جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر از متن انگلیسی با عنوان "Images and symbols : studies in religious symbolism" به فارسی برگردانده شده است.

میرچا الیاده در کتاب حاضر با ژرف نگری خاص خود میکوشد که برداشت اساطیری انسان باستانی را از زمان و تاریخ بازگو کند . الیاده میخواهد نشان دهد که چگونه گرایشی نهفته در نهاد آدمی او را وادار میکند که به مقابله با زمان برخیزد و هر از چند گاه یک بار با دستیازی به چاره های آیینی جان خود را از هراس ناشی از تاریخ بپالاید و با واژگون کردن زمان تاریخی دوباره به زمان بی زمان آغازین بازگردد و جانش را از روزگار برتر کند .

مولف در این کتاب به پنداشت‌های اساطیری پیشینیان درباره زمان و تاریخ اشاره نموده و از طریق نمادها، افسانه‌ها و آیین‌های باستانی و تفسیر آنها، این نتیجه را به دست می‌دهد که انسان مذهبی در جوامع باستانی به دو نوع زمان معتقد بوده است :یکی زمان عادی که به صورت استمراری برگشت‌ناپذیر همه چیز را به نابودی می‌کشد و دیگری زمان مقدس که برگشت‌ناپذیر نیست و با حرکت دوری خود در حال نو شدن و تکرار است .موضوعی که در این کتاب به وضوح مشاهده می‌شود شرح عصیان جوامع باستانی است علیه زمان نابودگر و دل تنگی و اشتیاقشان برای بازگشت به زمان ازلی .

هر ارتباطی از اجزایی تشکیل شده است؛ فرستنده، پیام و گیرنده سه محور اصلی‌ای هستند که برای تحلیل و بررسی هر ارتباطی باید آنها را در نظر داشت. حوزه مطالعاتی «ارتباطات» برای بسیاری از پژوهشگران، مورخان و دانشمندان جذاب و سرشار از نکات بدیع و راهگشا برای بررسی‌های علمی است. شکل‌گیری انگیزه یا دلیل ارتباطی، ترکیب پیام، کدگذاری پیام، رمزگشایی و … مراحل مهم ذاتی یه ارتباط محسوب می‌شوند. میرچا الیاده اسطوره‌شناس و دین‌پژوه مشهور رومانیایی در کتاب «در پی سرچشمه ادیان» با چنین رویکردی سراغ مقوله پراهمیت دین رفته است. به عقیده او: «تاریخ ادیان دیگر موزه فسیل‌ها، بقایای تخریب‌شده و معجزات صرف نیست و همان چیزی می‌شود که از ابتدا برای هر کاوشگری می‌بایست باشد: مجموعه «پیام‌هایی» که در انتظارند تا رمزگشایی و درک شوند.» از این حیث برخلاف نظر برخی از اندیشمندان، دین‌شناسی و بررسی و پژوهش در باب ریشه‌ها و ساختارهای کهن ادیان، نه تنها بی‌فایده و عبث نیست بلکه چنان راهگشا و پراهمیت است که ما را به انسان امروزین می‌رساند. این همان موضوعی است که الیاده هم بر آن تاکید می‌کند: «علاقه‌ به این‌گونه «پیام‌ها» صرفا و تماما تاریخی نیست. آنها با ما تنها درباره گذشته‌ای که بسیار پیشتر مرده سخن نمی‌گویند، بلکه موقعیت‌های وجودی بنیادی‌ای را برملا می‌سازند که مستقیما با انسان مدرن پیوند دارند.» نویسنده در این کتاب کوشیده محور کار خود را بیش از هر چیز بر همین پیام‌ها و رمزگشایی آنها قرار دهد. او اساسا کسی را مورخ و پدیدارشناس ادیان می‌داند که توانایی شناخت و رمزگشایی ساختارهای «دینی» و معانی این جهان‌های خصوصی یا عوالم خیالین را دارد.

این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و براساس دیدگاه اسطوره‌ای میرچا الیاده، به نقد و تحلیل صفوۀ‌الصفای ابن‌بزاز اردبیلی می‌پردازد. از دیدگاه الیاده، اسطوره مهم‌ترین شکل تفکر جمعی، واقعی و مقدس است و به همین دلیل سرمشق و تکرارپذیر می‌شود. در اسطوره، قهرمان با تغییر و تبدیل تجربۀ حسی به تجربۀ دینی، به شرایط فراانسانی دست می‌یابد. دینی‌بودن این تجربه بدین‌معناست که وجود فرد در دنیای روزمره متوقف، و با نیروهای ماورای طبیعی به جهانی نورانی وارد می‌شود. درنتیجه با بهره‌گیری از تجربۀ دینی می‌تواند وقایع اسطوره‌ای را تکرار کند. مطابق با الگوی اسطوره‌ای الیاده، قداست اسطوره‌ای شیخ صفی، قهرمان صفوۀ‌الصفا، همانند کهن‌الگوی ایزدان و دیرینه‌الگوهاست. مصادیق و مؤلفه‌های زمان و مکان اساطیری میرچا الیاده نیز در صفوۀ‌الصفا مشهود است؛ چنانکه شیخ صفی با بهره‌گیری از تجربۀ دینی، به‌نوعی وقایع اسطوره‌ای را تکرار می‌کند و متناسب با مصداق انسان مذهبی، با ریاضت‌کشی از توان حسی به توان دینی دست می‌یابد و از این طریق به اشراق و بصیرت درونی نائل و دل او آمادۀ پذیرش حقایق می‌شود. در مرحلۀ رازآموزی و تشرف، آزمون‌های سخت و مکان‌های تنگ و محبوس برای یادگیری رموز عرفانی، به‌نوعی تداعی‌کنندۀ عالم جنینی و تولد دوباره است. قهرمان با طی مراحل تشرف و رازآموزی، به تجلی مقدس دست می‌یابد و با صعود روحانی (عروج) به رؤیت فرشتگان نائل می‌شود. مصادیق متعددی از الگوها و تکرارهای اساطیری در تجربۀ عرفانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در صفوۀ‌الصفا مشاهده می‌شود.

رویکرد الیاده به انسان بخش مهمی از آراء دین پژوهی او را به خود اختصاص داده است. انسان در این جهان با دغدغه ها و بحران هایی هستی شناختی مواجه است و همواره تلاش می کند تا پاسخی برای آنها بیابد. وضعیت انسان در این جهان شرایط هبوط در تاریخ و جدایی از شرایط مطلوب اولیه است؛ و دین و اسطوره به او کمک می کنند تا بتواند موقعیت وجودی خود را بهبود بخشد. او از طریق آیین های اسطوره ای می تواند به مدتی هرچند کوتاه زمان تاریخی را فسخ کند و در ابدیت خدایان و زمان آغازین قرار گیرد. علاوه بر این انسان دینی دغدغه معنابخشی زندگی را دارد. برای او تنها اعمال و کرداری واقعی اند که مقدس باشند. هر عملی باید تکراری از نمونه ازلی و مثالی اش باشد. انسان مدرن نیز کمابیش چنین دغدغه هایی در زندگی خود دارد. اگرچه او اکنون خود را زاده تاریخ می داند و عقیده ای به الگوهایی ماورالطبیعی برای زندگی خود ندارد، اما او نیز میراث دار گذشتگان خویش است و نمی تواند به کلی فارغ از اندیشه های دینی باشد. امر مقدس در دنیای امروز مستتر و پیچیده است. و می توان بسیاری از الگوهای دینی جوامع سنتی را در صور فرهنگی وهنری و حتی سیاسی و اجتماعی امروز باز شناخت.

براي مورخ اديان هر جلوه و تجلي‌اي از امر قدسي بااهميت است. هر مناسک، هر اسطوره، هر باور يا تجسم الوهي، انعکاسي از تجربه امر قدسي و بنابراين تلويحا بيانگر مفاهيم هستي، معنا و حقيقت است. کتاب حاضر از ديدگاهي متفاوت نوشته شده است. از يک سو تجلي‌هاي امر قدسي به ترتيب زماني تحليل شده و سپس بر مراحل حساس و نقاط عطف عميق و بيش از همه بر زمان‌هاي خلاق در سنت‌هاي مختلف تأکيد شده است. جلد دوم با بررسي انديشه‌ ديني بودا و پيدايش دين بودايي آغاز مي‌شود و تا آغاز عصر مسيحيت در جهان باستان ادامه پيدا مي‌کند.

کتاب حاضر، جلد اول از این مجموعه است. فصل اول این کتاب به رفتارهای دینی و جادویی در 7 بخش؛ شامل معنای نمادین خاکسپاری‌ها، اهلی‌کردن آتش و حضور زن می‌پردازد. فصول دوم و سوم این اثر به ترتیب طولانی‌ترین انقلاب و ادیان بین‌النهرین است که به مباحثی چون بهشت گمشده، میراث شکارچیان پارینه‌سنگی، زن و نباتات، تاریخ در سومر آغاز می‌شود، آفرینش جهان و تقدس فرمانروای بین‌النهرین می‌پردازد. عنوان فصل چهارم این کتاب، اندیشه‌های دینی و بحران‌های سیاسی در مصر باستان است. این فصل در 9 بخش: صعود فرعون به آسمان، اصلاح ناموفق، آفرینش خدایان و کیهان آفرین‌ها، معجزه فراموش‌نشدنی و سینکوپ می‌پردازد. همچنین در فصل پنجم این اثر، خرسنگ‌ها، معابد و مراکز آیینی مورد بررسی قرار گرفته است.