جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله اي متوسط در رد فلاسفه و حکماء است که درسابق نيز کتابي در اين باره بنام «توحيد نامه» نگاشته بوده و در مقدمه از آن نام مي برد. کتاب که به شاه سلطان حسين صفوي (1105-1135ق) تقديم شده، در يک مقدمه در شرف معرفت و وجوب تحصيل معرفت صحيح و چند فصل و يک خاتمه درذکر حديث بيضه تنظيم شده است. او در ابتدا آورده است: « كتاب جلاء القلوب في معرفة تعالي بالنظر في العالم و التفكر في خلق السموات و الارض و بيان بطلان طريقة الفلاسفة في معرفته تعالي ». اگر چه متكي به دين است ولي خوب از فيلسوفان در مباحث وجود و عدم و جعل خرده گرفته است. آنچه از سبك كار و روش مؤلف ديده مي شود، نشان دهنده جريان فكري شايع عصر سلطان حسين صفوي است كه علوم عقلي و فلسفي مورد مخالفت جدي قرار مي گيرد و تاليفات گوناگوني در رد و نقد روش فلاسفه نوشته مي شود كه مي توان به عنوان نمونه آن را در كارهاي ملا محمد طاهر قمي و بوارق مشرقه سيد حسين تفرشي و تحفة الموحدين سميع بن غلام علي قمي ديد. در ص ع آمده: « كتاب جلاء القلوب في معرفة تعالي بالنظر في العالم و التفكر في خلق السموات و الارض و بيان بطلان طريقة الفلاسفة في معرفته تعالي » در يك مقدمه است در ذكر شرف معرفت و وجوب تحصيل معرفت صحيح، سپس چند فصل و يك خاتمه، بفارسي است و بنام شاه سلطان حسين صفوي در انتقاد از فلسفه متداول و بسيار متقن، اگر چه متكي به دين است ولي خوب از فيلسوفان در مباحث وجود و عدم و جعل خرده گرفته است، مي توان اين رساله را بجاي تهافت الفلاسفة غزالي و دو رساله آيينه حكمت و الفة الفرقة حسن لاهيجي (دانشگاه 4/2267 و 5 و 2/2495 - آستان قدس 4/29) را بجاي تهافت التهافت ابن رشد در سده 13 پنداشت، مولف در ديباچه از توحيد نامه و « تحفه توحيد خانه » خود ياد مي كند همانكه در كتابخانه آستانه قم ديده ام (ش 5942) آنهم بنام شاه سلطان حسين ساخته شده و نماينده فرهنگ ديني كاركنان و پيروان توحيد خانه يا خانقاه رسمي صفويان است (ص 95 فهرست) چنين است فهرست مطالب آن: مقدمه در ذكر شرف معرفت و وجوب تحصيل معرفت صحيح معتدبها و بيان اينكه معرفت الله تعالي به حسب وضوح و خفاء و به اعتبار اختلاف مراتب توحيد و اخلاص مختلف مي شود و تفاوت عظيم دارد و اينكه اصل معرفت فطري است و كمال معرفت احتياج دارد به اكتساب و اينكه مسلك ناس در تحصيل معرفت مختلف است و معرفت صحيح به نظر در آيات سموات و ارض و آثار بهم مي رسد چنانكه طريقه انبياء و ائمه طاهرين است ع و طرق مبتدعه محجوبين عن الله تعالي مودي به معرفت صحيح نمي شود و در اشاره اجمالي به مرتبه اعلي معرفت. فصل اثبات صانع به روش قلاسفه و اثبات توحيد به شرع. فصل در تزييف طريقه معرفت فلاسفه به نحوه ديگر تبصره از براي فصل اين امر و اينكه پرده از روي اشراك فلاسفه بر خيزد و فاش و آشكار شود كه فلاسفه قايلند به مهيات في نفسهاي بالذات و اثبات اقتضاها و تاثيرهاي بالذات مي كنند از براي مهيات في نفسهاي بالذات و مجال تمويه و تخليط مقلد بن متعصب نمايد، در اينجا « فجل كتاب الشفاء بل كله تهافت عن اللبيب البصير و قد صنف بعض الفضلاء المتدينين كتابا في تهافت الفلاسفة آمده است. «خاتمه در اشاره طريقه حقه به ذكر حديث بيضه از جعفر صادق ع كه ابو شاكر ديصاني گفتگو داشته است. (محمد تقي دانش پژوه) آغاز كتاب: بسمله. حمدله صلاه. و بعد فاني بينت الامر في معرفة الله تعالي و توحيده بالهام الله و توفيقه علي النظر الي حسن نظام العالم و التفكر في خلق السموات و ما بينهما من عجائب الصنع و لطايف الحكمة و اعرضت عما اختلقته الاوهام الفاسدة و لفقته العقول القاصرة التي هي اوهن من بيت العنكبوت و عملت في ذلك كتابي المبارك المسمي بتوحيد نامه و تحفه توحيد خانه ... . فوضعت هذه الرسالة الشريفة لابطال ما تمسك به المحجوبون من القاسية قلوبهم عن ذكر الله تعالي اعني فلاسفة يونان و من يحذ و حذوهم ... . و سميناها جلاء القلوب ... . . و بيناها علي مقدمة و عدة فصول و خاتمة. انجام كتاب: كمثل السراج يحرق نفسه لغيره (تمت الرساله) [دانشگاه تهران 16/380]

مختصري است «در بيان معني كلمه طيبه توحيد و تهليل و تبيان و مباحثات واقعه در اين مطلب جليل». مؤلف آن سيد عزيزالله الحسيني از علماي قرن دهم هجري و از معاصرين شاه طهماسب صفوي و از مدرسين اردبيل بوده است اين رساله را مانند رساله ديگرش «شرح اصول الدين شيخ طوسي» به نام «شاهزاده سلطانم» صفوي مصدر ساخته است. «اردلان» آغاز كتاب: حمد و سپاس محمدت اساس يگانه راست كه كثرات عالم شهود شهود وحدانيت حقيقي و ذرات عرصه وجود شواهد فردانيت تحقيق اوست ... انجام كتاب: هذا ما سنح لي من المقال علي طريق الارتجال مع تورع البال و تشتت الحال حامداً لله علي هذا الحال و ساير الاحوال مصلياً علي النبي و آله خير عترة و آل مالمع في البيداء آل و رجع الخير الي اهله و آل. [فهرست آستان قدس 1/447، فهرستواره 7/247]

رساله ي مختصري در بيان آياتي كه در آن كلمه ي شريفه ي (لا إله إلا هو) آمده است و مؤلف در آن با مقدمه اي به زبان تركي آذري درباره ي فضائل و آداب قرائت اين آيات در قالب دعا، آورده است. بايد افزود نام مؤلف بر فراز برگ نخست رساله، به صورت «واني افندي» ثبت شده است؛ علي رغم تفحص نسبتاً گسترده اي كه از سوي راقم درباره ي «واني افندي» در كتب تراجم و فهارس صورت گرفت، مستمسكي قوي براي آگاهي بيش تر بدست نيامد! البته با توجه به رساله هاي مشابه از «واني محمد افندي» همچون تفسير آيه (ألا تعبدوا إلا إياه) و نيز تفسير آيه (الا تعبدوا إلا إياه) و نيز تفسير آيه (إن الله ليس بظلام للعبيد) و مانند آن دو، حدس و ظن متآخم به يقين راقم سطور اين است كه اين رساله نيز بايستي از «واني محمد افندي» بوده باشد، هر چند ترديدي نيست كه بايد در اين نسبت تحقيق بيش تري صورت گيرد. بايد دانست كه در دارالكتب ظاهريه-دمشق اثري با عنوان الوظيفة ... با آغاز مشابه آغاز بخش عربي اين رساله، گزارش گرديده است كه به نظر ن مي رسد با اثر مورد بحث كه به عربي و تركي است، ارتباطي داشته باشد. (متقي، حسين) [شورا 2/343/40]

رساله اي کوتاه در اصول و قواعد اثبات توحيد که در پنج باب تنظيم شده است: باب الاول؛ في اثبات وجود واجب لذاته. باب الثاني؛ في اثبات توحيد الالوهي. باب الثالث؛ في اثبات توحيد الذاتي. باب الرابع؛ في اثبات توحيد الصفاتي. باب الخامس؛ في اثبات توحيد الافعالي. آغاز كتاب: نحمده حمدا يوافي رضاه و يکافي العظيم من بره و نداه و نشهد ان لا اله الا الله ... فيقول الملتجي الي باب ربه الباقي عبدالصاحب ... اغاثه الله يوم التلاقي ان هذه لباب علم التوحيد الذي هو ... انجام كتاب: به نختم المقال ان سئل اذا کانت الشرف و ... نعم ان التصفيه في النور المکتسب بالنسبته الي الغريب اکثر من البعيد و ذلک فضل الله ... و جعلنا من اهل فضله و تاييده بمحمد و عترته المسددين بتسديده [الذريعة 2/422؛ مرعشي 21/157؛ عكسي مركز احياء 2/261؛ التراث العربي 1/325-326؛ فهرست عربي مشار ص 100؛ مجلس شورا 32/334]