جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشته، ابتدا مباحثی مورد بحث قرار گرفته اند که از مبادی و مبانی بحث از علوم فطری به شمار می آیند; سپس با عنایت به سیر تاریخی موضوع، رأی بعضی از فیلسوفان در آغاز تاریخ فلسفه در مورد علوم فطری مطرح شده اند که از قضا، از دیدگاه های اساسی در این بحث شمرده می شوند و در بین متأخّران، گاه مبنای بعضی مباحث در علوم فطری و حتّی مبنای بعضی مباحثِ معرفت شناسی در زمینه های دیگر واقع شده اند;آن گاه از میان فیلسوفان جدید غرب، دیدگاه هایی مورد توجّه قرار گرفته است که به طور مستقیم به نفی یا اثبات علوم فطری پرداخته اند. در بررسی این دیدگاه ها سعی بر این بوده است که در ابتدا، آرای هر فیلسوف تبیین، و مباحث آن با نظمی منطقی تنظیم، آن گاه نقاط قوّت و ضعف آن مطرح شود. نخستین بخش به تبیین مبادی و مفاهیم «فطرت» و «فطری» پرداخته، و در پنج فصل بیان شده است: فصل اوّل درباره واژه «علم»، و فصل دوم درباره واژه «غیراکتسابی»، و فصل سوم در باب واژه های «فطرت» و «فطری» است و در فصل چهارم، اقسام گوناگون علوم از جهت مبدأ وجودی و آغاز زمانی بررسی شده است و در فصل پنجم، روش تحقیق در علوم فطری و راه های اثبات وجود، وجود علم و... را بیان کرده ایم. بخش دوم در باب تفکیک فطرت و علوم فطری، و در سه فصل است: در فصل اوّل، تفاوت فطرت و غریزه، و بیان دیدگاه های برخی فیلسوفان و روان شناسان مورد بحث قرار گرفته است. در فصل دوم، پنج تقسیم درباره فطرت از منابع اسلامی گزارش، و یکی از آن ها انتخاب شده است. در فصل سوم، تقسیم های اساسی علوم فطری را مطرح، و در انتها تقسیمی جدید را که جامعیت بیشتری دارد، پیشنهاد کرده ایم. در بخش سوم، اعتقاد به وجود علوم فطری از آغاز تاریخ مورد توجّه قرار گرفته و در سه فصل آمده است: در فصل اوّل، رأی سقراط درباره فطری بودن علوم و تولّد آن از طریق دیالوگ مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم، در باب نظریه استذکار است و این نظریه مورد نقد قرار گرفته، و در فصل سوم، قاعده "من فقد حساً" از دیدگاه ارسطو و فیلسوفان اسلامی مطرح، و در انتها، عدم قابلیت این قاعده برای نفی علوم فطری ذکر شده است. در بخش چهارم، دیدگاه فیلسوفان غرب درباره علوم فطری بررسی شده است: در فصل اوّل، جایگاه بحث فطرت در فلسفه غرب، و در فصل دوم، دیدگاه دکارت در مفهوم فطری و نسبت آن با وضوح و تمایز و مصادیق علوم فطری از نظر وی را نقد و بررسی کرده ایم.فصل سوم به آرای جان لاک در معنای فطرت و فطری مربوط می شود که مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.فصل چهارم درباره فطرت در فلسفه کانت است و ادلّه وی در پیشینی بودن زمان و مکان و مقولات فاهمه نقد شده است.در فصل پنجم، دیدگاه نوام چامسکی در باب فطری بودن ساختارهای زبان و ادلّه وی را نقد و بررسی کرده ایم.

مردم مغرب زمین به بهانه حذف مزاحمان حیات معقول خود، دین را کنار نهادند، در حقیقت دینی را که ساخته متصدیان دین بوده، و ضد علم و پیشرفت و آزادی معقول و عدالت و کرامت ذاتی انسان بود، از صحنه زندگی اجتماعی بیرون راندند. هدف از این پژوهش بررسی علل تاریخی جدایی دین از حیات اجتماعی در غرب، و نیز علل انفکاک دین از سیاست در اسلام می باشد. و نیز به علل معرفت شناسانه جدایی دین از سیاست در غرب که به فرایند سکولاریزم معروف گشت، پرداخته شده است . نتایج حاصل از این پژوهش : با مراجعه به سیره نبوی و آیات قرآن کریم و نیز دلایل برون دینی عدم انفکاک دین از سیاست در (تشیع) اثبات گردید: و به شبهه ها و ایرادهای مخالفان حکومت دینی نیز تا حدودی پاسخ داده شد./

قرن پنجم پیش از میلاد را می‎توان سرآغاز شکاکیت دانست، چون قبل از آن شک و تردیدی در امکان علم به واقعیت نبود. در این قرن با ظهور سوفسطاییان، امکان حصول علم به واقع مورد تردید قرار گرفت. ما در این رساله ضمن بیان کلیاتی در باب شکاکیت، نگاهی به شکاکان قدیم و سوفسطاییان انداخته‎ایم و پس از آن شک روشی دکارت را مورد نقادی قرار داده‎ایم؛ چون او حد فاصل میان فلسفه قدیم و جدید و پدر فلسفه جدید است. دکارت درصدد یافتن راهی برای شناخت حقیقت بود و به همین دلیل ابتدا در همه چیز شک کرد و تلاش نمود که به یقین برسد. نگارنده بر این اعتقاد است که علاوه بر شک روشی دکارت، فلسفه دکارت به دلیل قول به ثنویت ذهن و عین، زمینة نوعی شکاکیت واقعی را پی‎ریزی کرده است. در ادامه به شکاکیت هیوم پرداخته‎ایم و اثبات کرده‎ایم که نتیجه منطقی آرایش شکاکیت است و آن را مورد نقادی قرار داده‎ایم. پس از آن به کانت پرداخته‎ایم چون اهمیت نقش کانت در فلسفه جدید تا آنجاست که مورخان فلسفه، فلسفه جدید را به دو دوره قبل و بعد از کانت، تقسیم کرده‎اند، چنانکه فلسفه یونان را به دو دوره قبل و بعد از سقراط تقسیم کرده‎اند. نگارنده معقتد است که کانت با پذیرش و تعمیم اشکال هیوم در باب علیت و پیشینی کردن آن‎ها به شکاکیت رسیده است و آدمی را ناتوان از شناخت واقع دانسته است. به همین دلیل کانت معتقد است که عقل نظری فقط پدیدارها را درک می‎کند و از ادارک شیء فی نفسه ناتوان است. شکاکیت کانت زمینه ساز شکاکیت‎های بعد و پیچیده‎تر از شکاکیت‎های قبل از اوست، چون در واقع شکاکیت خام گذشته که ناشی از اصالت واقع خام بود به شکاکیت‎های پیچیده‎ای تبدیل شد که کانت آن را ارائه کرد یا زمینه ساز آن شد. در پایان به نقد و بررسی مدعا و ادله شکاکان پرداخته‎ایم. ابتدا مدعای آن‎ها را مورد نقادی قرار داده‎ایم و سپس نگاهی نقادانه به بعضی از ادلة آن‎ها انداخته‎ایم.

در فرهنگ های لغت برای عدل معانی و کاربردهایی ذکر شده است که مهمترین آنها عبارتند از : تعادل و تناسب ، تساوی و برابری ، اعتدال یا رعایت حد وسط در امور ، استوار و استقامت . می توان گفت : جامع معانی یا کاربردهای یاد شده این است که هر چیزی در جایگاه متناسب خود قرار گیرد به گونه ای که سهم مناسب و شایسته خود را از هستی و کمالات آن دریافت کند و بحق و سهم دیگران تجاوز نکند . در یک تقسیم بندی کلی می توان عدل خدواند را به دو دسته تقسیم نمود که عبارت است از : عدل خدا در جهان تکوین که شامل عدل خدا در آفرینش جهان و عدل خدا را در ادامه زندگی موجودات است و قسم دوم عدل تشریعی خداوند که از دو جنبه قابل بررسی است : اصل تشریع: یعنی انسان ها در برابر تخلف از قوانین و عمل نکردن آنها به تکالیف و نیز : پاداش دادن به آنها در برابر امتثال تکالیف . اگر چه همه مسلمانان به عدل الهی اعتقاد دارند و این مسئله از ضروریات اسلام به شمار می رود ولی هر یک از عقل گرایان و ظاهر گرایان ؛ عدل الهی را به گونه ای خاص تفسیر نموده اند . عقل گرایان که آن را بر اساس حسن و قبح عقلی تفسیر نموده اند خود را معتقد و مدافع واقعی عدل الهی دانسته و منکران حسن و قبح عقلی را در حقیقت منکر عدل به شمار آورده اند. عدل هم در مذهب معتزله ، و هم در مذهب امامیه از اصول اساسی مذهب آنان به شمار آمده است بدین جهت این دو مذهب کلامی را « عدلیه » می نامند . بر هر خردمندی آشکار است که خداوند بعد از آن که انسان را آفرید تا آن که، تمام اسباب زندگی و عبادت را از عقل و ارسال رسل و انزال کتب و سایر لوازم طاعت را بر او فراهم کرد از او عبادت نخواست . نمی بینی از کودکان و مجانین عبادت نخواست ، زیرا که اطفال بالغ نیستند و مجانین از عقل بهره ندارند و خداوند هر چه بر بندگان انجام داده عین رحمت است . خدای تعالی، عادل و دادگستر است ؛ زیرا عدل یکی از صفات کمال است و خداوند عالم ، همه ی صفات کمال را دارا می باشد و نیز کراراً ، در کلام خود عدل را ستوده و ستم را نکوهش می کند و مردم را به عدالت ، امر نموده و از ظلم ، نهی می فرماید . در سوره ی نساء ، آیه ی 40 می فرماید : « اِنَّ اللهَ لا یَظلِمُ مِثقالَ ذَرَّهٍ » ؛ خلاصه ی ترجمه : خدا به اندازه ی ذره ای به کسی ظلم نمی کند . همچنین حضرت علی ( علیه السّلام) در حکمت 446 نهج البلاغه می فرمایند : « اَلعَدلُ یَضَعُ الامورَ مَواضِعَها» عدل قرار می دهد امور را در جایگاهش . بنابراین ، هر پدیده ای در پیش خود ، در نهایت خوبی ساخته شده است ؛ زشتی و ناروایی و یا عیب و نقصی که در بعضی از موجودات دیده می شود ، از راه مقایسه و نسبت پیش می آید . مثلاً مار و کژدم وجودشان نسبت به انسان بد و ناروا است و خار ، چون به گل قیاس شود ، زیبا نیست اما در جای خود، آفریده های شگفت انگیز و سر تا پا زیبایی هستند .

پایان نامة حاضر با عنوان نقد و بررسی مبانی و روش تفسیری مناهج البیان در سه فصل سامان یافته است. فصل اول به زندگی، افکار و آثار مفسر اختصاص یافته است. فصل دوم با عنوان روش شناسی تفسیر مناهج البیان، شامل توضیح مبانی تفسیر و منابع تفسیر می باشد. در این بخش ، نقش، جایگاه و کارکرد هر یک از منابع در روش تفسیر اجتهادی بیان شده است. در بحث رویکرد تفسیری، رویکرد کلامی فقهی مفسر معرفی شده است. از دیگر مباحث این فصل، تفسیر موضوعی و علوم قرآنی در تفسیر مناهج البیان است . در واپسین گفتار فصل دوم، سبک نگارش و پردازش مطالب، در این تفسیر گزارش شده است. فصل سوم، برخی از نقدهای مناهج البیان، بر دو تفسیر المنار و المیزان را در بر گرفته است.

این مجموعه با عنوان« عقاید توحیدی مسیحیت در آینه نقد» می باشد. با وجود اختلاف هایی که در فرقه ها و مسلک های این دین وجود دارد اما اکثر آن ها در اصل عقاید توحیدی با هم مشترک هستند از جمله الوهیت مسیح و تثلیث. که این ها مهمترین شاخصه مسیح و محور تعالیم مسیحیان می باشد، هر چند که در نحوه اجرا و جزییات آن ها ممکن است تفاوت هایی با هم داشته باشند که سعی شده این عقاید نقد و بررسی شود. در این پژوهش ابتدا به تاریخچه مسیحیت، تولد مسیح، کتاب مقدس، فرقه های مسیحی و آیین مقدس مسیحیان پرداخته شده است. و در ادامه اینکه چگونه این دین آسمانی دچار تحریف شده است و از کی این تحریفات دارد وارد این دین مقدس شده است. تحریفاتی که برخی مخالف با عقل می باشد. همچنین در ادامه تحقیق به بحث توحید اشاره می شود و مقایسه بین توحید در اسلام و مسیحیت پرداخته شده است و اینکه توحید نزد مسیحیان متفاوت با توحید مطرح شده در اسلام می باشد و همچنین به نقد الوهیت مسیح اشاره می شود و این نظریه از نظر خود کتاب مقدس علما و دانشمندان مسیحی و قرآن و عقل نقد شده است که مثلا اعتقاد به الوهیت مسیح برگرفته از یک تحریف در این دین می باشد و در ادامه پژوهش به عقیده دیگر مسیحیان ( تثلیث) پرداخته شده که ابتدا تاریخچه پیدایش این عقیده و سپس نقد و بررسی آن صورت می گیرد و که اگر این عقیده درست بررسی شود متوجه خواهند شد که باطل است هر چند خود مسیحیان به بطلان آن رسیده اند اما به خاطر تعصب آن را تعبداً پذیرفته اند. روش تحقیق این مجموعه کتابخانه ای بوده و در ابتدا مقالاتی مطالعه شده تا آشنایی حاصل شود و سپس نوشتن صورت گرفت. در این پژوهش از منابع تفسیری مثل « نمونه» از مکارم شیرازی « المیزان» از علامه طباطبایی و کتب دیگر چون« مسیحیت شناسی مقایسه ای» از محمد رضا زیبایی نژاد « تولدی نو» از علی الشیخ « ادیان زنده جهان» از رابرت ا.هیوم « کلیات منتهی الامال» عباس قمی استفاده شده است

موضوع پایان نامه ما «صراط مستقیم و نقد پلورالیزم دینی » است. اما از آنجا که حقیر علاقه مندم این موضوع و مبحث را تا سر حد امکان، تنقیح نمایم، در آغاز رساله خویش به بیان نقش دین در ابعاد زندگی مادی، معنوی، فردی و اجتماعی انسان پرداخته و سپس نقش دین در خودآگاهی و دیگر آگاهی و تأثیر آن در نهادهای دینی را تبیین کرده و سعی نموده ام بیان کنم که تعدد و اختلاف ادیان، چه نقشی در تأثیر «دین» در رویکردهای فوق دارد. آنگاه پس از بیان غیر قابل انکار بودن تکثر در نژادها ، رنگهای مختلف، زبانهای متعدد، فرهنگهای متفاوت، ادیان متنوع، اندیشه های گوناگون، گرایشها، میلها و سلیقه ها مغایر، بیان نمودم که در مواجهه با کثرت ادیان و مذاهب، چهار سؤال اساسی مطرح می باشد. 1) ادیان مختلف چه بهره ای از حقیقت دارند؟ 2) چرا در طول تاریخ، ادیان و مذاهب مختلفی ظهور کرده اند، نه دین و مذهب واحد؟ 3) چه دلایلی و عللی، علی الخصوص امروزه بشر را به قبول و اظهار بهره مندی پیروان ادیان دیگر، از حقیقت سوق داده است؟ 4) پیروان هر دینی با پیروان ادیان دیگر چگونه رفتار کنند؟ که مجموعه مباحثی که در ذیل کثرت گرایی دینی در جامعه ما مطرح شده است، در واقع پاسخهایی هستند به یکی از چهار سؤال فوق که خالی از خلط و ابهام نیستند. آنگاه، موضع گیریهایی متفاوت در مواجهه با مسأله تعدد و تنوع ادیان را تبین نموده و پس از ذکر دیدگاههای متفاوتی همچون «طبیعت گرایی»، «وحدت گرایی»، «شمول گرایی»، [که هر چند موضوع پایان نامه ما نبود، ولی بی ارتباط با آن هم نمی باشد و برای تنقیح و جامعیت هر چه بشتر بحث لازم است] ونقد و بررسی مختصر هر یک از آن دیدگاهها، به بیان تفصیلی و نقد و بررسی دیدگاه «کثرت گرایی» و پیشینه تاریخی آن، مبانی، ادله، مدلول، لوازم، آثار و نتایج آن، مبادرت نمودم و با بضاعت مزجات سعی نمودم هر چه بیشتر روشن کنم که مرام پلورالیزم دینی از هشت منظر (و شاید هم از منظرهای دیگر) تأمل بردار و نقد و نقض پذیر است. 1) از لحاظ علل و عوامل تاریخی، اجتماعی پیدایش. 2) از حیث شمول و تمامیت مبانی، دلائل طرح شده، صدق و صحت نتایج مورد ادعا. 3)از جهت لوازم فلسفی و عقلی مترتب بر آن. 4) از نظر لوازم کلامی و دینی مترتب بر آن. 5) از دریچه روش شناختی با توجه به تناقضات و مغالطات فراوانی که دلدادگان این مرام مرتکب شده اند. 6) از زاویه سو فهم و فعل هایی که توسط مدعیان پلورالیسم در زمینه اسناد و اسناد مدعیات روی داده است. از جمله بد فهمی یا تحریف معنوی آیات، روایات و اشعار مورد استناد، و نیز نسبت دیدگاههای پلورالیستی به برخی متفکران و اندیشمندان. 7) از جنبه روانشناختی و تبعات روانی اعتقاد تام نظری به پلورالیسم، اگر ممکن و متمشی باشد. 8) از منظر جامعه شناختی و پیامدهای اجتماعی التزام جدی عملی به «تکثرگرایی». پس از نقد و بررسی دیدگاههای فوق و بیان لوازم و توالی فاسد پلورالیزم، رابطه و زمینه سازی پلورالیزم با «سکولاریسم»، لیبرالیسم و اومانیسم را طرح و تبین نمودم . و در نهایت به طرح و تفسیر «حصرگرایی» و نظریه مختا که گونه خاصی از انحصارگرایی است، پرداخته و ادله و براهین خود را ذکر نموده و شبهات مطرح شده را جواب می گوئیم.

یکی از مباحث روشن و ضروری در کلام اسلامی مسئلة ختم نبوت است، به این معنا که بعد از پیامبر اسلام6 پیامبری مبعوث نخواهد شد. اما تبیین فلسفة این مسئله در کلام جدید شکل نوینی به خود گرفته است و برخی روشنفکران مسلمان با نگرش و پرسش های برآمده از مدرنیسم به تحلیلی مغایر با تحلیل سنتی به آن پرداخته اند. آنان با نگاهی متفاوت بر این باورند که بلوغ و رشد عقلی بشر یا پویایی علوم جدید موجب ختم نبوت است.نوشتار حاضر بر آن است پس از تحلیل و نقد دیدگاه های روشنفکران به این نکته بپردازد که فلسفة اصلی خاتمیت را باید در خود دین، یعنی کمال و تحریف ناپزیری اسلام، و همچنین در وجود مبارک پیامبراعظم6 جستجوکرد.