جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تلخيص المحصل، تلخيص و تحليل انتقادى كتاب «محصل أفكار المتقدمين و المتأخرين» امام فخر رازى مى‌باشد. كتاب المحصل مورد اهتمام علمايى؛ همچون قطب‌الدين مصرى (شاگرد فخر رازى)، نجم‌الدين دبيران كاتبى قزوينى، ابن كمونه، ابن خلدون، عصام السفراينى، ابى حامد شبلى و خواجه نصير طوسى بوده است، چنانكه بر اين كتاب شرح و حاشيه نوشته‌اند. خواجه نصيرالدين طوسى در مقدمۀ كتاب علت تأليف كتاب را اين‌گونه بيان مى‌كند: «در اين زمان از كتب اصولى كه بين مردم متداول است، جز كتاب محصل كتابى در دست نيست و آن نيز برخلاف نامش؛ مشتمل بر غث و سمين بسيار مى‌باشد. خواستم كه آن را از زوائد خالى و مهذب نمايم و آنچه بحث در آن واجب است، ذكر كنم. اگرچه عده‌اى از افاضل بر اين كتاب شروحى نوشته‌اند و براى توضيح و تبيين مطالب آن جهد و كوشش فراوانى كرده‌اند، ليكن هيچ يك چنانكه بايد موفق نگشته و از عهدۀ آن چنانكه قاعدۀ انصاف است، برنيامده‌اند». در نام اين كتاب اختلاف است، چنانكه ابن شاكر در كتاب فوات الوفيات از آن به تلخيص في علم الكلام نام مى‌برد و قاضى نورالله در مجالس المومنين شرح المحصل ناميده و صاحب كشف الحجب و الاستار تلخيص المحصل خوانده است. و در نزد اكثر علماء به نقد المحصل مشهور است. خواجه از تأليف اين كتاب در سال 669ق فارغ گشته و آن را به علاءالدين عطاملك جوينى اهداء مى‌كند. كتاب به طور كلى به چهار ركن و هر ركن گاه به اقسام و مسائلى تقسيم مى‌شود كه در ذيل مى‌آيد: الركن الاول في المقدمات: مؤلف در اين ركن 3 مقدمه بيان مى‌كند. مقدمۀ اول در بيان علوم بديهيه و مباحث مربوط به آن مى‌باشد. مقدمۀ دوم در موردنظر و احكام آن مى‌باشد. در مقدمۀ سوم مؤلف به دليل و اقسام آن مى‌پردازد. او دليل را به ادلۀ نقليه و عقليه و مركب از اين دو تقسيم مى‌كند و استدلال را تقسيم مى‌كند به قياس، استقراء و تمثيل. سپس در توضيح هر يك از آنها و اين كه كدام يك از آنها افادۀ علم مى‌كند، سخن مى‌گويد. الركن الثانى في تقسيم المعلومات: مؤلف حول موجودات، معدوم و حال بحث مى‌كند. او موجودات را در تقسيمى به واجب و ممكن تقسيم كرده و خواص واجب لذاته و ممكن لذاته را طى مسائلى بيان مى‌كند. او در تقسيمى ديگر موجودات را به قديم و محدث تقسيم كرده و محدث را به عرض و جوهر تقسيم مى‌كند. او اعراض را به دو قسمت اصلى تقسيم مى‌كند: الاعراض في غير الحى و الاعراض التى لا يتصف بها غير الحى و هر كدام از اين دو را هم به اقسامى ديگر تقسيم كرده و احكام هر يك از آنها و احكام كلى اعراض را بيان مى‌كند. او اجسام را به جواهر فلكيه و عنصريه و مركبات تقسيم مى‌كند و ملائكه و جن را از جواهر مجرده مى‌داند. و در خاتمۀ اين ركن بحث مى‌كند، از احكام موجودات كه عبارت است از مباحث وحدت و كثرت و علت و معلول. الركن الثالث في الالهيات: مؤلف مباحث الهيات را به چهار قسم تقسيم مى‌كند. قسم اول در بيان ذات خداوند و اثبات وجود بارى تعالى مى‌باشد. در قسم دوم ابتداء بحث مى‌كند، از صفات سلبيه خداوند عز و جل، سپس در مورد صفات ثبوتيه او سخن مى‌گويد. در قسم ثالث مؤلف بحث مى‌كند، از افعال خداوند و از قضاء و قدر و اثبات مى‌كند، حسن و قبح عقلى را و اين كه خداوند عادل است. در قسم رابع از اسماء بارى تعالى بحث مى‌كند. الركن الرابع في السمعيات: مؤلف بعضى از مباحث اعتقادى را از سمعيات شمرده و در چهار قسم آنها را بيان كرده است(البته بايد توجه داشت كه تقسيم‌بندى ابواب كتاب از فخر رازى است). القسم الاول في النبوات: مؤلف در اين مبحث از معجزات و فوائد بعثت، ضرورت نبوت، عصمت انبياء(ع) و افضليت انبياء از ملائكة بحث مى‌كند. القسم الثانى في المعاد: در اين مبحث از معاد، نفس، تناسخ، وعد و وعيد بحث مى‌شود. القسم الثالث في الاسماء و الاحكام: مؤلف در اين مبحث از ايمان و كفر و مسائل مربوط به اين دو بحث مى‌كند. القسم الرابع في الامامة: مؤلف در اين مبحث ابتداء اقوال فرق مختلف را حول وجوب امامت بيان كرده، سپس فرق مختلف شيعه را به اماميه، كيسانيه، زيديه و غلاة تقسيم كرده و عقائد آنها را بيان مى‌كند. او فرق مختلف كيسانيه و زيديه را شمرده و عقائد هر يك از آنها را بيان مى‌كند و در پايان مبحثى را اختصاص مى‌دهد به مذهب اماميه و شرح عقائد و اثبات حقانيت آن.

تبیین عقاید شیعه امامیّه با استناد به آیات قرآن کریم و روایات اهل‌بیت (ع) است. نویسنده کتاب که مجتهد، فقیه، اصولی، متکلم، فیلسوف و از محققان شیعی در حوزه فقه و اصول، منطق، کلام و عقاید بود، در این کتاب، مسلمانان را به حساسیّت زمان و کینه و خصومت دشمنان متوجه می‏‌سازد. وی مسلمانان را به آموزه‌‏های وحی و نبوت و اصول امانت فراخوانده است. این اثر توانسته است که به خوبی اصول پربهای دینی و ارزش‏های مکتب غنی شیعی و اهلبیت را برابر حساسیت‏‌های زمان و شگفتی و شگردهای دشمنان دین به شایستگی به تصویر کشیده و مسمانان را از تعصب و قشری‌گری برحذر داشته است.

كتاب «باورنامه شيعه» ترجمه‌ای است از كتاب «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» تأليف «محمد بن محمدنعمان حارثی» ملقب به شيخ مفيد كه در شمار آثار كلامی وی نيز به شما می‌رود. شيخ مفيد در اين كتاب و در قالب ۱۵۶ مسأله كلامی ضمن بيان نظريات شيعيان اثنی عشری نظرات تمامی فرقی كه درباره آن مسأله به اظهار نظر پرداخته‌اند را نيز مطرح می‌كند. اين كتاب در واقع گزارشی جامع درباره عقائد كلامی است كه در ميان ساير اثار كلامی شيعه كمتر به چشم خورده است. اين كتاب به تازگی و به كوشش سجاد واعظی ترجمه شده است. وی دراين ترجمه از كتاب انديشه‌های كلامی«شيخ مفيد» نوشته «مارتين مكدر موت» و ترجمه «احمد آرام» و همچنين در ترجمه آيات قرآن نيز از ترجمه قرآن كريم مرحوم «محمد مهدی فولادوند» بهره برده است. اين كتاب به صورت يك متن مجزا نوشته شده است و شيخ مفيد در آن ضمن بيان نظريات شيعيان درباره مسائل گوناگون كلامی از آرای فرقه‌های اشاعره، معتزله، اهل حديث (حنبلی)، زيديه، خوارج، مرجئه،مشبهه، جهميه و قدريه بهره برده است. همچنين متن اين كتاب زندگی نامه مفصلی از شيخ مقيد و نيز معرفی آثار تأليف شده او و نيز معرفی فرقی كه وی به نقد نظرات آنها پرداخته است را نيز در بر می‌گيرد. كتاب «باور نامه شيعه» توسط انتشارات آذينه گل مهر منتشر شده است. يادآوری می‌شود شيخ مفيد در سال ۳۳۶ هجری قمری در نزديكی بغداد متولد شده است وی استاد شيخ طوسی و سيد مرتضی علم الهدی بود. او علاوه بر فقه درعلم كلام نيز تبحر داشت و مكتب كلامی شيعه در عصراو به اوج كمال رسيد. وی همچنين در مناظرات دينی مهارت خاصی داشت و مناظراتش با قاضی عبدالجبار رئيس فرقه متعزله بغداد و قاضی ابوبكر باقلانی رئيس اشاعره معروف بود. شيخ مفيد در زمان حيات خود مورد تحسين و احترام بزرگان اهل تسنن از قبيل، ابن حجر عسقلانی، ابن عماد حنبلی، يافعی و ديگران بود. وی در سال ۴۱۳ هجری قمری وفات يافت ودر جوارمزار امام جواد(ع) به خاك سپرده شد.

کتاب عقیده الشیعه مجموعه ای است از هفتاد رساله کلامی مختصر در باب اصول اعتقادی پنج گانه شیعه که با تدوین و تحقیق محمدرضا انصاری قمی منتشر شد. هدف نامبرده از تدوین مجموعه حاضر، گردآوری و عرضه اعتقادنامه های شاخصی است که از قرن دوم تا دهم هجری قمری نگاشته شده و در آنها عقیده شیعه دوازده امامی درباره توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد تبیین شده است. شمار قابل توجهی از رساله های نشریافته در این مجموعه، قبل از این، در صورتهای مختلف بر دست آقای انصاری قمی یا دیگر مصححان، به طبع رسیده اند و هم اکنون در کتاب عقیده الشیعه با تصحیح تازه ای بازچاپ شده اند. تعداد زیادی از آن ها نیز برای نخستین بار در این کتاب به زیور طبع آراسته شده اند.

کتا‌ب‌ حا‌ضر ترجمه‌ شرح‌ با‌ب‌ حا‌دی عشر تحت‌ عنوان‌ "النا‌فع‌ یوم‌ الحشر" فا‌ضل‌ مقداد است‌ که‌ خود شرحی‌ است‌ بر "البا‌ب‌ الحا‌دی عشر" علامه‌ حلی‌

معین الفکر فی شرح الباب الحادی عشر: نخستین شرح شناخته شده از ابن ابی جمهور بر الباب الحادی عشر، معین الفکر نام دارد. تاریخ تألیف آن به روشنی معلوم نیست. اما از آنجا که مؤلف بعداً این رساله را با نام معین المعین شرح کرده و در کشف البراهین (تألیف 17 ذی الحجة 878 هجری) از آن نام می برد، قطعاً پیش از این تاریخ تألیف شده است./ آغاز: الحمد لله واجب الوجود لذاته الذی بدایة الأشیاء کلها بعنایته ... و سمّیته بمعین الفکر فی شرح الباب الحادی عشر. / انجام: و قد أودعت لک فی هذا المختصر ما یعطیک هذا المقصود و یمنحک هذا المطلوب ... و صلی الله علی محمد و آله الطیبین و سلم تسلیماً کثیراً./ از آنجا که ابن ابی جمهور نام این رساله را در اجازه ی خود به شیخ محمد بن صالح الغروی ذکر کرده است، تردیدی در انتساب آن به وی وجود ندارد. / از این رساله، نسخ خطی مستقلی جز آنچه در ضمن معین المعین به تمامه نقل شده است، وجود ندارد.

باب حادی‌عشر اثر علامه حلّی از کتب معتبر و ارزشمند در علم کلام است که بالغ بر ۲۰ شرح و چندین ترجمه بر آن نوشته شده و هم چنین توسط شعرا به فارسی و عربی به نظم درآمده است.خضر بن محمد رازی حبلرودی ازجمله شارحین کتاب مذکور است، وی یکی از علمای بزرگ قرن نهم به شمار می‌رود که تألیفات و شروح متعددی در حوزه منطق، فلسفه و کلام دارد. ازجمله تألیفات وی، شرح باب حادی‌عشر است که ابتدا به صورت مبسوط با نام جامع الدرر نگاشته شد و سپس حبلرودی همین کتاب را خلاصه کرد و گزیده‌ای از آن را با افزودن فوائدی با نام مفتاح الغرر لفتح الباب الحادی‌عشر به رشته تحریر درآورد.پژوهش حاضر، تصحیحی انتقادی بر رساله مفتاح الغرر است که هم به جهت شرح باب حادی‌عشر و هم به جهت علم و منزلت شارح آن حائز اهمیت است. روش این تصحیح روش التقاطی است و به صورت مقابله ۴ نسخهاز ۵۳ نسخه موجود از این رساله و یک نسخه چاپی از خود باب حادی‌عشر انجام گرفته است.

این‌ کتاب‌ شرحی‌ بر شرح‌ باب‌ الحادی‌ عشر فاضل‌ مقداد است‌