جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

التفسیر الکاشف، تفسیر کامل قرآن به زبان عربی، اثر عالم شیعه محمد جواد مغنیه، در ۷ جلد. این تفسیر با رویکرد تربیتی و با گرایش تقریب‌گرایانه تألیف شده است. / انگیزه او از این تفسیر، برطرف کردن نیاز مسلمانان به فهم کتاب الهی برای هدایت و نجات از ضلالت و گمراهی بیان شده و شیوه تربیتی و ارشادی این تفسیر، ناشی از همین هدف است. وی هدف اصلی خود را از ارائه این تفسیر، پاسخگویی به نیازهای جهان معاصر و اقناع نسل جدید و جوان می‌داند. مقدمه این تفسیر، حاوی مطالبی درباره عظمت قرآن، توقعات و نیازهای عصر و نسل جدید است. / روش مفسر اینگونه است که در آغاز، واژه‌های مشکل را معنا می‌کند، سپس اِعراب و نکات ادبی را توضیح می‌دهد، آنگاه به آیه و معنا و پیام آن می‌پردازد. همچنین مفسر، اهتمام فراوان به کمک گرفتن ازآیات دیگر و تفسیر قرآن به قرآن و احادیث مورد اطمینان دارد. بحث‌های موضوعی (تاریخی، اعتقادی، اخلاقی) درباره آیه هم مطرح شده است. / شیخ مغنیه در تفسیر آیات قرآن تا اندازه بسیاری تحت تأثیر مسائل سیاسی و اجتماعی است و از دسیسه‌ها و جنایات دشمنان اسلام در تحریف قرآن و اسلام سخن می‌گوید. وی در تقریب و وحدت بین مذاهب اسلامی کوشیده و خطر تعصب مذهبی برای وحدت اسلامی را بیان می‌کند. / دیگر ویژگی‌های ساختاری و محتوایی تفسیر الکاشف: ساده‌نویسی و روان‌نگاری؛ حذف تفاسیر برگرفته از روایات جعلی؛ حذف تفاسیر غیرعلمی و مستند؛ حذف تفاسیر غیرمرتبط با موضوع و ناکارآمد؛ پرهیز از پُرگویی در مباحث تخصصی؛ معتبر بودن اسباب نزول یقین‌آور؛ قائل بودن به نزول تدریجی قرآن و باور نداشتن به نزول دفعی؛ بهره‌گیری از پرسش و پاسخ میان خود و مخاطبان؛ بیان قصص قرآنی؛ بررسی آیات الاحکام؛ / محمد جواد مغنیه به اقوال دیگر مفسران شیعه و سنی، تنها در صورتی اشاره کرده که نظر آنها را قبول داشته. گاهی اقوال آنان را در تایید قول خویش می‌آورد. برخی تفاسیر مورد استفاده وی عبارتند از مجمع البیان طبرسی، تفسیر فخر رازی، المنار، البحر المحیط، تفسیر طبری، آلاء الرحمن شیخ محمد جواد بلاغی، الدرّ المنثور سیوطی، روح البیان بروسوی، بیان السعاده، تفسیر مراغی، فی ظلال القرآن، و الکشاف. / این تفسیر نخستین بار در ۷ جلد در بیروت در انتشارات دارالعلم للملایین و در سال ۱۹۶۸م منتشر شد و پس از آن بارها تجدید چاپ گردید. نسخه مؤسسه دارالکتاب الاسلامی، در سال ۱۴۲۴ق مطابق با ۲۰۰۳م برای اولین بار در ایران، در تهران، در ۷ جلد به بازار عرضه شد.

جوامع الجامع، از تفسیرهای شیعی قرآن کریم، اثر فضل بن حسن طبرسی (قرن ۶ قمری) که دارای حجمی بیشتر از الکافی الشافی و کم‌تر از مجمع البیان (دو اثر دیگر همین مؤلف) است. / طبرسی این کتاب را با درخواست فرزند خود حسن بن فضل پس از دو کتاب مذکور تألیف و مطالب آن را از آن دو گلچین کرده است. وی در ۱۸ صفر ۵۴۲ تألیف آن را آغاز کرد و در ۲۴ محرم ۵۴۳ آن را به انجام رساند. / در بیشتر نسخه‌های کتاب، نام آن جوامع الجامع ضبط شده است؛ ولی مجلسی نام آن را «جامع الجوامع» آورده است. افندی در دو نقل، نام کتاب را «جامع الجوامع» آورده؛ ولی خود تصریح کرده که نام صحیح آن «جوامع الجامع» است. / طبرسی در این تفسیر از تفسیر کشّاف زمخشری و مجمع البیان استفاده کرده است. / تفسیر جوامع الجامع با اینکه از نظر حجم نسبت به دو کتاب دیگر طبرسی متوسط است، تمام مباحث لازم را برای تفسیر آیات به اختصار داراست: مباحث لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، اختلاف قرائات، مباحث کلامی و اعتقادی، فقهی و... البته گاه این اختصار، به گفتۀ زنده‌یاد استاد گرجی در مقدمۀ تصحیح موجب تعقید و یا اخلال لفظی و معنوی شده است، ولی من حیث المجموع طبرسی توانسته است به خوبی از عهدۀ تفسیر آیات و حذف مطالب غیر ضرور برآید. / تبیین مباحث کلامی: رویکرد دیگر طبرسی در جوامع الجامع تبیین مباحث کلامی شیعه است. مثلاً: در تفسیر آیه ۴۳ سوره توبه عَفَا اللَّـهُ عَنكَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ[ توبه–۴۳] پس از نقل قول زمخشری در الکشّاف که گفته است این آیه کنایه از گناهی است که پیامبر اکرم(ص) مرتکب شده است، می‌گوید که پیامبر اسلام که سید انبیاء و بهترین زادۀ حواست از نسبت گناه مبرّا و مقام او بسی والاست. در این آیه عفو پیش از عتاب است هرچند جایز است که پروردگار، پیامبران را به جهت ترک اولی سرزنش کند. در تفسیر آیه ۳ سوره مائده الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَ‌ضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا[ مائده–۳] به صراحت اعلام می‌کند که مراد از اتمام نعمت، ولایت امیرمؤمنان حضرت علی(ع) است و با استناد به روایتی از امام باقر و امام صادق(ع) اظهار می‌دارد که این آیه در غدیر خم و در حجة الوداع نازل شد و پیامبر در آن روز حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین بلافصل خود منصوب فرمود. / انتشارات دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۷ این کتاب را با تصحیح ابوالقاسم گرجی چاپ کرده است. / ترجمۀ کاملی نیز از این تفسیر بر مبنای چاپ گرجی توسط گروه ترجمۀ عربی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در مشهد در ۶ مجلد انجام شده است. / چاپ سنگی این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۲۱ق با اشراف جمعی از فضلای قم در تهران انتشار یافت. دیگر چاپ سنگی این کتاب به شکل افست در ماه رجب سال ۱۳۷۹ق در تبریز با مقدمۀ سید محمد علی قاضی طباطبائی صورت پذیرفت که در آن از زندگانی و آثار طبرسی سخن به میان آمده است. پانوشت‌هایی نیز در ذیل صفحات این چاپ موجود است.

این تفسیر محصول سال‌ها تلاش و مطالعه مرحوم میرزا محمد قمی در آثار قرآنی به جای مانده از گذشتگان و مجموعه‌ای از بهترین نظریات برگزیده و زیباترین آثار دانشمندان و مفسران قبل از وی است. علّامه مجلسی در تقریظ خود بر این تفسیر می‌نویسد: خداوند جزای خیر دهد به عالم شایسته، دانشمند کامل، پژوهشگر ژرف‌نگر، جانشین زبردست گذشتگان، شخصیتی که دقیق‌ترین معانی علمی را با فکر تیزبین خود به دست می‌آورد و گوهرهای حقیقت را با رای صائب خود استخراج می‌کند، عالم مطّلع، نیک اقبال و تربیت یافته مکتب اهل بیت، مولانا میرزا محمد مؤلف این تفسیر. ان شاءالله پیوسته تحت تاییدات پروردگار توانا موفق باشد. او این تفسیر را زیبا، متقن، با کمال دقت، پرفایده و بجا نوشته و آیات بیّنات قرآن را با روایات ائمه طاهرین (علیه‌السّلام) تفسیر نموده است. نکته‌های ناب معانی را از پوسته لفظ جدا نموده و سنت و کتاب را با هم تلفیق کرده است. او تمام تلاش خود را در تفسیر خویش به کار گرفته و آنچه از اخبار و احادیث لازم بوده استخراج نموده است. او همچنین معانی لطیف و رازهای ناگفته را به تفسیر خویش افزوده و تفسیر خود را پربار و پسندیده‌تر کرده است. خداوند او را از برکات ایمانش بهره‌مند گرداند و اهل ایمان را از تفسیر وی بهره‌ور سازد و به او بهترین جزای نیکوکاران را عطا فرماید و با ائمه طاهرین (صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین) محشور بگرداند. (روز عید غدیر مبارک ۱۱۰۲؛محمدباقر بن محمدتقی)/ آقا جمال خوانساری، زبده‌ترین استاد مجامع علمی شیعه در عصر صفوی و صاحب تالیفات گران‌سنگ علمی و تحقیقی، در مورد میرزا محمد قمی و تفسیر وی می‌نویسد: اما بعد، خداوند متعال با فضل کامل خویش به جناب مولا، دانشمند عارف، فاضل هوشیار، جامع فضایل اخلاقی، دانای به علوم و حکمت‌های بشری، عالم به اسرار وحیانی و معارف قرآنی... مولانا میرزا محمد - که خداوند در هر زمینه‌ای یاور او باشد - همچنان که خداوند به او توفیق تالیف چنین تفسیر ارزشمندی را عنایت کرده است. وی در تالیف و گردآوری تفسیر خویش از معتبرترین تفاسیر و مشهورترین کتاب‌های حدیث بهره برده است. این تفسیر همانند نامش گنجینه نکات دقیق و دریای گوهرهای نایاب و ارزشمند است. هر خواننده‌ای که با دید حقیقت بین به آن نظری بیفکند، با صدف‌های پر از مرواریدِ حقیقت مواجه خواهد شد. خداوند دانش پژوهان و مشتاقان معارف قرآنی را از ثمرات و معارف آن بهره‌مند گرداند. و این تفسیر گران‌سنگ را برای مؤلف فاضلش ذخیره آخرت قرار دهد. (جمال‌الدین محمد بن حسین الخوانساری محرم الحرام، سنه ۱۱۰۷)/ علامه شیخ آقابزرگ طهرانی، کتاب‌شناس مشهور اسلامی، در مورد تفسیر کنزالدقائق چنین می‌گوید: این تفسیر همچون تفسیر نورالثقلین در پرتو معارف اهل بیت (علیه‌السّلام) آیات قرآن را تفسیر کرده است؛ امّا از جهات متعددی بر نورالثَقلین برتری دارد؛ از جمله این که: ۱- اسناد روایات را بیان می‌کند؛ ۲- ارتباط آیات دیگر را با آیه مورد تفسیر روشن می‌نماید؛ ۳- نکات ادبی و اِعراب آیات مورد توجه قرار گرفته است؛ ۴- توضیح آیات را به طور مختصر و با شرح مزجی برآورده است و سپس به نقل روایات در مورد آن می‌پردازد؛ ۵- گاهی نکاتی را برخلاف نورالثقلین مطرح می‌نماید. / علاوه بر امتیازاتی که علامه تهرانی فرموده است، در این تفسیر مزایای دیگری نیز مشاهده می‌شود؛ مثلاً مباحث صرفی و نحوی، نقل و نقد اقوال دیگران، شناخت لغات، ارتباط الفاظ و آیات، توضیح الفاظ و مفرداتِ روایات و احادیث وارده در ذیل آیات، و بهره‌گیری از اشعار برترین شعرای عرب همچون نابغه و کمیت بن زید اسدی. مفسر قمّی در تفسیر خویش، احادیث قرآنی را از تفسیر فرات بن ابراهیم، تفسیر قمی، عیاشی و تبیان شیخ طوسی نقل می‌کند. در مباحث تفسیری از مجمع البیان، تفسیر امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، تفسیر ابن مسعود و ابن عباس، کشّاف، برهان، بیضاوی، الدرالمنثور، علی بن ابراهیم و دیگران بهره می‌گیرد. میرزا محمد قمی در آغاز تفسیر خویش، هدف از تالیف این اثر ارزشمند را چنین بیان می‌کند: من در گذشته، تعلیقاتی بر تفسیر مشهور علّامه زمخشری نگاشته بودم و آن را با دقت و حوصله مطالعه و بررسی نمودم. سپس حواشی علّامه زبردست، شیخ بهاءالدین عاملی را مطالعه نموده و در مورد مطالب آن‌ اندیشیدم. آن‌گاه به نظرم آمد که تفسیری را که حاوی اسرار ناشناخته قرآن و دربردارنده نکات جدید و بکر در مورد تاویل آیات آن باشد، در پرتو احادیث و روایات و گفتارهای قرآنیِ ائمه اطهار (علیه‌السّلام) تالیف نمایم./ این تفسیر علاوه بر چاپ‌های قدیمی، که در ۴ مجلّد بزرگ بود، اخیراً در ۱۱ جلد به همّت نشر اسلامی و با تحقیقات آیةالله مجتبی عراقی منتشر شده است. همچنین وزارت ارشاد اسلامی نیز در اسفند ۱۳۶۶ آن را در ۱۴ جلد و با تحقیقات آقای حسین درگاهی منتشر و به جامعه قرآنی عرضه کرده است. ترجمه این تفسیر در زمان مفسّر انجام شده است و بخش‌هایی از آن در کتابخانه آیةالله مرعشی و قسمتی دیگر در کتابخانه آستان قدس موجود است./ در یک کلام می‌توان گفت، این تفسیر چکیده مهم‌ترین تفاسیر امامیه و عصاره‌ اندیشه‌های قرآنی تا عصر مفسّر قمی است. کنزالدقائق سرشار از عبارت‌های زیبای انوارالتنزیل بیضاوی، جمع‌بندی و نظم و ترتیب مجمع البیان طبرسی، نکات جذاب و دلنشین کشّاف زمخشری و حاشیه‌های شیخ بهایی و سایرین است که مؤلف، با تجزیه و تحلیل آن‌ها، بهترین نظرات را برگزیده و سپس‌ اندیشه‌های بدیع خویش را بر آن‌ها افزوده، در نتیجه تفسیری نفیس، جامع و جالب توجه پدید آورده است. به همین جهت در طول سه قرن گذشته تفسیر کنزالدقائق مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده است. (گفتنی است که مفسر دیگری به نام محمد مؤمن مشهدی (۱۰۰۵ ۱۰۷۷) در اواخر قرن یازدهم و نزدیک به زمان صاحب کنزالدقائق، تفسیری تالیف نموده است که به تفسیر محمد مؤمن مشهدی معروف است و این دو مفسر تشابه اسمی دارند.)/ این مفسر گرانقدر، در موارد متعددی از تفسیر خویش به دفاع از مقام ولایت پرداخته و آیاتی را که در مورد علی (علیه‌السّلام) نازل شده، به نحو شایسته‌ای توضیح داده و شان نزول آن‌را مستدل و محکم و در پرتو روایات اهل بیت (علیه‌السّلام) مطرح نموده است. به عنوان نمونه او در ذیل آیه ۵۵ سوره مائده که به آیه «ولایت» معروف است، می‌نویسد: امام باقر (علیه‌السّلام) در مورد آیه اِنَّما وَلیُّکمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنُوا الذّینَ یُقیمُونَ الصَّلوةَ وَ یُؤتُونَ الزَّکوةَ وَ هُمْ رکعُونَ می‌فرماید: عده‌ای از یهودیان که در میان آنان چهره‌های شاخصی مانند عبدالله بن سلام، اسید بن ثعلبه، ابن یامین و ابن صوریا وجود داشتند و به تازگی مسلمان شده بودند، آن روز برای تقویت ایمان و پرسش سؤالاتی، به محضر پیامبر آمده بودند. آنان به رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفتند: ‌ای پیامبر خدا! حضرت موسی برای خودش یوشع بن نون را وصی قرار داد، وصیّ شما کیست؟ ولیّ و سرپرست ما مسلمانان بعد از تو چه کسی خواهد بود؟ در این هنگام بود که آیه ولایت بر پیامبر نازل گردید. بعد از نزول وحی، رسول خدا به حاضرین فرمود: برخیزید! آنان بلند شدند و به همراه پیامبر به مسجد رفتند. همزمان با ورود پیامبر کرم، سائلی از مسجد خارج می‌شد. پیامبر به سائل فرمود: ‌ای سائل! آیا کسی به تو چیزی عطا کرد؟ گفت: بلی، این انگشتر را به من دادند. فرمود: آن را چه کسی به تو داد؟ او در حالی که به علی (علیه‌السّلام) که در حال نماز بود اشاره می‌کرد، گفت: آن مردی که در حال نماز است، این انگشتر را به من بخشیده است. پیامبر دوباره پرسید: او در چه حالی آن را به تو داد؟ سائل گفت: او در حال نماز و موقع رکوع، آن را به من عطا کرد. در این موقع صدای پیامبر به تکبیر بلند شد و جمعیت حاضر در مسجد با پیامبر همصدا شدند. بعد پیامبر به مردم فرمود: علی بن ابی‌طالب بعد از من، ولیّ و سرپرست شما است. آنان گفتند: ما راضی و خشنود هستیم که خداوند پروردگار ماست و اسلام دین ما و محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیامبر ما و علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) رهبر و امام ما است. در این هنگام آیه بعد نازل شد که: وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللهَ وَ رَسوُلَهُ وَالَّذینَ آمَنُوا فَاِنَّ حِزْبَ اللهِ هُمُ الْغالِبُونَ؛ [۲۸] و کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد باایمان را بپذیرند (پیروزند؛ زیرا) حزب خدا پیروز و برتر است.

در این کتاب ارزشمند موضوعات مهم مورد بحث در هر یک از مجلدات تفسیری و سوره‌های قرآن معرفی شده است. نگارنده (محقق) به ترتیب حروف الفبا و به صورت موضوعی موضوعات مهم مندرج در تفسیر المیزان را بیان کرده و آدرس شماره جلد و صفحه را نیز ذکر کرده است. موضوعاتی مانند آخرت، آدم، ابناء آدم، آزر، آیه، ابرار، ابراهیم، ابلیس، اتحاد، اجل، احبار، احتکار، احد، احقاف، اختلاف، اختیار، اخلاص، اخلاق و... به ترتیب حروف الفبا و ذکر آیات و سوره‌های مرتبط با این موضوعات از مباحث مهم مطرح شده در این مجلد است که با هدف تحقیق آسان برای قرآن‌پژوهان ارائه شده است.

ترجمه خلاصه تفسير الميزان، برگردان فارسى كتاب «مختصر تفسير الميزان» نوشته كمال مصطفى شاكر از پژوهشگران معاصر لبنانى است كه به‌وسيله سركار خانم فاطمه مشايخ (متولد 1345ش)، در چهار جلد مفصل زير نظر استاد احمد سيّاح به سامان رسيده و براى اولين بار در سال 1379ش، منتشر شده است. اين چهار جلد كامل است و شامل ترجمه تفسير همه سوره‌هاى قرآن مى‌شود و از چكيده مطالب فلسفى و روايى مطرح‌شده نيز استفاده شده است. مترجم محترم بر آن است كه تفسير ارزشمند الميزان به چند دليل قابل استفاده براى عموم نيست: بسيار گسترده و مفصل است و دسترسى به جلدهاى آن براى مردم عادى دشوار است؛ سطح علمى اين تفسير بسيار بالاتر از سطح دريافت عموم مردم است؛ گستردگى و تفصيل مطالب، در آن حدّى است كه از حوصله خواننده عادى خارج است. همه اين موارد دست به دست هم داده و از «الميزان» تفسيرى رؤيايى ساخته است كه دستيابى به آن جز براى اهل تحقيق و فضلا دشوار است، ولى "آب دريا را اگر نتوان كشيد

تفسير الصافي يكى از آثار پر ارج ملامحسن فيض كاشانى است كه بيشتر با جنبۀ روايى و نقلى نگاشته شده است و به علت اختصار و جامعيت، در اعصار مختلف مورد توجه و عنايت قرار گرفته است. مرحوم فيض در تفسير خود سعى كرده است، تفسيرى پيراسته از انديشه‌هاى گوناگون عرضه كند.

عنوان تفسير، الوجيز في تفسير القرآن العزيز و روش تفسيرى آن، روشى مزجى است كه مؤلف در نگارش آن گزيده‌گويى را پيشه ساخته و به بسيارى از وجوه تفسير و نكات بلاغى و ادبى اشاره نموده است؛ درعين‌حال از وجوه اعراب و قرائات صرف نظر نكرده است. مفسر در مقدمه كوتاه خود مى‌نويسد: «در اين تأليف بنا را بر ايجاز در تعبير نهاده، درعين‌حال به اكثر اقوال و وجوه تفسيرى اشاره داشته و برخى نكات را كه فهم معنا بر آن متوقف بوده، متعرض گشته، در قرائت به ذكر قرائات سبعه اكتفا، نموده (در برخى موارد جزئى به ديگر قرائت‌ها اشاره كرده‌ام). در عدد آيات بنا را بر مشهور (كه از بسم الله الرحمن الرحيم غفلت مى‌نمايند)، نهادم؛ گرچه در اعتقاد بنا بر روايات متواتر صحيحه، آن را جزء هر سوره (جز سوره توبه) مى‌دانم».

در این تفسیر مؤلف به بیان فضیلت هر سوره و خواص آن، بیان غرض هر سوره و هدف آن، شأن نزول و ترتیب نزول سوره ها و آیات آن و وجوه قرائت پرداخته است. وجه وقف و وصل در آیات قرآنی، بحث لغوی و نحوی، بحث عمیق فصاحت و بلاغت آیات قرآن، وجه اعجاز هر سوره، وجه تکرار قصص آیات و کلمات، تناسب بین سوره از لحاظ نزول و بین آیات آن، بیان ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، تحقیق در اقوال و بیان مختار آن، تفسیر قرآن به قرآن، بیان تأویل، بحث روایی با امعان نظر در جوانب روایات، بحث فقهی به طور اجمالی، بحث مذهبی با ذکر عقاید و اختلاف آراء، بیان حکم قرآنی و معارف اسلامی به صورت مفصّل شیوه این تفسیر می باشد. این تفسیر در شصت جلد می باشد ولی تاکنون جلدهای ۳۱، ۳۳، ۴۰ و ۶۰ آن توسط چاپخانه اسلامیه قم در سال ۱۴۱۳ هـ .ق به چاپ رسیده است.

«السنن التاریخیة فی القرآن» تالیف سید محمد باقر صدر و به زبان عربی است. شهید صدر در کتاب «السنن التاریخیة فی القرآن» با روش تفسیر موضوعی به بررسی سنت‌ های تاریخی در قرآن می‌ پردازد. در این کتاب عناصر اجتماعی از منظر قرآن تحلیل و نقش انسان در حرکت تاریخ از دیدگاه قرآن، قرآن و روابط اجتماعی و نیز رابطه دیدگاه قرآنی با تشریع و قانونگذاری اسلامی یا رابطه نظریه قرآنی با قوانین ثابت و متغیر اسلام بررسی می‌ شود. در مقدمه کتاب که به قلم دکتر حسن عاصی نگاشته شده به بررسی روش شهید صدر در تفسیر قرآن پرداخته شده و انواع تفسیر از آغاز پیدایش اسلام نظیر تفسیر ماثور، تفسیر به رای، تفسیر فقهی، تفسیر صوفی و تفسیر فلسفی معرفی شده است. پس از آن به بررسی مفهوم تفسیر و تقسیم آن به دو گونه تفسیر تجزیه‌ ای و تفسیر موضوعی از دیدگاه شهید صدر و ارزش، هدف و شرایط هر یک از این دو روش تفسیری پرداخته شده است.

مفسر تفسير«ارشاد الاذهان الى تفسير القرآن» شيخ محمد فرزند حبيب الله سبزوارى نجفى عزيزى( 1318-1409 ق) از مفسران معاصر قرآن مى‌باشد. تفسير«ارشاد الاذهان فى تفسير القرآن» به زبان عربى و در صدد تفسير تمامى قرآن به شيوه اختصار و ايجاز در يك مجلد بزرگ( قطع رحلى) مى‌باشد. اين تفسير به مثابه خلاصه تفسير«الجديد» مصنف مى‌باشد كه در 7 جلد تدوين شده است تفاوت اين تفسير با الجديد فقط در تلخيص آن است، و از جهت روش و شيوه ورود و خروج به بحثها تفاوت چندانى با آن ندارد. تلخيص‌هاى انجام گرفته در مواردى از قبيل: خلاصه كردن احاديث نقل شده، عدم تعرض به اقوال كه در الجديد به وفور به چشم مى‌خورد، حذف توضيحات، حذف دسته آيات ابتداى هر بحث، حذف برخى وجوه و احتمالات، مى‌باشد. مصنف سعى نموده عين كلمات و جمله‌ها را بكار برد و در واقع اين تفسير با كنار هم گذاشتن عباراتى از الجديد، پديد آمده است. البته طرح نشر آن بصورت وسط بودن مصحف و تعبيه تفسير همان آيات در اطراف آن، از طرف ناشر( كه فرزند مفسر مى‌باشد) ارائه شده است. روش اين تفسير به مانند«الجديد» تحليلى، اجتهادى مى‌باشد، منتهى با برگزيدن روش اختصار و ايجاز، مخاطب اين تفسير كسانى هستند كه آگاهى كافى به زبان عربى داشته و طالب فهم بيشتر آيات قرآنى هستند، و براى متوسطين از مردم قابل استفاده خواهد بود. قلم مفسر، شيوا و بدون تعقيد است و اين، فهم آن را براى مخاطب سهل و آسان نموده است. مفسر سعى نموده مباحث خود را در محدوده ظاهر الفاظ و معانى حقيقى و مجازى آن مطرح نمايد، بنابراين از تأويلات و مطرح كردن بطون گوناگون، پرهيز نموده است. روش عمومى مفسر در هر سوره با ذكر نام آن، مكى، مدنى بودن، عدد آيات به همراه فضل سوره و وجه تسميه آن، آغاز مى‌گردد. سپس به تفسير آيه به آيه به شكل مختصر مى‌پردازد. با وجود اختصار، توجه خود را به بحثهاى لغوى و ادبى نشان مى‌دهد، و در بيان معانى برخى لغات از آيات ديگر نيز به عنوان تأييد و استشهاد كمك مى‌گيرد. مانند معناى هدايت در صفحه 6. نقل روايات را نه به تفصيل و كثرت«الجديد» بلكه به شكل كم و خلاصه در اينجا حفظ نموده تا رنگ روايى بودن منش تفسيرى وى، پابرجا بماند. از شيوه تفسير قرآن به قرآن نيز بهره گرفته، در تفسير آيات، گاه به آيات ديگر استناد مى‌نمايد مانند آيه 58 سوره بقره ص 14. البته در دو بخش اخير، جنبه عمومى نداشته است. داستانها و قصص قرآنى را در حد آيات مطرح نموده و مختصر توضيح اضافى را در آنها دارد، مانند آيه 67 سوره بقره ص 16، داستان بقره. شأن نزول آيات را به ميزان كم، مطرح مى‌نمايد و از آن در توضيح آنها كمك مى‌گيرد، مانند ص 20 آيه 133 سوره بقره. ديدگاه شيعى خود را به طور ملايم و بدون ايجاد حساسيت و يا توهين به مخالفين، در آيات فقهى مانند وضو و خمس و آيات ولائى مانند آيه مباهله، آيه اكمال، آيه برائت و...، نشان مى‌دهد.