جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

علم پزشکی به عنوان یکی از علوم پراهمیت در تاریخ علم و حکمت تلقی می گردد. اهمیت این علم به نحوی است که حتی در روایات اسلامی از آن به عنوان یکی از دو علم اساسی یاد شده است. هدف از این پژوهش بررسی حقوق پزشکی با استفاده از آرای حکمای اسلامی (فارابی، ابن سینا و ملاصدرا) است. در این پژوهش سعی داریم با استفاده از مبانی علم النفس حکمای اسلامی نظیر دوبعدی بودن انسان، تاکید بر اصالت بعد روحی، تبیین ابعاد مختلف بعد روحی انسان و همچنین تبیین بعد جسمانی انسان به عنوان یک کل واحد، به بررسی حوزه های گوناگون پزشکی نوین در حوزه آنتولوژیک، متدلوژی و معرفت شناسی پرداخته شود. از نتایج این پژوهش می توان به علل عدم تشخیص واقعی بیماری توسط پزشکان در بستری معرفت شناسانه اشاره نمود. روش مورد استفاده در این پژوهش اسنادی - تحلیلی است که با استفاده از متون حکمی و فلسفی، آرای حکمای اسلامی مورد بررسی و تبیین واقع شده است.

امروزه پزشکی نوین و ورود تکنولوژی های پیچیده و جدید در حوزه مسائل انسانی، دغدغه هایی را فراروی اندیشمندان علم اخلاق نهاده که کانون توجه آنها را بر مسایل اخلاق پزشکی معطوف کرده است. این اندیشمندان در تلاشند به موازات پیشرفت هایی که در حوزه پزشکی صورت می گیرد، مسائل اخلاقی و مهم تر از آن مبانی فلسفی اخلاق پزشکی از محوریت خاصی برخوردار گردد. در این بین نظام فلسفی حکمت متعالیه با ارائه ژرف ترین مبانی فلسفی که از منابع قرآنی و روایی بهره جسته است، به پردازش مسائل اخلاق پزشکی پرداخته است. در پرتو آموزه های فلسفی همچون اصل حرکت جوهری، قاعده جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس، مساله لبس بعد لبس، اخلاق پزشکی از سامانی فلسفی و عقلانی برخوردار خواهد شد. با ابتنای اخلاق پزشکی بر مبانی فلسفی حکمت متعالیه سوای بهره مندی این حوزه از بنیادهای ژرف فلسفی، به دو چالش عمده پزشکی نوین یعنی بحث «سقط جنین» و «اهدای عضو» پاسخی فلسفی داده می شود.

کتاب حاضرحاصل رساله دکتری نگارنه دررشته مدرسی معارف اسلامی گرایش قرآن ومتون اسلامی است که دردانشگده علوم حدیث دانشگاه قرآن وحدیث ازآن دفاع شده

اخلاق پزشکی از موضوعات مهم حوزه بهداشت و سلامت در امر آموزش، پژوهش و درمان است. تقویت فضایل اخلاقی پزشکان از دیرباز مورد توجه حکیمان بوده و همواره در نگاشته های طبی و فلسفی خود، بخشی را به آن اختصاص می داده اند. رشد و گسترش فناوری در حوزه های زیستی و درمانی، مسایلی فراتر از رابطه پزشک و بیمار را پیش روی جامعه پزشکی قرار داده، که حل مطلوب آنها بدون درک درست از رویکردهای فلسفی و دینی در حوزه اخلاق، امکان‌پذیر نیست. در این میان، رویکرد اصول‌گرایی، چهار اصل اتونومی، سودمندی، عدم ضرر رسانی و عدالت را برای حل مسایل اخلاق پزشکی پیشنهاد می‌کند. این رویکرد، از مبانی فلسفی سکولار برآمده و در درون خود از جامعیت و انسجام لازم برخوردار نبوده و در تعارضات اخلاقی نیز کارآمد نیست. در بررسی این اصول با مبانی اسلامی، نقاط ضعف و قوت هر یک روشن و دیدگاه اسلام درباره هر کدام، با استناد به آیات و روایات تبیین شده است. اتونومی، با نگاه وظیفه‌گرایانه، جلب رضایت بیمار را وظیفه پزشک می‌داند و آن را اصل خدشه‌ناپذیر اخلاق پزشکی می‌شمرد. اما در فرهنگ دینی، در صورت تعارض میان خواست بیمار و حکم خدا، عمل به حکم خدا برای تحصیل خشنودی او مقدم است . سودمندی که از نگاه پیامدگرایی برآمده است، سودمند بودن عمل برای بیمار را کافی می داند؛ با آنکه در اخلاق اسلامی، حُسن فعلی بدون داشتن حُسن فاعلی ارزش اخلاقی ندارد، گرچه برای بیمار سودمند است. عدم ضرر رسانی، سومین اصل از اصول اخلاق پزشکی نوین است که البته در تعارض با اصل اتونومی، کارایی خود را از دست می‌دهد و لذا اتانازی و سقط جنین، که مباشرت یا مشارکت در گرفتن جان بیمار یا نوزاد است، به استناد اتونومی مجاز می شود. اما در فرهنگ اسلامی، قواعد نفی ضرر، نفی حرج و اضطرار بر همه احکام حاکم است و حتی وظایف دینی در صورت ضرری بودن، با تخفیف یا تعطیل روبرو می‌شوند. عدالت در توزیع منابع، امکانات و خدمات بهداشتی درمانی، مورد تأکید اخلاق پزشکی نوین است. اما آموزه-های دین، عدالت به معنایی فراتر و گسترده‌تر را مورد توجه قرار داده، همه انسانها را در برخورداری از حق حیات و سلامت برابر شمرده و رعایت مساوات در حقوق اجتماعی را وظیفه حاکمان در برابر مردم دانسته است. پس از نقد و بررسی اصول چهارگانه از منظر اسلام، سه فضیلت تقوا، احسان و امانتداری، از مجموع فضایل اخلاق اسلامی استخراج و استنباط گردید که هدف و مقصود نهایی از تدوین این پایان نامه نیز همین امر بوده است. تقوا، جامع‌ترین فضیلت اخلاق اسلامی است که در واژگان قرآن بیش‌ترین فراوانی را دارد و ملاک کرامت و شرافت انسان، نزد خداوند شمرده می‌شود. برخورداری از این فضیلت، عامل پیشگیری از برخی مشکلات و راهگشای بسیاری از معضلات اخلاقی در حوزه درمان است. احسان، کاربردی‌ترین فضیلت اخلاقی است که منشأ خدمت، خیرخواهی و خیر رسانی با انگیره الهی می‌شود و در ارائه خدمات درمانی، بسیار کارآمدتر از اصل سودمندی است. احسان شمردن حرفه پزشکی، آن را مشمول قاعده‌ای می سازد که در روابط پزشک و بیمار نقش تعیین کننده‌ای دارد.امانت‌داری، عام‌ترین فضیلت اخلاقی است که گستره آن در حوزه درمان، رعایت صرفه و صلاح در اموال عمومی، عدالت در توزیع امکانات و منابع انسانی، مسئولیت‌پذیری حرفه‌ای، حفظ محیط زیست، مراقبت از جسم و ناموس بیمار، رازداری و حقیقت‌گویی را در بر می‌گیرد. امانت‌دار بودن، پزشک را بهره‌مند از قاعده استیمان می‌سازد که در منابع فقهی مطرح گردیده است.

پژوهش حاضر، به دنبال پاسخ به این پرسش است که انسان‏شناسی قرآنی چه تأثیری بر اخلاق پزشکی می‏گذارد. در این راستا، به بررسی مهم‏ترین مبنای اخلاق پزشکی یعنی انسان‏شناسی می‏پردازد. این پژوهش، در نظر دارد نشان دهد که تعریف ما از انسان و نوع نگاه ما به او، در چگونگی تعامل با او تأثیر می‏گذارد. اگر نگاه ما به انسان، نگاهی مادی باشد، انسان صرفاً موجودی خواهد بود در کنار سایر موجودات و مرگ و زندگی او، ارزشی یکسان خواهند داشت؛ اما اگر انسان را به جز جسم مادی، دارای روحی الهی و خدایی بدانیم، آن‏گاه، روح و جسم او، هر دو از کرامت و شرافت بالاتری برخوردار خواهند شد و زندگی او و تلاش‏ برای حفظ آن، ارزشی فوق‏العاده خواهد یافت. این پژوهش، پس از بررسی نگاه فیلسوفان غربی به انسان و مقایسه‏ی آن با دیدگاه قرآن، به این نتیجه رسیده است که انسان‏شناسی قرآنی، در مقایسه با سایر انواع انسان‏شناسی، از جامعیت و اتقان بیش‏تری برخوردار است و شایسته است که پزشکان، با توجه به شناختی که قرآن از انسان ارائه می‏دهد و او را به عنوان اشرف مخلوقات معرفی می‏کند، به بررسی اصول نظری اخلاقی پزشکی و چگونگی تعامل با بیمار بپردازند.

اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي با تتبع و بررسي در کتاب‌هاي: الحاوي في الطب، المنصوري في الطب و اخلاق الطبيب که از آثار مهم رازي است، اولاً: دستورالعمل‌ها و توصيه‌هاي اخلاق پزشکي وي را در سه حيطه دسته‌بندي کرده است: الف) ويژگي‌هاي شخصيتي پزشک. ب) تعامل استاد و دانشجو. ج) تعامل پزشک و بيمار. ثانياً: مبناي توصيه‌ها و دستورالعمل‌هاي اخلاقي رازي در حيطه تعامل پزشک و بيمار را شش اصل اخلاقي: توکل به خدا، سودرساني، عدم آسيب رساني، امانتداري، شفقت و عدالت که از اصول مهم اخلاق پزشکي به‌شمار مي‌رود دانسته است. اين اصول شش‌گانه در مقايسه با اصول اخلاق زيست پزشکي مغرب زمین، مزيت و فراواني قابل ملاحظه‌اي دارد. زيرا اصول اخلاقي رازي علاوه بر آنکه دربرگيرنده سه اصل از اصول چهارگانه اخلاق زيست پزشکي غربي است، سه اصل اخلاقي «توکل به خدا»، «شفقت» و «امانت داري» را مورد توجه قرار داده است که در اخلاق زيست پزشکي غربي مورد توجه نبوده است.

در اين مقاله بر آن هستيم پس از تبيين مفهوم علم ديني، اخلاق پزشکي ديني را معنا کرده، تشابه و تفاوت آن را با دانش اخلاق پزشکي غير ديني نشان دهيم. روشن است که توجه به باورهاي بيماران و کادر درماني در تصميم گيري پزشکي براي درمان يا چگونگي درمان بيماران، رابطه‌اي دائمي با ديني بودن اخلاق پزشکي ندارد؛ اما پذيرش اخلاق پزشکي ديني، مي‌تواند ضمن تغيير نگاه به انسان در فرايند درمان، بسترساز تدوين اصول رفتاري کادر درماني با بيماران بر اساس باورهاي آنان باشد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد با پذيرش مفهوم علم ديني قادر خواهيم بود تعريفي مستقل از اخلاق پزشکي ديني در برابر اخلاق پزشکي غير ديني ارائه دهيم که بر اساس آن، حقوق و وظايف متقابل بيماران و کادر درماني بر اساس آموزه‌هاي ديني تبيين و تعيين مي‌شوند؛ آموزه‌هايي که مبتني بر اصول هستي‌شناسي، معرفت‌شناسي و انسان‌شناسي تعريف شده در ساحت دين هستند.

كتاب حاضر حاوی مباحثی پیرامون پزشکی و بهداشت اسلامی است. در بخش اول کتاب به نظام سلامت از دیدگاه سرمایه داری آمریکا و انگلیس پرداخته شده و با بیان نظریه های وارد شده در این حوزه به بررسی رابطه بین دکتر و بیمار، دلایل عدم توازن نظام سلامت آمریکا و تخصص های پزشکی ... اشاره می شود. در بخش دوم نظام سلامت را در نظریه های اسلامی مورد بررسی قرار می دهد و از نظر اسلامی مباحثی چون رابطه دکتر و بیمار، تخصص پزشکی، سیستم بهداشت و درمان در اسلام، مقدم بودن پیشگیری بر درمان ، حرمت خوردن برخی نوشیدنی ها و گوشت برخی حیوانات، سیگار کشیدن، مسواک زدن و استفاده از سبزیجات را بیان می دارد.

در جامعه پزشکی طرح بحث فلسفه اخلاق به دلیل اهمیت حرفه پزشکی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. لذا در این پایان نامه سعی برآن است که به طور عمومی بر مباحث اخلاق پزشکی، مطالب متعارف این علم بررسی و آشانایی پایه‌ای از اخلاق پزشکی و موضوعات آن فراهم شودو بر این اساس شناخت صحیح و کامل از موضوع راهکارهای علمی و قابل قبول مباحث اخلاق در کردستان عراق شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.بنابراین انتخاب این موضوع (تبیین و تحلیل اخلاق پزشکی با تأکید بر مسأله‌های مبتلا به در کردستان عراق) بر اساس مباحث مهم اخلاق پزشکی در کُردستان عراق می‌باشد در این راستا آموزش اخلاق پزشکی در دانشگاه‌ها برای رشته‌های مرتبط با درمان، حقوق بیماران، پیوند و اهدای عضوو مرگ مغزی، رحم جایگزین، سلول‌های بنیادی، شبیه‌سازی و لقاح مصنوعی، سقط جنین، آسان میری مورد ارزیابی قرار گیرد، تا شاید بتوان در اتخاذ موضعی مناسب به مثابه امری که خواه ناخواه با آنها مواجه می‌شویم، یاری رساند.در پایان نیز سعی بر آن است که از طریق بررسی پیشینه تاریخی و مفاهیم بنیادین، موافقان و مخالفان، بطور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد، به همین دلیل حاصل تلاش به نحوی است که قضاوت نهایی را به مخاطب و خواننده واگذار می‌کند.