جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: ممکن است برخی از عذرخواهی برای ارائه زندگی ماهومت [حضرت محمد] در زمان کنونی ضروری به نظر برسد، زمانی که هیچ واقعیت جدیدی را نمی توان به مواردی که قبلاً در مورد او شناخته شده است اضافه کرد. سال‌ها پس از آن، نویسنده در طول اقامت در مادرید، مجموعه‌ای از نوشته‌ها را به تصویر کشید که نشان‌دهنده تسلط اعراب در اسپانیا بود. اینها قرار بود با طرحی از زندگی بنیانگذار دین اسلام و اولین محرک فتوحات اعراب معرفی شوند. بیشتر جزئیات مربوط به این موضوع از منابع اسپانیایی و از ترجمه گاگنیر از ابولفدا مورخ عرب گرفته شده است که نویسنده نسخه ای از آن را در کتابخانه یسوعیان صومعه سنت ایسیدرو در مادرید یافت. تا سال 1831 که او آن را برای کتابخانه خانواده آقای جان موری بازنگری و بزرگ کرد، زندگی دست‌نویسی در میان مقالات نویسنده نادیده گرفته شد. در آن زمان شرایط مانع از انتشار آن شد و دوباره برای سال ها کنار گذاشته شد.

شیخ الرئیس ابوعلی سینا، «صادر اوّل» در فلسفۀ خود را «عقل اوّل» می‌نامد و برای آن اوصاف خاصّی قائل است. از سوی دیگر در دین تعابیر مختلفی دربارۀ «نخستین مخلوق» آمده است، که از آن جمله، «عقل» و «روح رسول اکرم؟ص؟» است. ابن سینا، برای نشان دادنِ سازگاری نظریۀ خود با آموزه‌های دینی، روایات مربوط به «اوّلیّتِ عقل» را شاهد صحّتِ نظریۀ «اوّلیّتِ عقل اوّل» می‌آورد. نگارنده در این مقاله به موضوع ادعای مطابقتِ «عقل اوّل» با دو تعبیر دینیِ مذکور پرداخته و کوشیده‌ ثابت کند که: اوّلاً معنای اصطلاح «عقل» در نظامِ آفرینش فلسفۀ ابن سینا، با معنای آن در آیات و روایات، و نیز معنای «اوّلیّتِ عقل» در این دو نظام، کاملاً با هم متفاوت‌اند و از این‌رو این دو غیر قابل تطبیق با یکدیگرند. ثانیاً ابن سینا هیچ ذکری از احادیث نخستین مخلوق بودنِ «روح پیامبر اکرم؟ص؟» نمی‌کند و نمی‌کوشد روح آن حضرت را با «عقل اوّل» تطبیق دهد، زیرا چنین تطبیقی مستلزم اشکالات متعددی است، و چه بسا وی به برخی از آنها آگاه بوده که ادعای آن را نکرده است. عمده‌ترین این اشکالات، مسألۀ «تقدم نفس بر بدن» است که شیخ الرئیس آن را قبول ندارد، در حالی که روایاتِ متواتر، به صراحت بر آن دلالت دارند. از این‌رو نمی‌توان ادعا کرد که «عقل اوّل» _ که در فلسفۀ بوعلی بر همۀ مخلوقات تقدم دارد _ همان «روح حضرت رسول؟ص؟ » است، که شیخ آن را حادث به حدوثِ بدن، و نه مقدم بر آن می‌داند. در متن مقاله، بعضی دیگر از اشکالات مطابقتِ «عقل اوّل» با «روح» آن حضرت و ناسازگاری این ادعا با آموزه‌های وحیانی نشان داده‌ شده است.

شمس‌الدین ذهبی، از محدثان مشهور و تأثیرگذار اهل سنت، که دیدگاه‌هایی قابل تأمل (نسبتاً خاص) راجع به برخی از آیات دال بر فضایل امام علی دارد، وی معتقد است وقتی خداوند در آیه ۶۱ سوره آل عمران به پیامبر(ص) دستور می‌دهد که «نفْس» خود را در مباهله بیاورد و آن حضرت نیز با عنایت به این فراز، امام علی را به همراه می‌برد، نه‌تنها از آن واژه، معنای همبستگی و همدلی محکم و قاطع فهمیده نمی‌شود، بلکه اساساً این عبارت درصدد تمجید از امام علی نیست و صرفاً به این معناست که پیامبر کسی را که به لحاظ موقعیت جغرافیایی و خانوادگی به وی نزدیک‌تر از دیگران است، به همراه ببرد. لذا این نوشتار با رویکردی تطبیقی-تحلیلی درصدد بررسی ادعای ذهبی برآمد. نگارندگان در این مقاله با مطالعه واژه «نفس» در دیگر آیات قرآن و مقایسه آن‌ها با یکدیگر، به این نتیجه رسیدند که گرچه منظور از کلمه «نفس»، شخص انسان نیست، ولی شامل همه اطرافیان یک فرد نیز نمی‌تواند باشد و صرفاً بر شبیه‌ترین افراد به وی، اطلاق می شود. همچنین با توجه به مقام و فضایل پرشمار حضرت علی، در بررسی مناقب ایشان در آثار فریقین، این نتیجه حاصل شد که نزدیک‌ترین انسان‌ها به رسول خدا و به عبارتی «نفسِ» آن حضرت، کسی جز خود امام علی(ع) نمی‌تواند باشد.

بخشی از سنت روایی جهان اسلام به نقل معجزات منتسب به پیامبر(ص) اختصاص دارد. رشد صعودی این اخبار از نظر کمّی و کیفی در منابع متأخر نسبت به منابع متقدّم، احتمال تلقّی گردیدن برخی وقایع طبیعی زمان رسول اکرم(ص) را به عنوان پدیده های فراطبیعی مطرح می سازد. از جمله معجزات منسوب، شفای چشم از حدقه درآمده و دست مقطوع تعدادی از صحابه است. بررسی متنی و تبارشناسی این گزارش ها، حاکی از عدم وجود جنبه های فراطبیعی در نسخه های اصلی و تغییر ماهیت آن در طول زمان، به سمت پدیده ای خارق العاده است. بررسی سندی نیز بیانگر ضعف اسناد اکثریت قریب به اتفاق این اخبار است. همچنین از دیدگاه پزشکی، بهبود چشم از حدقه درآمده، با شرایطی که در اصل خبر وجود دارد، کاملا طبیعی و رایج است. لذا اطلاق اصطلاح «معجزه» بر آن و کاربرد آن برای اثبات نبوت پیامبر(ص) صحیح به نظر نمی رسد.

مسئله تحقیق در این پژوهش بررسی وجود یا عدم وجود ملازمه میان قرائت شیعی حدیث غدیر با کوتاهی حضرت رسول‌(ص) در اعلان جانشینی امیرالمؤمنین‌(ع) است. به گمان برخی از اهل سنت پذیرفتن دلالت حدیث غدیر بر جانشینی علی‌(ع) نشان از اهمال‌کاری حضرت رسول‌(ص) در اعلان و تثبیت جانشینی خویش دارد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است. یافته‌های تحقیق در این پژوهش نشانگر این است که حضرت رسول‌(ص) پیش از رویداد غدیر از راه‌های گوناگون برتری حضرت امیر‌(ع) بر سایر صحابه، و شایستگی ایشان را برای خلافت به مردم گوشزد کرد. ایشان همچنین در رویداد غدیر نیز با استفاده از قرینه‌های مقامیه و مقالیه فراوان، جانشینی امیرالمؤمنین‌(ع) را اعلان کرد و راه هرگونه بهانه‌جویی را بست. ایشان پس از رویداد غدیر نیز کوشید تا از راه‌های گوناگون موانع را از سر راه خلافت علی‌(ع) بزداید و با مکتوب کردن عهد وصیت، خلافت ایشان را تثبیت کند.

شخصیت والا و سیره انسانی و نبوی پیامبر اکرم)ص( همواره از کانون­های مضمون­آفرینی و تصویرسازی شاعران و نویسندگان در ادب فارسی بوده­است. عرفای فارسی­گوی پس از اسلام تاکنون به مناسبت­های گوناگون به تکریم آن حضرت پرداخته­اند؛ به­ویژه در ابتدای سخن خود پس از حمد و ستایش خالق هستی­بخش، به بزرگداشت و مدح پیامبر، مقام نبوت و مخصوصاً خاتمیت و سرآمدی و محوریت وجود آن حضرت در کل کائنات توجه داشته­اند. در این مقاله تلاش­شده تا به شیوه توصیفی-تحلیلی سیمای حضرت رسول (ص) در دو کتاب مرصادالعباد و کشف­المحجوب که خود از امهات متون گران­سنگ ادبیات فارسی می­باشند مورد بررسی و مقایسه قرارگیرد. هدف این جستار مقایسه کیفیت تبیین سیمای پیامبر(ص) در دو اثر مذکور است. در این راستا نشان­دادن برتری­های پیامبر اکرم­، ضرورت معرفت بیشتر آن حضرت و بیان خاتم بودن و منسوخ­کردن ادیان دیگر توسط پیامبر(ص) قابل بیان می­باشد. بدین منظور مباحثی چون مقایسه پیامبر اکرم با پیامبران دیگر مانند حضرت موسی، ابراهیم و ...، شریعت پیامبر به­ویژه مقیّد بودن مؤلّف هر دو کتاب به آن و علل فرستادن شریعت پیامبر و جنبه­های دیگری از ابعاد شخصیتی و تاریخی آن حضرت همچون واسطه آفرینش بودن، معراج، سایه نداشتن پیامبر و ... از منظر نجم دایه و هجویری مطمح نظر بوده­است. نتایج پژوهش نشان از جایگاه خاص پیامبر و شریعت وی در سلوک عرفانی هر دو عارف دارد.

این کتاب ترجمه فارسی رساله «السيف الجلي علي منكر ولايت علي (ع)» از دکتر «محمدطاهر القادری» است که در آن با استناد به احادیث نبوی جایگاه فاتح ولایت حضرت علی (ع) در واقعه غدیر خم روشن می‌شود. در این مطالعه ۵۱ حدیث آمده و در هر حدیث پس از متن عربی و ترجمه فارسی به شرح آن حدیث پرداخته می‌شود.

پیش‌بینی‌ناپذیر بودن نمود‌های گوناگون ادب غنایی که ریشه در تجلیات بی‌حد و حصر عواطف انسانی دارد، تقویت‌کنندۀ این ذهنیت است که هر لحظه، در گوشه و کنار آثار مختلف، امکان بروز نمونه‌ای نو و حتی ناشناخته از این نوع ادبی در یکی از زیرشاخه‌های فراوانش وجود دارد. یکی از این نمونه‌های محتمل، مفاخره‌ای است بدیع که نجم‌الدین رازی از زبان پیامبر (ص) به رشته تحریر درآورده ‌است. طبیعی است که جایگاه منحصربه‌فرد مفاخره‌گر در همۀ جنبه‌های محتوایی و زبانی قطعۀ اشاره‌شده مؤثر بوده باشد. قدرت نویسندگی و ارادت قلبی مؤلف مرصادالعباد نیز بی‌تردید بر تأثیر هرچه بیشتر این مفاخرۀ فرضی افزوده ‌است. در این مقاله، ضمن استخراج و معرفی این قطعۀ ویژه، آنچه‌که ازنظر محتوا و مؤلفه‌های زبانی موجب برجستگی و امتیاز این مفاخره نسبت به سایر مفاخرات مرسوم و متداول ادب فارسی می‌شود، باتوجه به جایگاه بی‌بدیل پیامبر والامقام (ص) در مقام مفاخره‌گر، ارائه و تحلیل خواهد شد.

خلافة محمد صلی الله علیه و آله، پژوهشی پیرامون خلافت نخستین نوشته ویلفرد مادلونگ، اسلام‌پژوه، محقق و مستشرق مسیحی است. وی با استفاده از منابع فراوان، کتاب را درباره جانشینی پیامبر (ص) و بررسی خلیفه واقعی ایشان تألیف کرده است. این کتاب از ماجرای بیعت با ابوبکر آغاز شده و تا آغاز دوره مروانیان را دربرمی‌گیرد. مادلونگ، انگیزه خود را در تألیف کتاب، تجدید نظر در بی‌اعتمادی شدید اغلب مورخان غربی به منابع اسلامی مربوط به صدر اسلام و افسانه کهن شمردن آنها و نگاهی دوباره به تحلیل این رخدادها بر پایه نزدیکترین منابع به آن دوره معرفی و به کوشش خود برای ایجاد توازن مناسب بین اختصار و وفادار بودن به متون و روایات تصریح کرده است. مؤلف ابتدا با نگاهی به موضوع خویشاوندی در قرآن به نقش خانواده‌های پیامبران پیشین در حمایت از انبیاء و هم وراثت آنان می‌پردازد و و نتیجه می‌گیرد که بر اساس قرآن، جانشین طبیعی پیامبر (ص) نمی‌تواند ابوبکر باشد. وی می‌نویسد: تا آنجا که قرآن، افکار محمد (ص) را بیان می‌کند روشن است که او در نظر نداشت أبوبکر جانشین طبیعی او باشد و نه به انجام این کار رضایت داشت. مادلونگ در ادامه مقدمه، دیدگاه‌های دو شاهد واقعه یعنی عایشه و عبدالله بن عباس را بررسی کرده است. این بحث او در حقیقت واکنشی است به گفتار آن دسته از محققان غربی که گزارش‌های این دو را تعصب‌آمیز و تحت تأثیر حب و بغض‌ها معرفی کرده‌اند و مواردی را که به نفع شیعیان است، از جعلیات دوره‌های بعدی دانسته‌اند. وی همچنین در ابتدای کتاب، دو شجره از خاندان هاشم و امیه و همچنین سه صفحه گاهشمار حوادث مهم تاریخ صدر اسلام ارائه می‌دهد. کتاب در ۴ فصل و یک خاتمه ادامه می‌یابد: ابوبکر: جانشین رسول خدا و خلافت قریش. مادلونگ در این فصل، بازگو کننده حوادثی است که در سقیفه بنی ساعده گذشت و به چگونگی انتخاب ابوبکر و دیگر حوادت، مفصلا اشاره می‌کند. عمر: امیر مؤمنان، شایسته سالاری اسلامی، شورا و امپراتوری عربی. مؤلف در این بخش بیشتر درباره چگونگی توزیع قدرت سیاسی از سوی عمر به ویژه در ارتباط با بنی هاشم و علی (ع) بحث کرده است و البته اشاراتی هم به مسائل مهمی جون ماجرای قتل خلیفه و مسأله فتوحات دارد. عثمان: خلیفه خدا و فرمانروایی بنی عبد شمس. محور اصلی مطالب این بخش، مسأله زمینه‌ها و مسائل مربوط به ماجرای قتل خلیفه است که در ذیل دو بخش «اعترافات علیه خلیفه» و «بحران و شورش» سامان یافته است. مؤلف در این بین به دیگر حوادث عصر عثمان اشاره دارد. علی: واکنش بنی هاشم نسبت به خلافت. این بخش با عنوان «اختلاف در جانشینی و جنگ جمل» و با بحث درباره چگونگی به خلافت رسیدن علی (ع) و سپس ورود به ماجرای جنگ جمل آغاز می‌شود و با عنوان «معاویه و صفین» که طبعا ویژه بررسی واقعه صفین است تداوم می‌یابد و سرانجام با بحثی تحت عنوان «حکمیت، شورش خوارج و سرانجام کار» بررسی درباره حوادث عصر امیرمؤمنان و شهادت آن حضرت به پایان می‌رسد. خاتمه: بازگشت نظم به جامعه و تشکیل سلطنت خودکامه. بررسی چگونگی بیعت با حسن بن علی و چاره‌اندیشی معاویه برای روی کار آمدن و حوادث عصر اموی تا مرگ نخستین خلیفه مروانیان مطرح شده است.

با توجه به جایگاه و اهمیت معراج در کانون اندیشة اسلامی، خوانش‌های گوناگونی از آیات مرتبط با این موضوع صورت پذیرفته‌است. تشکیک در وقوع معراج از سوی مستشرقان و نیز رؤیاانگاری آن از سوی برخی عالمان مسلمان، ضرورت واکاوی آرای تفسیری عالمان فریقین پیرامون این موضوع را دوچندان می‌کند. در این پژوهش، با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، آرای تفسیری مرحوم طبرسی از علمای شیعه و شیخ یونینی از علمای اهل سنّت، پیرامون اصل وقوع معراج و اسراء، زمان، مکان و کیفیت وقوع، هدف و نیز معجزه بودن معراج و مسألة رؤیت الهی واکاوی گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که به‌رغم اختلافات فرقة حنبلی با مذهب تشیع، همگرایی بسیاری بین آرای یونینی و طبرسی پیرامون معراج و اسراء وجود دارد. مهم‌ترین وجه اشتراک آنان اعتقاد به وقوع معراج در حالت بیداری و رخداد آن به صورت جسمانی و روحانی توأمان است که با معجزه بودن معراج سازگار است. با وجود اینکه هر دو در ارائة نظرتشان از دلایل عقلی و نقلی بهره برده‌اند، در نوع منابع مورد استفاده، کمیّت پرداختن به موضوعات و نیز اقامة دلیل با هم اختلافاتی دارند. تأکید شیخ یونینی بیشتر بر کیفیت وقوع معراج است، در حالی که مرحوم طبرسی، علاوه بر تبیین کیفیت وقوع معراج به هدف معراج که همان رؤیت حجت‌های شگفت خداوند از سوی پیامبر(ص) است نیز اشاره می‌کند.