جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برهان نظم، از قدیمی‌ترین براهینی است که برای اثبات وجود خدا اقامه شده است و سابقۀ آن در زمان فیلسوفان رواقی بر می‌گردد. از برهان نظم تقریرات مختلفی ارائه شده است. ویلیام پیلی، نظام جهان را به ساعت مچی تشبیه کرده و هیوم گفته است، این دستگاهی عظیم جهانی که حیرت انگیز طراحی شده است، این تنظیم و طرح معلول ها نشان از ناظم و طراح است وانگهی آن چه ما در اطراف خود می‌بینیم، هیچ طرح انسانی، بدون طراح نیست اعم از خانه و وسایل... . در قرآن کریم، دهها آیه را می‌توان یافت که از آن برای نظم جهان و طبیعت سخن گفته شده است. برهان نظم، نشان واضحی از وجود خالق متعال است ولی با آن هم، کسانی پیدا شدند، دلالت نظم را بر وجود خداوند، نقد کردند. هیوم گفته است، اولا جهان منحصر به فرد است و ثانیا تشبیه آن به مصنوعات انسانی که دارای صانع است، بر اساس تمثیل است و تمثیل نمی‌تواند ثابت کند که این نظم و تدبیر، طراح و مدبری دارد. از طرفی برفرض قبول وجود خالق، شرور و آفات، حکمت و عدالت و قدرت مطلقه ی خدا را زیر سئوال می‌برد. سوئین برن از جمله فیلسوفانی است که از اشکالات هیوم جواب داده است.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

رساله‌ای درباره طبیعت آدمی اثری ارزشمند به قلم برجسته‌ترین فیلسوف انگلیسی است. تقریباً همه فیلسوفان بر این اتفاق‌نظر دارند که او بزرگ‌ترین فیلسوف تاریخ بریتانیا و مکتب تجربه‌گرایی بوده است. این کتاب یکی از مهم‌ترین متون کلاسیک فلسفه غربی است که محتوای آن عموماً در قرن بیستم مورد التفات جدی فلاسفه قرار گرفت. از آن‌جا که محتوای آن در عصر هیوم بسیار نامتعارف و دور از ذهن بود، هیچ واکنش جدی‌ای به دنبال نداشت. در مقابل، در عصر حاضر هر روز بیشتر جان می‌گیرد و بیشتر می‌درخشد. حتی یافته‌های جدید علوم شناختی تا حد زیادی در تطابق با یافته‌های هیوم قرار دارد. جلال پیکانی، مترجم این کتاب، کوشش کرده‌ است تا حد ممکن زبان کلاسیک اثر در ترجمه فارسی آن نیز منعکس شود. رساله‌ای درباره طبیعت آدمی اصلی‌ترین اثر دیوید هیوم است که منظومه فکری و فلسفی وی بیش از همه در این اثر قابل ردیابی است. این کتاب در ادامه کتاب رساله‌ای درباره طبیعت آدمی کتاب اول: در باب فهم است که پیش‌تر انتشارات ققنوس منتشر کرده بود. این کتاب شامل کتاب دوم: در باب انفعالات و کتاب سوم: در باب اخلاق است.

رساله‌ای درباره طبیعت آدمی اثری ارزشمند به قلم برجسته‌ترین فیلسوف انگلیسی است. تقریباً همه فیلسوفان بر این اتفاق‌نظر دارند که او بزرگ‌ترین فیلسوف تاریخ بریتانیا و مکتب تجربه‌گرایی بوده است. این کتاب یکی از مهم‌ترین متون کلاسیک فلسفه غربی است که محتوای آن عموماً در قرن بیستم مورد التفات جدی فلاسفه قرار گرفت. اهمیت این کتاب فقط در بیدار کردن کانت از خواب جزمیت خلاصه نمی‌شود؛ بلکه بدون شک سرچشمه اصلی فلسفه تحلیلی معاصر این کتاب است. از آن‌جا که محتوای آن در عصر هیوم بسیار نامتعارف و دور از ذهن بود، هیچ واکنش جدی‌ای به دنبال نداشت. در مقابل، در عصر حاضر هر روز بیشتر جان می‌گیرد و بیشتر می‌درخشد. حتی یافته‌های جدید علوم شناختی تا حد زیادی در تطابق با یافته‌های هیوم قرار دارد. جلال پیکانی، مترجم این کتاب، کوشش کرده‌ است تا حد ممکن زبان کلاسیک اثر در ترجمه فارسی آن نیز منعکس شود.

نظریۀ هیومی انگیزش، حالات شناختی نظیر باور را فاقد قوت انگیزشی می‌داند و تأکید می‌کند برای اینکه فاعل برای انجام فعلی برانگیخته شود، لازم است نه تنها یک میل پیشین مثلاً به Φ داشته باشد بلکه این باور را هم داشته باشد که با انجام عمل Ψ، میل پیشین به Φ برآورده خواهد شد. این نظریه، تقریرهای مختلفی ممکن است داشته باشد، اما در این مقاله ما تقریری از برنارد ویلیامز را مد نظر قرار می‌دهیم که برآورده کردن یا ارضای میل پیشین، تنها مبنای انگیزشی برای انتخاب عمل قرار می‌گیرد. هدف مقالۀ حاضر این است که نشان دهد این تقریر از نظریۀ هیومی، هرچند نظریۀ استانداردی برای تبیین اعمال قصدی به­ شمار می‌رود، برای تمایز گذاشتن میان انگیزش‌های درست و نادرست، با دشواری‌های قابل‌توجهی مواجه است. برای رسیدن به این مقصود، پس از ارائۀ مقدماتی ناظر به دیدگاه هیومیِ ویلیامز، به ترتیب از تمایز میان انگیزش لنفسه و لغیره، تمایز میان انگیزش خودگرایانه و دگرگرایانه، داوری افراد بر اساس انگیزش‌ها و آزمایشی فکری سخن به میان خواهد آمد. به نظر می‌رسد یک نظریۀ انگیزشی خوب در مقام نظریه‌ای فرااخلاقی، طبق فهم و شهود عموم آدمیان باید بتواند این نوع از تمایزها را در خود جای دهد، در حالی که مدلِ ویلیامزیِ نظریۀ هیومی انگیزش، فاقد این ویژگی است.

تلقی هیوم از جوهر نفسانی و این‌همانی شخصی حاصل ادعای تجربه­گرایانۀ او مبنی بر ابتنای تصورات بر انطباعات و رویکرد توده­ای او به ماهیت ذهن است. او بر همین اساس، وجود ذهن یا نفس را به‌عنوان حامل و موضوع ادراکات، مشکوک اعلام می­کند و در نتیجه با مسئلۀ ملاک این‌همانی شخصی مواجه می­شود. او ملاک استمرار آگاهی و آگاهی از گذشته را که مبتنی بر اعتقاد به جوهر نفسانی است در ایجاد تصور این‌همانی شخصی ناکافی می­داند و مورد انتقاد قرار می­دهد؛ اما در عین حال قائل است به اینکه آگاهی از گذشته و حافظه به‌عنوان نگهدارندۀ ادراکات گذشته به واسطۀ نسبت­های شباهت و علیت، عمل قوۀ تخیل را در درک و فرض و کشف این‌همانی شخصی تسهیل می­کنند. او سرانجام ادعا می­کند که این‌همانی شخصی جعلِ قوۀ تخیل و اثبات‌ناپذیر و بدون ملاک است. آنچه در مورد رویکرد هیوم به مسئلۀ این‌همانی شخصی اهمیت دارد، این است که این رویکرد عمدتاً معرفت‌شناختی است نه هستی­شناختی؛ و این امر با نظر به مبانی تجربه­گرایانه و تصریحات او واضح به نظر می‌رسد، اما کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله سعی شده از منظری معرفت­شناختی به دیدگاه او بنگریم و نشان دهیم که هیوم را نمی‌توان به‌سادگی منکر این‌همانی شخصی به معنای هستی­شناختی دانست؛ زیرا طبق مبانی او اصولاً امکان بحث هستی­شناختی دربارۀ این‌همانی شخصی وجود ندارد.