جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الخِصال کتابی عربی نوشته محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ هجری) از فقها و محدثان شیعه در قرن چهارم هجری است. شیخ صدوق در این کتاب، روایاتی درباره مسائل اخلاقی و اعتقادی جمع‌آوری کرده و روایات را، به تناسب اعدادی که در آن احادیث به کار رفته، دسته‌بندی نموده است. الخصال اولین کتابی بوده که به این سبک نگاشته شده است. شیخ صدوق با تحقیق در تألیفات مشایخ و علمای بزرگ گذشته، دریافته که آنان در بخش‌های مختلف علوم، کتاب‌هایی نگاشته‌اند؛ اما درباره رابطه میان اعداد و صفات پسندیده و ناپسند چیزی نگاشته نشده است. او با توجه به فایده فراوان این موضوع برای جوینده علم، بر آن شد تا برای تقرب به درگاه الهی دست به نگارش چنین کتابی بزند تا به پاداش الهی و خوشبختی و رحمت خداوند متعال نایل گردد. کتاب خصال با وجود حجم کم، دائرةالمعارف بزرگی از معارف اسلامی و احکام حلال و حرام است و به مباحث تاریخی، تفسیر قرآن، نکات فلسفی و مسائل سیاسی نیز اشاره دارد. روایات این کتاب از نظر موضوع بسیار گسترده است و درباره هر یک از موضوعات اخلاقی و عقیدتی روایاتی نقل شده که به شکلی با اعداد در ارتباط‌اند. کتاب حاضر شامل ۱۲۵۵ حدیث است و در ۲۶ باب مجزا تنظیم گردیده. عنوان بندی باب‌ها بر اساس ارقام است بدین شکل که روایات شامل یک خصلت در یک باب آمده و شامل دو خصلت در بابی و شامل سه خصلت در بابی دیگر و... روایات این کتاب از نظر موضوع بسیار گسترده است و درباره هر یک از موضوعات اخلاقی و عقیدتی روایاتی نقل شده که به شکلی با اعداد در ارتباطند، مانند: - یک صفت از دوستی دنیا، یک صفت در برابر پنج خصلت - دو صفت شیعه - تا سه خصلت در کسی نباشد مؤمن نیست - چهار چیز در چهار مورد پذیرفته نیست - نشانه‌های ایمان پنج چیز است - هر کس شش عمل را انجام دهد به بهشت می‌رود - رسول خدا هفت چیز را منع فرمودند - نماز هشت گروه پذیرفته نمی‌شود - حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیهم نزد خداوند نه نام دارد - امام ده خصلت دارد - اهل بهشت یکصد و بیست گروه هستند و...

الأمالي، اثر ابوجعفر محمد بن على بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق، كتابى است روايى به زبان عربى كه به قلم ابوالفضل هدايتى، به فارسی ترجمه شده است. مترجم، سعى نموده تا اصل امانت در ترجمه را در حد امكان رعايت نمايد؛ بدين منظور، عبارات را تقريبا به‌صورت تحت‌اللفظى ترجمه كرده است. بااين‌حال، در برخى از موارد، اين اصل به‌خوبى رعايت نشده و در مواضعى، افتادگى‌هاى جزيى، به چشم مى‌خورد. در ابتداى كتاب، مقدمه مختصرى از ناشر، ذكر گرديده كه در آن، به عظمت و جايگاه شيخ صدوق، اشاره شده است. در اين مقدمه، اين نكته بيان شده است كه در قرن چهارم هجرى، تشيع داراى دو مكتب و مشرب فكرى در دو نقطه از بلاد اسلامى؛ يعنى بغداد و قم بود و اين دو مكتب، در اصل، هيچ‌گونه تعارض و تقابلى با یکديگر نداشتند، اما در شيوه نگرش به بحث‌هاى كلامى، اعتقادى و فقهى، تفاوت‌هاى ويژه‌اى داشتند. مكتب بغداد كه نماينده آن شيخ مفيد، سيد‌‎مرتضى، شيخ طوسى و شاگردانشان بودند، در عين استفاده از احاديث معصومين(ع)، به روش‌هاى عقل‌گرايانه و نقادانه هم توجه خاص داشتند، ولى مكتب قم كه نمايند آن شيخ صدوق و استادان و شاگردان او بودند، با حديث‌گرايى و تعبددر روايات، از به‌كارگيرى عقل در موضوعات دينى پرهيز داشتند و يا آن را به حداقل رسانيده بودند. به نظر نویسنده مقدمه، شايد علت اين تفاوت، ويژگى‌هاى محيط زندگى اين بزرگواران باشد؛ چون در بغداد، شیعیان مستقيما با اهل تسنن تماس داشتند و بايد مسائل را به‌گونه‌اى مطرح می‌كردند كه برای آنان قابل پذيرش باشد، ولى در قم چنين نبود و استناد به حديث معصومين(ع) مى‌توانست قول فصل باشد. در اين اثر، متن امالى در كنار ترجمه آن قرار گرفته است؛ بدين صورت كه ابتدا متن آمده و در صفحه بعد، ترجمه فارسی آن، ذكر شده است. فهرست ابواب، در انتهاى كتاب آمده است. در پاورقى‌ها، به ذكر منابع پرداخته شده است.

الأمالي، اثر ابوجعفر محمد بن على بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق، كتابى است روايى به زبان عربى كه به قلم ابوالفضل هدايتى، به فارسی ترجمه شده است. مترجم، سعى نموده تا اصل امانت در ترجمه را در حد امكان رعايت نمايد؛ بدين منظور، عبارات را تقريبا به‌صورت تحت‌اللفظى ترجمه كرده است. بااين‌حال، در برخى از موارد، اين اصل به‌خوبى رعايت نشده و در مواضعى، افتادگى‌هاى جزيى، به چشم مى‌خورد. در ابتداى كتاب، مقدمه مختصرى از ناشر، ذكر گرديده كه در آن، به عظمت و جايگاه شيخ صدوق، اشاره شده است. در اين مقدمه، اين نكته بيان شده است كه در قرن چهارم هجرى، تشيع داراى دو مكتب و مشرب فكرى در دو نقطه از بلاد اسلامى؛ يعنى بغداد و قم بود و اين دو مكتب، در اصل، هيچ‌گونه تعارض و تقابلى با یکديگر نداشتند، اما در شيوه نگرش به بحث‌هاى كلامى، اعتقادى و فقهى، تفاوت‌هاى ويژه‌اى داشتند. مكتب بغداد كه نماينده آن شيخ مفيد، سيد‌‎مرتضى، شيخ طوسى و شاگردانشان بودند، در عين استفاده از احاديث معصومين(ع)، به روش‌هاى عقل‌گرايانه و نقادانه هم توجه خاص داشتند، ولى مكتب قم كه نمايند آن شيخ صدوق و استادان و شاگردان او بودند، با حديث‌گرايى و تعبددر روايات، از به‌كارگيرى عقل در موضوعات دينى پرهيز داشتند و يا آن را به حداقل رسانيده بودند. به نظر نویسنده مقدمه، شايد علت اين تفاوت، ويژگى‌هاى محيط زندگى اين بزرگواران باشد؛ چون در بغداد، شیعیان مستقيما با اهل تسنن تماس داشتند و بايد مسائل را به‌گونه‌اى مطرح می‌كردند كه برای آنان قابل پذيرش باشد، ولى در قم چنين نبود و استناد به حديث معصومين(ع) مى‌توانست قول فصل باشد. در اين اثر، متن امالى در كنار ترجمه آن قرار گرفته است؛ بدين صورت كه ابتدا متن آمده و در صفحه بعد، ترجمه فارسی آن، ذكر شده است. فهرست ابواب، در انتهاى كتاب آمده است. در پاورقى‌ها، به ذكر منابع پرداخته شده است.

امالى شيخ صدوق، اثر ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن موسى بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق، از جمله كتبى است كه حاوى روايات و مباحث شيوا و شيرين در عرصه‌هاى مختلف اخلاقى، نقل فضايل اهل‌بيت(ع)، مسائل تاريخى، اجتماعى و... مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 368ق، نوشته شده است. روايات کتاب، توسط محمدباقر كمره‌اى، به فارسی، ترجمه شده است. کتاب با مقدمه آيت‌الله محمدباقر كمره‌اى به زبان فارسی آغاز شده و مطالب، شامل 97 مجلس مى‌باشد كه هركدام از مجالس، موضوعات مختلفى در زمينه‌هاى گوناگون از جمله آداب، سنن و... را در بر داشته و در واقع، گنجينه‌اى از معارف دينى، اصول اعتقادى، دستورات اخلاقى و مباحث شيرين و متنوع مذهبى است. نویسنده، اخبار کتاب را از روات فريقين (شيعه و اهل سنت) نقل نموده است. در كنار هركدام از مجالس، روز املاى آن نيز ذكر شده است؛ مثلاًمجلس اول، در روز جمعه 18 ماه رجب سال 367 املا شده است كه اين امر نشان از دقت در ضبط و نگارش مباحث و توجه شيخ صدوق به مناسبت‌ها دارد. بخشى از کتاب در مشهدالرضا و بخشى ديگر در رى نگاشته شده است و در مجموع شامل مباحثى است كه از 18 ماه رجب 367ق، تا پنج‌شنبه، 11 روز مانده از شعبان 368ق، (احتمالا 19 شعبان) بيان شده است. قبل از مقدمه، زندگى‌نامه آيت‌الله محمدباقر كمره‌اى آمده است. مترجم در مقدمه، به توضيح «مقامه‌نويسى» و «امالى» پرداخته است. «مقامه‌نويسى»، يكى از فنون ادبى مهم اسلامى است كه از قرن سوم اسلامى، مورد نظر اديبان و نويسندگان بوده و آنچه در اين زمينه به‌جا مانده، «مقامات بديع‌الزمان همدانى» و «مقامات حريرى» است. پس از شيوع فن مقامات، در محافل ادبى، از اواخر قرن سوم اسلامى، شيوه ديگرى ميان دانشمندان اسلامى ظهور كرد كه فن «امالى‌نويسى» ناميده شد. امالى، جمع املاء است و بدين‌گونه بود كه استاد در مجلسى سخن مى‌گفت و شاگردان، سخنان او را نوشته و جمع‌آورى كرده و به‌صورت کتاب، درمى‌آوردند. اخبارى كه شيخ صدوق در اين اثر آورده است، از اساتيد روات فريقين (شيعه و سنى) اخذ شده و موضوعات مختلفى در اين کتاب مورد بحث است كه اكثر آن‌ها، جنبه اخلاقى، تاريخى و نقل فضايل اهل‌بيت(ع) را دارد و چون اخبار اخلاقى از ملاحظه متن آن به حكم عقل سليم تأييد مى‌شود و اخبار فضايل خاندان پيامبر(ص) از زبان مخالفان، مقرون به قرينه قطعيه است، لذا نویسنده به عدالت روات آن‌ها نظرى نداشته و در اين موضوع، اخبار بسيارى از راويان مخالف مذهب، نقل كرده است. اما بايد توجه داشت كه در ضمن اخبار اين کتاب، مضامين به‌ظاهر ضعيف و مورد اعتراضى وجود دارد كه نقطه ضعف آن‌ها از ملاحظات زير، منظور مى‌شود: اخبارى راجع به ثواب‌هاى دور از فكر معمولى نسبت به اعمال مستحب و عبادات، مانند اخبار فضيلت روزه هر روز از ماه شعبان يا رجب كه به نظر بعيد و اغراق‌آميز مى‌آيد. اخبارى راجع به اوضاع محشر، قيامت، معراج و عذاب دوزخيان كه گنجايش تصور بشر معمولى را ندارد؛ مانند تعبير به اينكه دندان كافر در قيامت، همچون كوه احد است. اخبارى كه راجع به تطبيق آيات بعضى از سوره‌هاى قرآن به موارد معين و اعتبار شأن نزول‌هاى مخصوصى است كه با تاريخ نزول آيات، تطبيق نمى‌كند؛ مثل تطبيق آيات «و النجم» بر نجمى كه در دوران بيمارى وفات پيامبر(ص)، براى تعيين حضرت على(ع) به خلافت، در خانه آن حضرت فرود آمده، درحالى‌كه اين سوره، از نظر نزول، مكى ضبط شده است. در جواب اين اعتراضات، از دو منظر بايد نگريست: در اخبار معصومين(ع)، هم اخبار محكم هست و هم اخبار متشابه و اين‌گونه اخبار، به‌طور كلى متشابه بوده و درك مقاصد تفصيلى آن‌ها منظور است. از نظر دقت در ضبط حديث و اثبات نسبت به مصنف. يكى از برجسته‌ترين بخش‌هاى کتاب، مجالس مربوط به محرم‌الحرام و بيان حالات و اخبار شهادت سيدالشهدا(ع) است. در مجلس سى‌ام و سى و يكم كه اوج مباحث مربوط به ماه محرم است و شامل روزهاى نهم و دهم ماه محرم مى‌باشد، مرحوم شيخ صدوق به مقتل‌خوانى و بيان مصائب و حوادث اين دو روز پرداخته است. مجلس شصت و ششم، شامل بخشى از امالى الرسول(ص) مى‌باشد؛ يعنى نخستين و معتبرترين امالى كه پيامبر(ص) املاء كرده و اميرالمؤمنين على(ع) با خط خود نوشته كه شامل بسيارى از آداب و سنن و احكام حلال و حرام مى‌باشد. شيخ صدوق در اسناد اين احاديث، آن را به امام ششم(ع) مى‌رساند. مجلس نود و سوم، شرح جامعى از مذهب تشيع، عقايد و جهان‌بينى آن، احكام و برنامه‌هاى عملى آن مانند مسائل زكات، خمس، حج و مناسك آن، وصيت، ارث، ازدواج، دستورات اخلاقى و معاشرتى، مسائل حكومتى و سياسى تشيع و خلاصه‌اى از همه ابعاد مذهب تشيع است. فهرست مطالب، در ابتداى کتاب آمده است. ترجمه روايات در پاورقى آمده است. مترجم سعى نموده است ضمن رعايت اصل امانت در ترجمه (كه اين، گاه منجر به ترجمه تحت‌اللفظى شده است)، متنى سليس، روان و ادبى، ارائه نمايد و در بيشتر مواقع هم موفق بوده است.

«الأمالی» کتابی به زبان عربی، تألیف محمد بن حسن طوسی مي باشد. این کتاب شامل روایاتی است که شیخ الطائفه در نجف اشرف طی جلسات منظمی برای شاگردان خود املا می کرده است. این واقعه بعد از آن است که در سال ۴۴۸ ق حوزه نجف را تأسیس نمود و شروع به تربیت شاگردان در آن حوزه علمیه مقدس کرد. اولین مجلس کتاب، در سال ۴۵۵ ق و آخرین آن، در سال ۴۵۸ ق برگزار شده و از مجلس نوزدهم تا پایان کتاب، روزهای جمعه بوده که تاریخ دقیق آنها در ابتدای هر مجلس ذکر شده است. شیخ طوسی با دقت تمام سلسله سند روایات را ذکر کرده و کمتر روایت مرسل یا روایت مقطوع در آنها دیده می شود. لذا می توان گفت که امالی شیخ طوسی مجموعه روایاتی است که شیخ از بین هزاران روایت، که در اختیار داشته، انتخاب نموده است. گرچه کتاب امالی ترتیب موضوعی ندارد و از این جهت به دست آوردن یک موضوع خاص در کتاب مشکل به نظر می‌ رسد؛ اما با گذری سریع به کتاب، خواننده آن در می یابد که روایات اثبات ولایت و فضائل امیرالمؤمنین علیه‌ السلام حجم زیادی از کتاب را در بر گرفته است. کتاب امالی از حیث تنوع موضوعات بسیار جالب است، چرا که موضوعات آن از اصول دین و معرفة الله و فضائل معصومین و سیره نبوی تا ادعیه ماثوره و وقایع تاریخی و سیاسی مانند هجرت به حبشه و مقتل امام حسین علیه‌ السلام و قیام مختار را در بر می‌ گیرد. در کنار این روایات، روایات اخلاقی در موضوعات گوناگون و روایات آداب مانند: آداب خوردن و آشامیدن و آداب مسجد نیز به چشم می‌ خورد.

الأمالی للشیخ الصدوق، کتابی به زبان عربی، تألیف شیخ صدوق (حدود ۳۰۶-۳۸۱ق)، متکلم، ادیب، فقیه و حدیث‌شناس برجسته امامیه در سده چهارم هجری. این کتاب حاصل جلسه‌های متعددی است که شیخ صدوق هفته‌ای دو روز سه شنبه و جمعه از ۱۸ رجب سال ۳۶۷ق تا ۱۱ شعبان سال ۳۶۸ق در مشهد برای شاگردانش املاء نموده و ایشان نوشته‌اند. شیخ صدوق این کتاب را که در ۹۷ مجلس , ۱۳ ماه تدوین کرده و این مجالس به جز چند مجلس (۲۲، ۲۳، ۲۴و ۲۶) هر جمعه و سه شنبه بر پا بوده است. شروع آن ۱۸ رجب ۳۶۷ق به هنگام سفرش به مشهد، و پایان آن ۱۸ شعبان ۳۶۸ق بوده است. فقط مدت کوتاهی در راه طوس در تدوین کتاب فاصله افتاده است. مجلس ۲۹ آن مصادف با ۸ محرم (دومین جمعه محرم) بوده و لذا به مقتل سیدالشهداء(ع) شروع کرده و آن را در مجلس ۳۰ و ۳۱ تکمیل کرده است. مجلس ۲۶ مصادف با غدیر و ذکر فضائل این روز است. این بیانگر امتیاز این کتاب به دیگر کتب امالی است که صدوق در نقل احادیث به مناسبت‌های زمانی و مکانی توجه داشته است. افزون بر آن در ماه رجب از فضائل آن ماه و در ماه مبارک رمضان از فضائل رمضان و ثواب روزۀ در این ماه‌ها حدیث نقل کرده است. هنگامی که به نیشابور می‌رسد حدیثی در فضیلت زیارت امام رضا(ع) نقل می‌کند. این کتاب شامل دسته‌ای از احادیث نبوی(ص) و اهل بیت(ع) در موضوعات مختلف مانند سیره پیامبر(ص)، ماجرای اسراء و معراج، ادعیه و موعظه‌ها، فضائل و مناقب اهل بیت(ع) است که شامل موضوعات تاریخی و اخلاقی و عقائدی و... می‌باشد.

«ثواب الأعمال و عقاب الأعمال»، تألیف ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن موسى بن بابویه قمى، مشهور به شیخ صدوق (ره)، از جمله منابع روایى دست اول شیعه است. این اثر از جمله منابع نویسندگان جوامع حدیثى پس از خود بوده و مورد اعتماد شیخ حر عاملى در وسائل، مجلسى در بحار الأنوار، محدث نورى در مستدرک الوسائل و دیگران قرار گرفته است؛ چرا که بیشتر احادیثى که در آن ذکر شده به لحاظ متن و سند مورد قبول محدثین بوده است. مؤلف گران‌ قدر و بزرگوار براى انجام وظیفه و رسالت خطیر خود در تربیت جامعه اسلامى روایاتى را که بیانگر پاداش و ثواب اعمال، رفتار، اخلاق و عقاید نیک بوده است گردآورى و در یک کتاب به نام ثواب الأعمال به جامعه اسلامى عرضه کرده است. آنگاه مجازات و عقاب اعمال ناشایست و عقاید و اخلاق ناروا را نیز در کتابى دیگر به نام عقاب الأعمال گرد آورده و به امت اسلامى ارائه کرده است. این دو مجموعه، دو کتاب مستقلند، ولى چون مطالب آن‌ ها ارتباطى استوار با هم دارند و بیم و امید دو بال تکامل مى‌ شوند، غالباً از این دو کتاب به‌ همراه یکدیگر یاد مى‌ شود و حتى به‌ همراه هم استنساخ و چاپ شده‌ اند.