جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وضعیت‌شناسی امروزین ما از مقوله علم، خصوصا در راستای سیاست‌گذاری‌های علم، نیازمند نسبت‌سنجی علم‌شناسی قرآنی با علم‌شناسی ِجهان‌علم‌های تمدن اسلامی به عنوان تجربه تاریخی‌مان در علم است. نوشتار حاضر با تمرکز بر سیالیت واکنشی ـ تجدیدی علم به‌عنوان گونه‌ای از سیالیت علم، کوشیده است تا میان قرآن و جهان‌علم سنتی به‌عنوان یکی از ماندگارترین جهان‌علم‌های ِتمدن اسلامی، این نسبت‌سنجی را سامان دهد. فرآیند کلی پژوهش شامل اکتشاف، پردازش، تطبیق و مقایسه است و منطق پردازش، ترکیبی از استقراء نمودهای مسلّم و کاوش‌های منطقی است. یافته‌های پژوهش، گویای آن است که جهان‌علم سنتی، در این‌گونه از سیالیت علم، با قرآن، واگرایی دارد. قرآن هردو گونه علم ِظرف‌پذیر و ظرف‌ناپذیر را به رسمیت شناخته و بر دوگانه ماهیت ثابت و سیال علم تاکید دارد. درحالی‌که در جهان‌علم سنتی، علم ِظرف‌پذیر به رسمیت شناخته نشده و همواره تلقی ثابتی از ماهیت علم بر آن احاطه داشته است.

یکی از مهم‌ترین اهداف انقلاب اسلامی، اسلامی‌سازی همۀ بخشهای نظام و تحقق اسلامیت در همۀ زمینه‌های اجتماعی است. در این راستا، اسلامی‌سازی علوم انسانیِ مبتنی بر ماتریالیست، همواره مورد تأکید رهبر معظم انقلاب بوده است. هدف: هدف از انجام این پژوهش، جایگزینی مبانی اسلامی به جای مبانی سکولار در نظریۀ اصل آزادی قراردادی و معرفی یک نظریۀ اسلامی معادل با آن بود. روش: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و انتقادی و با رویکرد مبنامحور انجام شده است. یافته‌ها: با جایگزینی مبانی اسلامی به جای مبانی غربی در نظریۀ اصل آزادی قراردادی، این نظریه به یک نظریۀ اسلامی تبدیل شد که با نمونۀ غربی آن تفاوتهایی دارد. نتیجه‌گیری: نظریۀ «آزادی قراردادی» با مبانی اسلامی، آزادی را تا جایی جایز می‌داند که مخالف وحی و شرع مقدس نباشد. بنابر این، حدود آزادی انسان در ایجاد تعهد و قراردادها، توسط وحی و شرع مشخص می‌شود.

این کتاب پژوهشی در مسائل کلامی امامت است . نویسنده در قالب پاسخگویی به مخالفان ، جنبه های مختلف امامت را در عقاید شیعی بررسی کرده است . در ابتدا از فلسفه و چیستی امامت و ضرورت شناخت امام بحث شده است . پاسخگویی به اشکالات مطرح درباره نظریه امامت ، از قبیل بدعت آمیز بودن ، ناسازگاری آن با دموکراسی ، ناسازگاری مهدویت با دموکراسی ، موروثی بودن امامت ، امامت در کودکی و ... از جمله مباحث فصل دوم کتاب است . در فصل سوم به جوانب مختلف نظریه ناسازگاری امامت با اصل خاتمیت ، پاسخ داده شده و عصمت ، ولایت ، علم و حجیت امام مورد بررسی قرار گرفته است . فصل چهارم و پنجم کتاب با توجه به جنبه های تاریخی ، از موضوع نصب سخن گفته و به شبهات نبودن نصب در روایات نبوی ، عامل تفرقه بودن نصب ، عدم احتجاج امام علی ع به اصل نصب ، عدم اقدام حضرت برای تصدی حکومت و ... پرداخته شده است . در فصل آخر به اشکالات مربوط به صفات امام پاسخ داده شده است . بحث درباره علم غیب امامان ، عصمت امامان ، حجیت امامان ، ولایت امامان و ... از جمله موضوعات این فصل از کتاب است . پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سال ۱۳۹۲ این کتاب ۵۵۲ صفحه ای را منتشر کرده است .

از جمله مسائل مهمی که در معرفت‌شناسی صدرایی می‌توان مطرح نمود؛ این است که در نگاه وی معرفت تصدیقی تنها در یک مرحله برای نفس محقق می‌گردد یا دارای مراحل و مراتب متعددی است؟ از دل این پرسش و با ربطش به نقش حس و تجربه در نظام معرفت‌شناختی صدرایی به مسأله‌ی دیگری دست می‌یابیم و آن این است که نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای از منظر صدرالمتألهین چگونه است؟ نگارندگان در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی به دنبال تبیین و تحلیل نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای در نگاه صدرالمتألهین هستند. ملاصدرا بر این دیدگاه است که مراحل شناخت‌های تصدیقی عبارتند از: تصدیقات و قضایای عقلی پایه، تصدیقات و قضایای حسی و خیالی جزئی و تصدیقات و قضایای عقلی مستنتج که از منظر صدرایی حواس در مرحله‌ی قضایای حسی جزئی دارای نقش مستقیمی هستند.درالمتألهین چگونه است؟ نگارندگان در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی به دنبال تبیین و تحلیل نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای در نگاه صدرالمتألهین هستند. ملاصدرا بر این دیدگاه است که مراحل شناخت‌های تصدیقی عبارتند از: تصدیقات و قضایای عقلی پایه، تصدی

فرقۀ واقفیه با استفاده از روایاتی، غسل امام پیشین توسط امام بعدی را یکی از نشانه‌های امامت تلقی کرده‌اند و از این راه، نسبت به امامتِ امام رضا(ع)، که هنگام غسلِ بدنِ مطهرِ امام کاظم(ع) _حداقل در ظاهر_ در بغداد حضور نداشتند، اشکال می‌کردند. این مسئله، در عمل به شکل یک قاعدۀ کلامی مهم درآمده است و در صورتِ پذیرشِ آن توسط امامیه، می‌تواند علاوه بر امامت امام رضا(ع)، در امامت امام جواد(ع) نیز تشکیک کند؛ چرا‌که ایشان نیز _حداقل در ظاهر_ در غسل پدر حاضر نبوده‌اند. از‌این‌رو، بررسی این مهم، اهمیت بسزایی دارد. از مهم‌ترین گام‌ها در بررسیِ این قاعده، بررسی معنای آن _ بر فرضِ صدورِ اصل آن_ است. در همین راستا، این مقاله در پی بررسی احتمال‌های گوناگونی است که می‌توان از این قاعده تصور کرد. هم‌چنین می‌کوشد تا با استفاده از قرینه‌های مختلفِ لفظی و تاریخی و با نگاهی جامع به همۀ مدارکِ این قاعده، بهترین احتمال معنایی را برای آن مشخص سازد.

چیستی حقیقت وحی و تبیین چگونگی دریافت آن توسط نبی، همواره در تاریخ اسلام مورد مداقه و مناقشه بوده و هست. در زمان حاضر بعضی افراد از جمله عبدالکریم سروش که تحت تأثیر مستقیم و گسترده نظریات هرمنوتیکی و زبان‌شناختی برخی اندیشمندان غربی است، با ایجاد تردید در ماهیت زبانی وحی از یک سو و با ایجاد تشکیک در منبع وحی­کننده از سوی دیگر، میان نظرگاه متقدمان و متأخران تفاوتی جدی به وجود آورده­اند. با آغاز این جریان نقدهای درخور توجهی از سوی علمای حوزوی و دانشگاهی به روبنای دیدگاه­های وحی­ شناختی سروش وارد شد؛ اما به خاستگاه و زیربنای آن دیدگاه­ها کمتر پرداخته شده است. در این مقاله زیربنا و مبانی دیدگاه­های وحی­ شناختی وی را که مبانی دین‌شناختی، معرفت­ شناختی، هرمنوتیکی و زبان ­شناختی است، استخراج و نقد می­کنیم. عمده اشکالاتی که به دیدگاه­های سروش وارد است، از این قرارند: اجمال‌گویی و ابهام در تبیین نظریه؛ ضعف در روش­ شناسی؛ خلط میان‌ مباحث مختلف؛ قیاس غلط اسلام با ادیان و فِرَق دیگر؛ ادعاهای بی ­دلیل و نسبی­ گرایی معرفتی.

شناخت انسان از اولین دغدغه­های متفکران بوده است. متفکران مسلمان نیز تلاش بسیار برای ارائه نظریه­ و دیدگاهی جامع درباره انسان داشته­اند. این مقاله مطالعه­ی مرتبه دوم در باب الگوهای متفکران مسلمان در شناخت انسان است که الگوی صدرایی و نوصدرایی را با یکدیگر مقایسه می­کند. غرض این مقاله داوری درباره محتوای این الگوها نیست و مبادی چرخش ساختاری نوصدرائیان را در مطالعات اسلامی معاصر بررسی می­کند. انسان­شناسی صدرایی از نوع علم‌النفس فلسفی است، هرچند در محتوا با دیدگاه­های فلسفی پیش از خود اختلافات بسیاری دارد. متفکران معاصر شیعی هرچند در هستی­شناسی و الهیات کاملاً از حکمت صدرایی متأثر هستند ولی در بحث از انسان با تحولی انقلابی در محتوا و ساختار مواجه هستیم که نشان از چرخشی انسان­شناختی دارد. در این چرخش هم موضوع و هم مبادی و مسائل گسترش می­یابد. ریشه این چرخش توجه نوصدرائیان به فلسفه علوم انسانی و مبانی انسان­شناختی علوم رفتاری و اجتماعی است. در بخش دوم آموزه­های ضروری اسلام درباره انسان به عنوان اصول انسان­شناسی اسلامی و در بخش سوم مبادی و اصول نظری انسان­شناسی معاصر بررسی می­شود.

هرمنوتیک فلسفی به معنای هستی شناسی فهم، بنیان های هستی شناختی فهم، ارکان و شرایط وجودی آن را مورد تأمل فلسفی قرار می دهد. گادامر یکی از نمایندگان این تفکر است که هرمنوتیک را از حوزه روش شناسی به عرصه هستی شناسی وارد کرد. پژوهش حاضر با عنوان بررسی تطبیقی هرمنوتیک ملاصدرا و گادامر معلوم کرده است بسیاری از ویژگی های هرمنوتیک گادامر از جمله چیستی فهم، هستی شناسی متن و مفسر، تعدد فهم و دخالت پیش فرض های مفسر در نحوه فهم ملاصدرا از قرآن کریم مشهود است؛ البته در هر یک از موارد مذکور تفاوت اساسی با هرمنوتیک گادامر دارد؛ مهمتر آن که صدرالمتألهین با تعیینی دانستن معنای قرآن از سوی شارع مقدس، قائل به نسبی گرائی که پیامد هرمنوتیک گادامر است نبوده؛ بلکه امتزاج افق معنائی مفسر و متن را به نحو تشکیکی و در طول مراد مؤلف و نهایتاً فهم صحیح را با تکیه بر نقش فاعلی مفسر از یک سو و افاضه مؤلف از سوی دیگر دست یافتنی می داند.