جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عبارت تاویل که با نزول قرآن به عرصه اندیشه بشری وارد شد؛ همواره یک تعبیر چالش برانگیز بوده که دامنه ای بین کفر و ایمان داشته و مفسرین چون همواره از طریق معنای استعمالی در قرآن بدنبال معنایابی آن بوده اند؛ نتوانسته اند به اجماعی در مورد دامنه آن معنایی آن برسند. اما این رساله سعی نموده راهی متفاوت برگزیند و با استفاده از فقه اللغه و همچنین کمک گرفتن از روایات تاویل را معنایابی نموده و از آن زاویه نگاهی به بعض فرازهای نهج البلاغه داشته باشد. رساله در فصل اول با اشاره مختصر به پیشینه تاویل در قرآن و نهج البلاغه، مهمترین نظرات در این زمینه را نقد و بررسی نموده، تاکید می نماید نگاه تاویلگرا، این توان را دارد که عمقی ژرف تر فرازهای نهج البلاغه را نشان دهد. در فصل دوم بطور مبسوط فقه اللغه تاویل را بررسی، دلیل ترجیح آن را بر الفاظ مترادف تاویل در قرآن مطرح نموده، و با بیان ضوابطی برای تاویل صحیح، معنای مختار خود را از تاویل بیان می کند. فصل سوم رساله به تاویلات عرفانی اختصاص می یابد و نشان می دهد پایه گذار علم توحید و عرفان نظری را باید حضرت امیر علیه السلام دانست. فصل چهارم نمونه ای از تاویلات تاریخی نهج البلاغه را به خود اختصاص داده و نشان می دهد نگاه تاویگرا قادر است نگاه انسان به تاریخ را تغییر دهد. در فصل پنجم بخشی از مباحث سیاسی اجتماعی نهج البلاغه مطرح و تصویر شفاف تر از دوران خلافت حضرت ارائه می دهد. رساله با ورود به سه حوزه معرفت شناسی عقلی، نقلی و تجربی و همچنین علوم انتزاعی جامعه شناسی و کاربردی اقتصاد؛ نشان می دهد نهج البلاغه کتابی است که می تواند راه زندگی بشر را همیشه و در همه زمان ها به او نشان دهد.

شهرت ابن منظور، به تألیف لغت نامۀ بزرگ لسان العرب است. ولی وی تنها در ادبیات متوقّف نشده است بلکه در علوم گوناگون آن روز، نظیر رجال و حدیث نیز تلاش های سترگی را به منصۀ ظهور رسانده است. ابن منظور، در نگارش هایش دو شیوۀ به ظاهر مخالف را در پی گرفته است: نخست، تلخیص یا کوتاه نگاری کتاب های جامع، و دوم، جامع نگاری.آن چه پیش روی شماست، بررسی شیوۀ تلخیص وی از کتاب تاریخ دمشق است.نویسنده مختصر تاریخ دمشق، در تلخیص کتاب مفصّل ابن عساکر، چنان هنرنمایی کرده است که این اثر را در شمار بهترین نگارش های حدیثی ـ رجالی قرار داده است.به نظر می رسد بررسی شیوه های کوتاه نگاری دانشیان بزرگی چون ابن منظور، می تواند در چگونگی تلخیص آثار حدیثی در عصر حاضر یاری رسان باشد.

از جمله مهم‌ترین شروح نهج البلاغه، «منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه» می‌باشد؛ این شرح، شرحی کهن نوشته شده به سال 556 هجری، مختصر و عربی از عالم شیعی قطب الدّین راوندی (متوفی 573 هـ.ق) ‌است. هدف از این پژوهش، بررسی، شناسایی و معرّفی روش شرح‌‌نگاری راوندی و نحوه‌‌ی تأثیرات شرح او، بر شروح پسین نهج البلاغه، بر اساس روش مطالعه‌‌ی کتابخانهای است. این پژوهش، بر اساس بررسی دو مولّفه‌‌ی «ساختار» و «محتوا» سامان یافته است. نمونه‌‌ی مولّفه‌های ساختارى این شرح، که فصل دوّم را به خود اختصاص داده، عبارت است از: شرح مزجی، ارائه نسخه اصیل نهج البلاغه با عنوان «الاصل»، شرح کلام با عنوان «بیانه» و یا «الشرح»، دستهبندی انفرادی و یا گروهی خطب، نامهها و حکمتها، بخشبندی خطب و نامههای بلند به چند بخش کوچک‌تر، شرح کوتاه، ارائه بخشی از شرح در قالب پرسش و پاسخ و هم‌چنین نمونه‌‌‌ی مولّفه‌های محتوایی که فصل سوّم را، دربردارد شامل: بهرهگیری از علم لغت در تبیین معنای واژگان، استفاده از دانش صرف و نحو و مباحث بلاغی، استفاده از آیات قرآن، شرح روایى، ذکر سبب ورود کلام امام ، معرّفی برخی شخصیتها، اماکن، بیان وجه تسمیه خطبه و پرداخت به علوم مختلف از جمله علوم قرآنی، کلام، تاریخ، فقه؛ در فصل پایانی به بررسی تأثیرگذاری شرح راوندی بر شروح پسین و گونه‌شناسی انعکاس این تأثیرات از جهات محتوایی، در قالب تأیید و ردّ نظرات راوندی از جمله؛ مباحث لغوی، نحوی، تاریخی، تحلیلی در چهار اثر پسین؛ یعنی شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، مصباح السالکین ابن میثم، منهاج البراعه خویی و بهج الصباغه شوشتری، پرداخته می‌شود. نتیجه‌‌ی این پژوهش، معرّف روش‌‌مند بودن شرح راوندی، بر پایه‌‌ی شاخصههای شرحنگاری و تأثیر آن، از جهات سبک نگارش و مباحث محتوایی، بر شروح پسین است.

خاتمه یافتن غیبت امام مهدی (علیه السلام) و ظهور ایشان یکی از مهمترین مباحثی است که اندیشه شیعه اثنی عشری را به خود مشغول داشته است، برخی اندیشمندان معتقدند مسئله برطرف شدن غیبت و ظهور صرفا وابسته به خواست و اراده الهی است ولی برخی دیگر در این زمینه برای مردم، نقش تعیین کننده ای قائلند. این دو دیدگاه، دو رویکرد متضاد را به مقوله «انتظار ظهور امام مهدی (علیه السلام)» رقم می زند. دیدگاه موافق با نقش تعیین کننده مردم، به انتظار به مثابه حرکت و قیامی حق طلبانه می نگرد ولی در دیدگاه مخالف، انتظار به معنای دست روی دست گذاشتن و رکود است. این پژوهش به جهت یافتن پاسخی درباره "نقش مردم در فراهم آوردن زمینه غیبت و همچنین زمینه سازی برای ظهور"، ابتدا به بررسی روایی در مورد علل و عوامل زمینه ساز غیبت پرداخته و سپس دیدگاه علمای متقدم و معاصر را در این زمینه بررسی می نماید.در واقع هر علل و عواملی که به نوعی زمینه غیبت امام مهدی (علیه السلام) را فراهم کرده باشد، در به تعویق افتادن ظهور موثر است، دیدگاه های مختلفی که علما و دانشمندان شیعه از دیرباز درباره علت و فلسفه غیبت داشته اند، هریک، ابعادی از مسئله را که در روایات به آن تصریح شده است، بررسی می کند، بخش مهمی از دیدگاه های مزبور تبیین می کند که مردم، درک و معرفت شایسته ای درباره جایگاه معصوم (علیه السلام) نداشتند، بنابراین حق الهی ایشان در رهبری جامعه اسلامی نادیده گرفته شد و حکومت اسلامی عرصه حضور جباران و سیاست مدارانی شد که در پی حفظ اسلام و پیاده کردن ارزش های اسلامی نبودند، مجموعه این اتفاقات، ارزش های واقعی اسلام را در جامعه به دست فراموشی سپرد و مردم قابلیت از خود گذشتگی برای آرمان های الهی را از دست دادند. در واقع تا زمانی که ویژگی های «روح جمعی» حاکم بر جامعه انسانی، از آن خصائص که بر جامعه عصر حضور معصومان (علیهم السلام) حاکم بود، فاصله جدی نگیرد و قابلیت همراهی با امام معصوم (علیه السلام) و آرمان هایش را نیابد، نمی توان انتظار برطرف شدن غیبت و فرارسیدن ظهور داشت. با بررسی در کتب و آثار علمای متقدم و معاصر شیعه، همچنین در مجموع به این نتیجه می رسیم که مردم خودشان زمینه غیبت را فراهم کرده اند و زمینه سازی برای ظهور مستلزم آمادگی جامعه انسانی و فراهم آمدن نیروهای کارآمد برای انقلاب الهی حضرت مهدی (علیه السلام) است، به علاوه با مطالعه آثار صاحب نظرانی که در حوزه فلسفه تاریخ، بر مبنای قرآن و روایات، نظریه پردازی کرده اند، در می یابیم که حرکت تاریخ تابعی از سنن و قوانین الهی است که خداوند متعال برای اداره امور عالم در نظر گرفته است، بر طبق سنن و قوانین الهی نیز، اراده های مردم، نقش مهمی در تعیین سرنوشت فردی و اجتماعی ایشان دارد، بنابراین، نمی توان انتظار داشت که جهان به خودی خود و یا صرفا به اذن و اراده الهی و بدون مقدمه چینی حرکت های مردمی پر از عدل و داد شود. براین اساس ظهور آخرین حلقه از حلقات مبارزه اهل حق بر علیه باطل است که در اصل وقوع خویش وابسته به حلقات پیشین است و حلقات پیشین ساخته دست زمینه سازان و منتظران ظهور خواهد بود. انقلاب اسلامی ایران نیز به رهبری امام خمینی (ره) طبق همین تئوری و در راستای زمینه سازی برای ظهور شکل گرفت.

مسئله‌ی پرستش و عبودیت همیشه در میان انسان‌ها دارای اهمیت خاصی بوده است،با این که یگانه پرستی با فطرت سلیم انسانی سازگار است، اما با یک نگاه کلی به تاریخ بشریت می‌توان دید که انسان‌های زیادی در این مسیر فطری به بیراهه رفته و آنچه را شایسته‌ی پرستش نبوده، پرستیده‌اند یا این‌که برای خدای یکتا، شریک قرار داده‌اند. البته شرک‌ورزی به مشرکان اعتقادی اختصاص ندارد؛ چه بسیار موحدانی که شرک در رفتار آنان بروز می‌کند و اعمال مشرکانه انجام می‌دهند.از آن‌جایی که شرک‌ در تقابل با فطرت انسان قرار دارد، چنانچه در عقیده ریشه بدواند و یا در قصد و انگیزه نفوذ کند رفتارهای اخلاقی انسان را تحت تأثیر قرار داده و ارزش آن‌ها را زایل می‌سازد. همچنین اگر مظاهر شرک در رفتارهای اخلاقی انسان، نمود یافت، رفتارهای مخالف با فطرت و طینت پاک از او صادر خواهد شد. به عنوان نمونه، توجه افراطی انسان به امور مادی و دنیوی دل‌مشغولی و وابستگی به دنیا‌، غفلت از یاد خدا و توکل به او، تکبر، عجب، ناسپاسی و بسیاری دیگر از آسیب‌های اخلاقی، از جمله پیامدهای شرک‌ورزی به شمار می‌آید.همچنین انسانی که موحد نیست و یا معرفت کافی در این زمینه ندارد، به این دلیل که حدود الهی را رعایت نمی‌کند، به سرعت تابع هوای نفس خواهد شد؛ شیطان در او طمع کرده و بر او مسلط می‌شود و او را در نهایت به گمراهی و هلاکت خواهد انداخت.بنابراین اگر انسان بخواهد در مسیر درست و صراط مستقیم قدم بردارد و سعادت خویش را تضمین کند، محکم ساختن پایه‌ها‌ی اعتقادی‌اش و سپس تنظیم رفتارش بر اصل توحید، ضرورتی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

شناخت سبكهاى نگارشى، شيوة جديدى است كه در عصر حاضر ابتدا در عرصة ادبيات فارسى رخ نمود و سپس به ديگر دانشها نيز راه يافت. محمد جعفر الكَتّانى - دانشمند معاصر اهلسنت - نخستين كسى است كه به سبكشناسي كتب حديثى پرداخت و كتاب الرسالة المستطرفه رهآورد اين پژوهشِ ماندگار اوست. دانشيان شيعى نيز چند صباحى است كه به اين شيوه رو كردهاند. از فوايد سبكشناسى آن است كه پژوهشگران با سبك نگارشى نويسندگان آشنا شده و پژوهشهاى خود را هدفمند دنبال مىكنند. ضمن آنكه در احيای برخى از سبكهاى پيشينيان نيز مىتوانند گام بردارند. پژوهشِ حاضر تالشى است كوچك در شناساندن سه سبك نگارشى مؤلفى بزرگ. آثار حديثى شيخ بهايى نشان از جايگاهِ بلندِ او در عرصة حديثپژوهى دارد. اين نوشتار بر آن است تا سبك حديثنگارى وی را در سه كتاب أالربعون حديثا، الحبل المتين و مفتاح الفالح بررسى كند.

در این پژوهش، اندیشه ها‌ی کلامی عبدالله ابن ابی یعفور بر اساس روایات اعتقادی نقل شده از وی، بررسی می گردد. او از یاران صدیق امام صادق ?و مورد اعتماد ایشان می باشد و در کتب روایی دلائل و رجالی فراوانی مبنی بر ثقه بودن ایشان وجود دارد . در گذشته راویان موثق فقط روایاتی را نقل می‌کردند و به دیگران اجازه نقل آنها را می‌دادند که مورد پذیرش آنها بود و از نقل روایاتی که قبول نداشتند، امتناع می نمودند. بنابراین بررسی روایات آنان، راهی مناسب برای دستیابی به آرائشان می باشد. با مطالعه جوامع روایی پیشین ( تا قرن پنجم ) ، روایات اعتقادی ابن ابی یعفور گرد آوری گردیدکه مجموعه ای ساختارمند از باورهای اصحاب امامیه در آن دوران را ارائه می کند. این مجموعه در سه بخش مبداشناسی،راهنما شناسی و فرجام شناسی مورد بررسی قرار گرفته است .در بخش مبداشناسی، پیرامون معرفت، شناخت خداوند، کیفیت و اقسام آن، اوصاف او پرداخته شده است. بحث راهنما شناسی دربرگیرنده سه زیر عنوان نبوت ،امامت و مهدویتاست. که نبوت وامامت در دو بخش نبوت و امامت عامه و خاصه و مهدویت به طور مجزا مورد بررسی قرار گرفت .در انتها دربحث فرجام شناسی مباحثی از قبیل مرگ ، قیامت و بهشت و دوزخ مورد بررسی قرار گرفت . روایاتی که ابن ابی یعفور نقل می کند، زندگی اخروی و حتمیت آن برای همه را مسلم می داند.