصر که در فرهنگ همه ملل جهان رواج گسترده ای دارد، عنصر چشم زخم است. شواهد بسیاری درباره این عنصر اعتقادی و فرهنگی بشر، در افسانه های قدیمی ملل، متون دینی و پایگاه های اینترنتی معاصر وجود دارد. در متون شعری فارسی نیز درباره چشم زخم، ابیات و شواهد متنوع و بسیاری می توان یافت که تنوع آنها، حاکی از اهمیت فرهنگی و ادبی ویژه این عنصر در متون ادبی است.بررسی دواوین شاعران بزرگ زبان و ادبیات فارسی، نشان می دهد عنصر چشم زخم از وجوه گوناگون، مورد توجه ایشان قرار گرفته است و شاعران با باریک اندیشی های خود، مفاهیم جدیدی را در این زمینه آفریده اند که پیش از آنان سابقه ای نداشته است.

ضرب المثلهای ترکی رایج در استان اردبیل، که برای پند و نصیحت و یا بیان دیدگاه های اجتماعی و سیاسی مردم به کار می رود، محصول تجربه ها، دانش و آرزوهای اجتماعی و تاریخی مردم با شور و ذوق این نواحی و مناطق مجاور آن است. در میان آنها تاثیرات فرهنگی اسلام یا ملل مجاور و کشورهای دور و نزدیک نیز به چشم می خورد. دراین مقاله، ضمن بررسی و پرداختن به این موضوع، موارد زیر در خور توجه قرار گرفته است:در ساختمان دستوری امثال از انواع فعل های ترکی، صیغه ها و زمانهای گوناگون (گذشته، حال و آینده) بهره گیری شده، وامثال و حکم ترکی از نظر بیانی اغلب به صورت کنایه (اعم از واقعی و قابل فهم، غیر واقعی و دیرفهم) به کار رفته است.برخی نیز به صورت جملات ساده (کوتاه و بلند) ساخته شده، و گاهی نیز از امور متضاد و متقابل آمیخته واستفاده شده است.امثال و حکم موزون و شعر گونه نیز بخشی از سخنان حکیمانه و اندیشه ورانه بسیار زیبا و دلپذیر مردم ترک زبان این نواحی است. این مثل ها اغلب آمیخته به صنایع لفظی و با آهنگ و موسیقی پرشوری است که گاهی کاملا صورت شعری به خود گرفته است.عناصر و پدیده های مختلفی مانند طبیعت و عناصر آن (آب، باران، کوه، دریا و ...) انسان و حیوان، پرنده، گیاه مناطق و شهرها و حتی کشورهای خاص (اعم از نزدیک یا دور) و نیز طبقات و گروه های مختلف اجتماعی (فقیر، غنی، کچل، دیوانه، عروس و ...) ساختار موضوعی ضرب المثل های ترکی را تشکیل می دهد.دسته دیگر از امثال و حکم ترکی، ساختار افسانه ای و اسطوره ای دارد. در کنار آنها به تعدادی از امثال و سخنان حکیمانه نیز برمی خوریم که بار معنایی خود را از باورها و خرافات عامیانه اقتباس کرده است.آخرین نکته قابل توجه دراین پژوهش بازیافت امثال و حکمی است که جنبه تربیتی و روانشناختی دارد. مطالعه این دسته از امثال وحکم ما را با روحیات و خلقیات فردی و اجتماعی گویندگان آنها آشنا می سازد.