جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حقوق بشر از جمله مقوله‌هایی است، که با تصویب اعلامیة جهانی حقوق بشر مورد توجه و استقبال ملت‌های گوناگون قرار گرفته است. از آن‌جایی که پذیرفتن هرامری در بین‌الملل وجوامع اسلامی منوط به شناخت مبانی نظری تهیه کنندگان آن و از طرفی دریافت نظر اسلام در مورد آن می‌باشد، لذا لازم است، مبانی و مفهوم حقوق بشر از منظر اسلام مورد بررسی قرارگیرد. برای نیل به این مهم ما در این نوشته ابتدا مفهوم حق و سپس مباحثی را که برای دریافت حقوق بشر بسیار حائز اهمیت است، از جمله انسان، دین و حقوق واقعی انسانها بررسی کرده ایم . بعد از آن برخی از افکاردو اندیشمند معاصر ایران دریاره ی انسان ،دین و ایمان را به عنوان برخی از مبانی حقوق بشر مورد توجه قرار داده ایم. به میزانی که سید حسین نصر تحت تأثیر قرائت های عرفانی از دین، به سوی وحدت در شناخت و رسیدن به کُنه و حقیقت شریعت گرایش دارد، شبستری با در نظر آوردن تعلقات امروزین بشری به عنوان مفروضاتی غیر قابل اغماض، سعی دارد به « نقد قرائت رسمی از دین» پرداخته و تفسیری از شریعت ارائه دهد که حل کننده ی مشکلات انسان مدرن نیز باشد. این تحقیق سعی دارد از نقطه نظری متفاوت، اندیشه های نصر را به عنوان فیلسوفی جهانی که دغدغه های او شامل جامعه ایرانی نیز می شود، با متفکری دیگر که اساساً زاده ی فکری جامعه ی ایران معاصر است را در رابطه با برخی از مبانی حقوق بشر مقایسه کند.سیدحسین نصر به سنت گرایی گرایش دارد در حالیکه شبستری به مدرنیته اعتقاد دارد.

پلورالیسم دینی یکی از مهمترین و موثرترین مباحث فلسفه دین وکلام جدید است که موضع گیری درمورد آن نسبت به همه مسائل اساسی اعتقادی تاثیرگذار خواهد بود؛ همچنین نکته قابل توجه این است که تمامی ادیان و مذاهب مختلف مدعی شده اند تنها دین و مذهب حق هستند. مدعیان پلورالیسم پنداشته اند که همان طور که در جهان فلسفه های مختلفی هست که نشات گرفته از اختلاف اندیشه هاست؛ به همین شکل نیز ادیانی که پیامبران مختلف می آورند، مانند مکاتب فلسفی، رنگ اختلاف به خود می گیرند. در حالی که منشا اختلاف در فلسفه ها به اختلاف فیلسوفان وافکار مختلف یک فیلسوف بر میگردد؛ در حالی که مصدر ادیان، خداوند حکیم و عالم است که علم او ازلی و تغییرناپذیر است. بحث درباره ی وحدت و کثرت دین و دعاوی متعارض ادیان، از مسائل مهم در حوزه ی دین پژوهی و فلسفه ی دین است، که همواره مورد توجه متفکران و دین شناسان بوده است. آن چه که جامعه امروز با آن دست و پنجه نرم می کند شبهات و انحرافاتی است که در مسائل اعتقادی ایجاد شده است. ازجمله این شبهات نگرشی می باشد که بنا بر آن راه نجات انسان منحصر به اسلام نیست و دیگر ادیان نیز می توانند همان نقش نجات را ایفا کنند.بحث درباره حقانیت ادیان، در دنیای معاصر سه شاخه به وجود آمده است : کثرت گرایی، انحصارگرایی ، و شمول گرایی. دیدگاه نصر،کثرت گرایانه به نظرمی رسد زیرا همه ادیان وحیانی را برای رسیدن به نجات قابل قبول می داند اما با این وجود برخی از جنبه های کثرت گرایی نزد او مردود هستند . نصر معتقداست که حقیقت همان واقعیت وحقایق ادیان آسمانی است که در هر دینی با توجه به شرایط جامعه وافکار وسطح انسان هایی که در آن زمانه زندگی می کنند شیوه وروش متفاوتی دارد وقانون های دینی متناسب با آن ها وجود دارد اما آن حقیقت مطلق در همه آن ها یکسان است. گرایش های پلورالیستی نصر و تلاش او برای نزدیک ساختن ادیان و مذاهب، خصوصا پلورالیسم حقانیت، و کنار گذاشتن از عقیده به مطلق بودن اسلام و دین اکمل و هم چنین نسبیت گرایی مفرطانه در خصوص حقیقت، جای تفکر و توجه جدی دارد، باید مورد نقد قرار بگیرد. و با آموزه های اسلام و آیات واضح و آشکار قرآن کریم متعارض است و با آن ها هم خوانی ندارد.نصر می گوید تکرار حقایق و تمثیلات دینی باید موید وجود حقیقت واحدی باشد که در باطن وکنه وحی نهفته است وبه اشکال وصورت های مختلف در احکام شرعی وعملی در ادوار تاریخ درجامعه بشری ظاهر گردیده است. تکرار این حقیقت مطلق در ظاهرهای گوناگون را نباید به منزله انکار اصالت ادیان شود. حقیقت واحدی در همه ادیان وحیانی وجود دارد که این حقیقت مطلق در حجابی از الفاظ واحکام گوناگون می باشد که در آیین ها و ادیان باتوجه به سطح آن جامعه ونژاد آن ها به شیوه ی خاصی تجلی شده است. نصر تعارضات و تفاوت های اندیشه ادیان را به خاطر شرایط و وضعیت خارجی قلمداد می کند، واگرنه تمام ادیان در نهایت بیان کننده یک حقیقت واحد هستند. به همین جهت، نقش دین مسیحیت با دین اسلام فرق می کند.مسیحیت مجبور است جهانی که به دلیل خردگرایی و طبیعت گرایی در حال نابودی بود نجات دهد. به این خاطر خود را دینی معرفی می کند که تابع عشق و ایثار است و آن را در اولویت اصول خود قرار می دهد. اما شرایطی که اسلام با آن مقابل بود تفاوت داشت و لازم نبود با سوفسطاییان و عقل گرایان مباحثه کند. در واقع، اسلام برای محکم کردن پایه های دین ابراهیمی نازل شده بود. یکی از مهم ترین آموزه های معرفتی سنت گرایان وحدت گرایی باطنی ادیان و به بیان شووان، وحدت استعلایی همه ادیان است.

حقوق در نظر گرفته شده برای انسان در اعلامیه جهانی حقوق بشر، برخی اندیشمندان دینی را به این امر سوق داده است که نوع نگاه به این مفهوم و مفاد حقوقی مطرح در آن، بدون فهم صحیح مبانی دین و بدون در نظر گرفتن مصالح دنیوی افراد بسیار ابهام آفرین است. در این میان برخی متفکران پایبند به سنت نظیر سید حسین نصر از موضع تصوف و عرفان و برخی نظیر مصباح یزدی از موضع فقه و اصول، فعالانه و با اجتهاد و استنباط های جدید و فتاوی، نسبت به مسائل فکری و اجتماعی روز مسلمانان برخورد می کنند و حتی دارای مواضع سیاسی نسبت به مسائل داخلی و بین المللی می باشند که از مهم ترین آن ها مقوله حقوق بشر است. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی تاثیر فهم مدرنیته بر مسئله حقوق بشر در اندیشه سیاسی محمدتقی مصباح یزدی و حسین نصر است و در صدد پاسخ گویی به این سوال هستیم که مفهوم مدرنیته و نوع فهم از این پدیده، چه تاثیری بر مسئله حقوق بشر در اندیشه آیت الله مصباح یزدی و حسین نصر داشته است؟ فرضیه تحقیق حاضر این است که، واکنش سید حسین نصر و آیت الله محمدتقی مصباح یزدی به مقوله مدرنیته منفی است؛ هر دو ضمن رد مدرنیته، برای فهم حقوق بشر به آموزه های اسلام مراجعه می کنند و قرآن و سنت را مهم ترین منبع استنباط در زمینه حقوق بشر می دانند.به رغم این نقطه اشتراک اما هر دو اندیشمند معاصر مسلمان، دو نوع خوانش متفاوت نسبت به این مقوله دارند. پژوهش حاضر با رویکردی تطبیقی و با استفاده از روش هرمنوتیک قصد گرای اسکینر انجام می شود. شیوه جمع آوری داده ها نیز در این پژوهش به صورت اسنادی و کتابخانه ای است.

عرفان دانش بازپیوستن انسان و خداست. عرفان جنبه باطنی هر دین است و از آنجایی که دین الهی یکی است، عرفان نیز به جهت اینکه اساساً متشکل از شوق انسان و کشش خدا جهت اتصال به همدیگر است، پدیده ایست عالمگیر. مضمون عرفانی بازگشت به اصل به طور جامع در ادبیات عرفانی جهان، نمود نمادین سفر معنوی روح به سوی خدا را می یابد. فرید الدّین عطّار نیشابوری، متولد 1146 میلادی، یکی از والاترین شعرای صوفی پارسی است که شعر عرفانی اش همچنان به طور گسترده مورد مطالعه و استقبال گرم واقع می شود. جان بانی ین، متولد 1628، نویسنده برجسته انگلیسی است که در ادب عرفانی انگلیسی، همچنان جایگاه محوری خود را حفظ کرده است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی مضمون سفر معنوی در منطق الطّیر عطّار و سیر و سلوک زائر بانی ین از منظر عرفانی است. رویکرد اتّخاذ شده در این پایان نامه شامل نظریه های مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، شامل تئوری «قرابت فرهنگی» و «تشابهات بدون ارتباطات» از آون آلدریج، نظریات «مضمون شناسی» از زیگبرت پراور و فرانسوا یوست، و نظریه هنری رماک درباره ماهیت «بینارشته ای» ادب تطبیقی، و همچنین نظریات عرفان تطبیقی، همچون نظریه مارتین لینگز درباره ماهیت «خاص بودن و فراگیر بودن» عرفان ها، نظریه «پلورالیسم دینی» از سید حسین نصر، و ایده فریثجاف شووان درباره «هم پیوندگرایی دینی» است. از آنجایی که هر دو اثر آثار تمثیلی درباره یک طلب معنوی اند، اشتراکات فراوانی میان آن دو به دست آمد که بیش از تفاوت ها بود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که علی رغم تمایز در دوره زمانی، دین، و تاریخ فرهنگی، زائران هر دو اثر در طول سفر معنوی خویش، در راه رسیدن به حقیقت مطلق، منازل مشابهی را طی کرده و به غایت یکسانی می رسند. نتیجه به دست آمده از این تطبیق آن است که سفر معنوی، به عنوان نمونه بارز یک مفهوم عرفانی مشترک در تصوف و عرفان مسیحی، نمودهای ادبی مشابهی را در شعر عرفانی پارسی و متن عرفانی انگلیسی مذکور می یابد. هر دو اثر از طریق نمادپردازی مفهوم سفر معنوی، این تفکر عرفانی که انسان منشاء خدایی و اشتیاق به بازگشتن و باز پیوستن به خدای یگانه را دارد، ترویج می کنند و حامی این نکته هستند که عرفان می تواند پیوند بین ادیانی باشد، در اینجا اسلام و مسیحیت، که شاید در ظاهر از هم گسیخته به نظر آیند، امّا در حقیقت، به لحاظ اینکه در طلب حقیقت واحدی هستند، یکی اند. این پایان نامه بررسی تطبیقی همین مضمون در هر یک از این دو اثر و سایر آثار مشابه در ادبیات انگلیسی یا فارسی را پیشنهاد می دهد.

شروع جریان اومانیستی و ماتریالیستی از سده های میانه در اروپا، با افول تدریجی امور معنوی همراه بود. تأکید بر پوزیتیویسم به عنوان تنها منبع قابل اعتماد، و انسان به عنوان تنها مرجع شناخت، به رّد و انکار علوم شهودی، مثل متافیزیک و الهیات انجامید. اتکاء انسان به امور زمینی و مادی از طرفی باعث فاصله گرفتن انسان از امور مربوط به سرشت خود به عنوان موجودی الهی و فضیلت مند شد و از طرفی دیگر این نادیده گرفتن امور فضیلت مند و معنوی در زندگی بشر زمینه ساز مشکلات فراوان روحی، روانی، زیست محیطی و... شده است، که بر اساس آن متفکران متعددی طی سده گذشته، شناخت امور معنوی و بازیابی مجدد آن در زندگی انسان را الزامی دانستند. از این روی ما به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که زمینه ها و ویژگی های معنا گرایی در اندیشه سیدحسین نصر و مصطفی ملکیان چیست؟. بنابراین در این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی و تطبیقی به بررسی این موضوع پرداخته ایم، و با استفاده از رویکرد انتقادی و در قالب مکاتب سنت گرایی و وجودگرایانه یافته های پژوهش حاکی از آن است که سید حسین نصر ریشه همه بحران های جهان مدرن در علم بدون منشأ الهی و فاصله گرفتن از سنت می داند، بازگشت به سنت های اصیل و آموزه های دینی و وحیانی از نظر وی تنها راه غلبه بر مشکلات این جهان می باشد. مصطفی ملکیان نیز ضمن نقد ماده باوری، لزوم حضور معنا و معنویت در کنار عقلانیت را برای کاهش درد و رنج بشر الزامی می داند.

فلسفه دین در یک اصطلاح، معادل تلاش عقلانی برای تبیین، توجیه، اثبات و دفاع از مفاهیم و آموزه‌های دینی یا بنیان نهادن دعاوی دینی بر عقل نظری است. اصطلاح دوم برای فلسفه دین عبارت است از دانشی که اغلب با ابزارهای معرفت بشری (عقل و تجریه درونی و برونی) به تبیین و بررسی مبادی تصوری و تصدیقی دین و آموزه‌های بنیادین آن می‌پردازد. درفلسفه دین چه از نگاه غربی‌چه با رویکرد اسلامی، روش این علم در میزان سطح معرفت دین‌پژوهان تأثیر بسزایی دارد، ولی متأسفانه درحوزه روش‌شناسی فلسفه دین، پژوهش مستقلی یا انجام نشده یا حقیربا توجه به تحقیقات، کار مسقلی پیدا نکردم. روش بررسی در این رساله، تحلیلی و کتابخانه‌ای است. از ارزیابی ‌روش‌های متفکران اسلامی و غربی‌در فلسفه دین نظر به برخی اشتراکات روشی ایشان وتمایزات برخی روش‌ها، به این نتیجه می‌رسیم که روش متفکران اسلامی در فلسفه دین جامع‌تر و کارآمد‌تر از روش متفکران غربی‌است.

مسأله زبان دین یکی از مباحث مهم در فلسفه دین جهت تحلیل و معنایابی گزاره های کلامی است که محمول آن صفات و اسماء الهی مشترک با انسان می باشد. رویکردهای متفاوت و گاه متعارضی در دو بخش نظریات شناختاری (ناظر به واقع بودن) مانند رویکرد حکمای اسلامی، سنت توماس آکوئیناس و ... و نظریات غیر شناختاری بودن زبان دین مانند رویکرد پوزیتویست ها، کارکردگرایان و ... بروز یافتند. در این پژوهش با رویکردی تحلیلی، توصیفی و انتقادی و به روش کتابخانه ای، نظریه علامه طباطبایی (ره) و سنت توماس آکوئیناس بررسی شده که هر دو متفکر زبان دین را شناختاری، ناظر به واقع و قابل صدق و کذب دانسته اند. علامه طباطبایی (ره) با قائل بودن به زبان عرف، البته با اندکی تفاوت با آن (زبان عرف خاص) و مجموع اصول اشتراک معنوی و تأویل و نظریه غائیت و کارکردگرایی در معانی صفات الهی، معتقد به حقیقی، عینی و قابل صدق و کذب بودن زبان دین است که اینجا نظریه وی زبان «عرفی ترکیبی» نامید شد و سنت توماس آکوئیناس با بیان نظریه تمثیلی اسنادی و نهایتا تمثیل تناسب نیز قائل به همین رویکرد، البته با اندکی تفاوت در مبانی (زبان شناختی، وجودشناختی و معرفت شناختی) و لوازم است، اما نظریه علامه طباطبایی (ره) با توجه به مبانی و لوازم آن و همچنین سازگاری درونی و بیرونی آن در تحلیل اوصاف الهی متقن و مبرهن شناخته شد و نظریه سنت توماس آکوئیناس بدلیل عدم سازگاری درونی، عدم پاسخگویی به شبهات و تعطیلی عقل، در تحلیل معنای اوصاف الهی عقیم شمرده می شود.

موضوع امامت از مهم‌ترین مباحث کلامی بوده و از صدر اسلام تاکنون موافقان و مخالفان بسیاری داشته است. در این تحقیق به بررسی مسئله امامت از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی و ابن تیمیه حرّانی پرداخته شده است. هدف از مقایسه دیدگاه‌های این دو شخصیت در باب امامت، آشنایی با نظرات آن‌ها در مورد ویژگی‌ها، وظایف و روش تعیین امام و رسیدن به دیدگاه حق در این مسئله می‌باشد. پیامد بررسی نظرات این است که خواجه عصمت و افضلیت را ازویژگی‌های مهم امام برمی‌شمرد ولی ابن تیمیه شرط معصوم بودن امام را منکر است. خواجه نصیر، مسئله امامت را مسئله‌ای کلامی و پیشینی و از اصول دین می‌داند؛ ولی ابن تیمیه امامت را مسئله‌ای فقهی و پسینی و جزو فروع دین به شمار می‌آورد. نگارنده به شیوه توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای کوشیده است که دیدگاه خواجه و ابن تیمیه را در مورد مسئله امامت بیان و ضمن توصیف اشتراکات و اختلافات، به بررسی و مقایسه نظرات بپردازد.

یکی از مسائل کهنی که از دیر باز ذهن انسان را به تامل واداشته است و همواره مـورد اخـتلاف ادیان و مذاهب بوده است، مسئله جبر و اختیار است. این اختلافات در بین مذاهب دیـن مبین اسلام نیز وجود داشته و همواره بحثی بسیار پیچیده و جنجالی بوده است و در این زمینه تحقیقات و نظریه پردازی‌های زیادی انجام شده است. نگارنده در این پایان‌نامه سعی کرده‌است کـه این موضوع ازدیدگاه اشاعره معاصر که در موردش تحقیق زیادی نشده است را ابتدا با خود اشعـری مقایسه کـرده، سپس آن را با دیدگاه امام خمینی(ره) که از متکلمان معاصر امامیه است مورد مقایسـه قرار داده و وجوه اشتراک و اختلاف‌شان را بیان کند. اشعری درباره‌ی افعال اختیاری انسـان بـه نظـریه کسب معتقد است که در آثارش، دو تعبیر متفاوت از کسب ارائه داده‌است. در یکی از تعابیر، انسان مـوجود بـا جبـر محض است و در دیگری که اشاعره معاصر با آن موافق هستند به انسان اختیار بیشتری داده‌است. اشاعره معاصرمعتقدند که انسان در اراده کردن اختیار دارد و به تبع اراده‌ی او به انجام کاری چه خیر و چه شر، خداوند آن کار را برایش خلق می‌کند و انسان در ازای اراده‌ی اختیاریی که می-کند، مـورد بازخواست الهی قرار می‌گیرد. امام خمینی نیز مانند اشاعره، معتقد است که خداوند خالق افعال اختیاری انـسان است؛ اما دو تفاوت مهم با آن‌ها دارد. 1- امام فقط افعال خــیر را به خـداوند نسبـت مـی‌دهد. امـا اشاعره هم افعال خیر و هم افعال بد را منسوب به خداوند می‌کنند 2- تفاوت دوم در اصطلاحات بکار برده شده است. امام، فعل انسان را تجلی و افاضه‌ی فعل خداوند می‌داند و به این طریق آن را به خـدا نسبت مـی‌هد در حـالی که اشاعره معاصر از راه خلق فعل توسط خداوند آن را به وی نسبت می‌ دهند. این رساله با روش مطالعه‌‌ی کتابخانه‌ای تهیه شده است و از نرم افزارهای کتابخانه‌ای و پایان نامه‌های دیگر در این زمینه نیز استفاده شده است. امیـد است کسانی که همیشه در این زمینه سوالاتی در ذهن دارند و درباره‌ی آن دچار سردرگمی هستند با مطالعه این رساله به پاسخ سوالات خود دست یابند.