جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله اراده آزاد از حدود 2000 سال پیش به عنوان یک عامل تعیین کننده برای داشتن نوعی کنترل بر اعمال خویش وجود داشته است. به نظر می رسد برای اینکه دریابیم که این نوع کنترل که اراده آزاد شامل آن است چیست می بایست درباره مسایلی همچون علیت، قوانین طبیعت، زمان، ماده و ماهیت انگیزه و نیز شخص انسان را به دقت بیندیشیم.(Stanford encyclopedia, free will, O'connor, 2018, 1) در باب این موضوع از دیرزمان فیلسوفان زیادی اندیشه نموده و نظریات ارزشمند خود را ارایه کرده اند. این موضوع در دوره مدرن در علومی همچون ژنتیک، روانشناسی، علوم زیست شناسی و اعصاب، و بسیاری از رشته های دیگر مورد تحقیق قرار گرفته است. یکی از این محققین، عصب شناس آمریکایی بنجامین لیبت می باشد که آزمایش معروف او موضوع بحث های بسیاری بوده است. آزمایش او نشان داد که در حدود 550 میلی ثانیه قبل از انجام عمل، تغییرات الکتریکی خاصی در مغز صورت گرفته و شخص 200 میلی ثانیه قبل از انجام عمل نسبت به آن آگاهی پیدا می کند. این آگاهی که 200 میلی ثانیه قبل از عمل صورت می گیرد می تواند در انجام شدن یا نشدن آن عمل توسط فاعل مداخله کرده و نتیجه را تغییر دهد. به این ترتیب طبق نتایج لیبت و همکاران )1983(، ذهن ما به صورت ناخودآگاه عمل را برنامه ریزی نموده و اما اجازه انجام یا عدم انجام عمل را هم واگذار می کند.(Libet, 1999:4) برخی محققان و اندیشمندان همچون رابرت کین از بعضی از دیدگاه های لیبت حمایت نموده و برخی همچون آلفرد مل اراده آزاد مورد جستجوی لیبت را ناصحیح و نتایج تحقیق او را نامربوط دانسته اند. درحقیقت کار لیبت ترتیب و اجرای آزمایشی عصب شناسی و ارائه نتایج آن بوده و البته نتایج ارزشمندی را در پی داشته است. در این تحقیق نویسنده سعی دارد پس از درک طرح آزمایش لیبت و تفاسیر او و چگونگی دست‌یابی او به نتایج مربوطه, به دقت به مطالعه ی تفاسیر و تعابیر فیلسوفانی که مخالف و موافق تعابیر او در رابطه با این آزمایش و اراده آزاد نظر داده اند بپردازد. در این میان عمدتا نظر بر این است که تحلیل دو فیلسوف مورد بررسی قرار گرفته و مقایسه شوند. آلفرد مل با بیان نکات روانشناختی پایه ای و تعاریف دقیقی از عمل و قصد، تعبیر لیبت را رد نموده و آزمایش لیبت و نتایج حاصل از آن را برای اثبات عدم وجود اراده آزاد به هیچ عنوان کافی نمی داند. رابرت کین فیلسوف دیگری ست که موافق تعبیرات لیبت بوده و بیان می دارد ادعای سازگار گرایان مبنی بر اینکه اراده آزاد بتواند به وجود آورنده غایی اهداف ما باشد درواقع بی معنی خواهد بود، چراکه مسائل مبهمی را به وجود آورده و با تصویر مدرن از انسان در علوم طبیعی و اجتماعی سازواری ندارد. این دو فیلسوف از آن جهت انتخاب شده اند که هر دو مطالعه جدی تری نسبت به آزمایش لیبت داشته و نظرات دقیقی را ارائه داده اند.

ظهور منطق‌های غیرکلاسیک در برابر منطق کلاسیک موجب از بین رفتن فرض پیشینی بودن معرفت منطقی شده بطوریکه منطق‌دانها از ترجیح یک نظریه منطقی بر نظریات دیگر سخن می‌گویند و مدلی برای گزینش معقول میان آنها ارائه کرده‌اند. روش‌شناسی استنتاج به بهترین تبیین از جمله مدلهای گزینش معقول میان نظریات علمی است و در این نوشتار نشان می‌دهیم که نظریات منطقی از ویژگی‌های لازم برای کاربست این روش‌شناسی در حوزه منطق برخوردارند. به‌ویژه نشان می‌دهیم که منطق‌دانها، چنانکه کارنپ می‌پنداشت، در گزینش نظریات منطقی آزاد نبوده، سازگاری یک نظام منطقی با شواهد پذیرفته شده و نظام دیگر با آن شواهد شرط گزینش معقول است. مسئله تفاوت معنای ادات ربط در منطق‌های مختلف یکی از مسائلی است که مقایسه‌پذیری منطق‌ها را به چالش می‌کشد و در این نوشتار ضمن معرفی یکی از راه حلها‌ی این مسئله آن را به گونه‌ای ترمیم می‌کنیم که از گزند نقدها در امان بماند.

در این رساله، موجبیت پدیده های جهان، بر اساس یک مبنای متافیزیکی در فلسفه صدرایی اثبات می‌شود. سپس ویژگی تحول منحصر بفرد سیستم، بر اساس اصل سنخیّت علّت و معلول، توجیه و به‌عنوان معیاری برای بررسی موجبیتی بودن نظریه‌های فیزیک معاصر معرفی می شود. بررسی نظریه‌های فیزیکی معاصر، حاکی از اینست که برخی از این نظریه‌ها ناموجبیتی هستند. بر اساس متافیزیک موجبیتی جهان، تفسیر این وضعیت اینست که نظریه‌های مزبور در تصویر کردن موجبیت جهان، ناکامل هستند، نه اینکه این نظریه‌ها ناقض موجبیت جهان باشند. این تعبیر، نه تنها مبتنی بر توجیه متافیزیکی علّیت و موجبیت، بلکه همچنین ناظر به هدف واقع‌گرایانه علم است که می‌طلبد دانشمندان در پی نظریه‌های موجبیتی باشند. چنین نظریه‌هایی هم قدرت تبیین‌کنندگی بالاتری نسبت به نظریه‌های ناموجبیتی دارند و هم می‌توانند منجر به پیش‌بینی بهتر پدیده‌ها شوند. بررسی علّیت و موجبیت در مکانیک کلاسیک نشان می‌دهد که، برخلاف تصور اولیه از این حوزه، اساساً پیچیدگی‌ها و مشکلاتی در موجبیت کلاسیک وجود دارد. اما در نظریه کوانتم، بررسی موجبیت اکیداً وابسته به تعبیر نظریه است، چنانکه رویکرد کپنهاگی حاکی از ناموجبیتی بودن پدیده‌های کوانتمی است درحالی‌که دیدگاه قائل به متغیرهای نهان، موجبیت فیزیکی را حفظ می‌کند.در خصوص سیستم‌های آشوبناک اصولاً به‌نظر می‌رسد که هر دو دیدگاه موجبیتی و ناموجبیتی را می‌توان حفظ کرد، زیرا هیچیک بطور تجربی قابل ابطال نیستند. درعین‌حال، پدیده آشوب کلاسیک فی‌نفسه، ناموجبیتی یا ناقض تحول منحصربفرد سیستم نیست. در نظریه ‌نسبیت، گرچه فضا- زمان بستر مناسبی برای توصیف موجبیتی جهان ارائه می‌کند اما نسبیت عام، مشکلات خاصّی را بویژه در تکینگی‌ها، پیشِ روی موجبیت قرار می‌دهد. همچنین در کیهان‌شناسی مدرن نیز، که عمدتاً متکی بر نسبیت عام است، موجبیت با مسائلی مواجه است. در این رساله، از این ادعا دفاع می‌شود که سرنوشت جهان ما، که در یک دوره انبساط با شتاب مثبت قرار دارد، در چارچوب کیهانشناسی فعلی، پیش‌بینی‌ناپذیر است.

مشگلات منطق کلاسیک در توضیح مسائلی همچون پارادکسهای معنا شناختی، مسئله ابهام و پدیده‌های کوانتمی موجب شده تا منطقدانها در صدد صورتبندی منطقی غیرکلاسیک برآیند که اینگونه مسائل در آن برنخیزد. با این حال، رشد غیرقابل انکار علم ریاضی و نفوذ گسترده آن در سایر شاخه‌های علمی اغلب منطقدانهای غیرکلاسیک را برآن داشته تا با جداکردن حوزه استدلالی ریاضیات از غیر ریاضی، بر پیروی استدلالهای ریاضیات از اصول منطق کلاسیک تاکید کنند. اما، ویلیامسن نشان می‌دهد که راهبرد جداسازی حوزه ریاضیات از غیر آن و پایبندی به منطق غیرکلاسیک در حوزه‌های غیرریاضی موجب اختلال در کاربردپذیری ریاضیات می‌شود و منطقدان غیر کلاسیک باید به فکر حل این مسئله باشد . در این نوشتار ضمن بیان استدلالهای ویلیامسن در تنش میان طرفداری از منطق غیرکلاسیک و کاربردپذیری ریاضیات و تاکید بر برخی از آنها، نشان می‌دهیم که برخلاف نظر ویلیامسن، فعالیت علمی مبتنی بر استنتاج قیاسی یکسره از منطق کلاسیک تبعیت نمی‌کند و بنابراین تنش مذکور گاهی فروکش می کند.

نظریه شناخت سنت گرایان، به لحاظ فلسفی، ریشه در شناخت شناسی و هستی شناسی افلاطون دارد. بر این مبنا، و هماهنگ با عوالم معقول و محسوس، عقل انسان در دو سطح یا مرتبه، کار شناخت را انجام می-دهد. عقل کلی در بالاترین مرتبه شناختی قرار دارد و قادر به ادراک حقایق کلی است. در مرتبه پایین‌تر، عقل جزوی است که خود یکی از وجوه جزئی عقل کلی به شمار می رود. متناظر با این دو نوع عقل، دو گونه شناخت وجود دارد، یکی شناخت مابعدالطبیعی و دیگری شناخت استدلالی. عقل کلی، حقایق مابعدالطبیعی را به نحو شهودی و بی واسطه و به یکباره درک می کند اما ادراک عقل جزوی، تدریجی و باواسطه و به کمک فرایند استدلال صورت می گیرد. شناخت حاصل از عقل کلی، حقیقی و کامل است و شناخت حاصل از عقل جزوی، محدود و ناقص است. عقل جزوی با مفاهیم سروکار دارد اما در عقل کلی، فاعل شناسایی و موضوع شناسایی با یکدیگر اتحاد دارند. شناختهای حسی و ادرکات عقل جزوی، به شرط آمادگی فاعل شناسایی، می‌توانند علت مُعدّه بیداری عقل کلی و به یادآوردن حقایق کلی باشند.

صورتگرایان ارسطو-توماسی معتقدند که صورت دانستن نفس در برههای از زمان با اشکال عدم تفرد و نحوة تعلق نفس به بدنی خاص روبرو نخواهد بود. طبق نظر ایشان، چون اولا صورت با ماده رابطة ضروری دارد و بدینوسیله متفرد است، ثانیا نفس ادامة صورت پیشین است، پرسش از چرایی تعلق نفس به بدنی خاص از اساس مطرح نمیشود. ما در این مقاله ابتدا اشکال جفت شدن کیم بر دوگانهانگاری دکارتی را توضیح دادهایم. طبق این اشکال، چون هیچ رابطه ضروری بین نفس و بدن وجود ندارد، دوگانه انگار دکارتی نمی تواند توضیح دهد که چرا هنگام تعلق نفس به بدن، نفس به این بدن خاص تعلق گرفته است نه به بدن دیگر. سپس با تمرکز بر نظریه صورتگرایان مذکور درخصوص نفس و اثبات عدم اینهمانی بین صورت و نفس استدلال کردهایم که این نظریه ترجیحی نسبت به دوگانهانگاری دکارتی نداشته و همچنان با اشکال جفت شدن و عدم تفرد روبرو است. برای این کار بین دو تغییر جوهری و عرضی تمایز گذاشتیم و با توجه به اینکه تغییر صورت به نفس از سنخ تغییر جوهری است، نشان دادیم که اینهمانی بین صورت پیشین و نفس وجود ندارد

در این مقاله با تکیه بر آراء بیل و رستال به بررسی نظریۀ کثرت‌گرایی در منطق خواهیم پرداخت. در ابتدا نظریات انحصارگراییِ منطقی، نسبی‌گرایی منطقی، انواع مختلف کثرت‌گراییِ منطقی و همچنین تفاوتِ کثرت‌گرایی بیل و رستال را نسبت به دیگر نظریاتِ کثرت‌گرایانۀ منطقی تشریح خواهیم کرد. توضیح خواهیم داد که بیل و رستال معتقد به نوعی کثرت‌گرایی منطقی معناگرایانه هستند که بر اساس آن می‌توان تفاسیرِ متفاوت و قابل قبولی از واژۀ «مورد» در تعریف تارسکی از اعتبار ارائه داد. از طرف دیگر بیل و رستال، معتقد به هنجارمندی منطق نیز هستند. بر اساسِ این نظر، اعتبارِ منطقی، واجد پیامدِ هنجارین برای ارزیابیِ استدلالات در زبان عادی است. مدعای مقاله پیش رو آن است که موضعِ اخیرِ بیل و رستال ناقضِ کثرت‌گرایی آن‌ها است، به این نحو که کثرت‌گرایی آن‌ها را مبدل به انحصارگراییِ منطقی می‌کند. بحث و بررسی در بابِ نسخه‌هایِ متفاوت از ایدۀ هنجارمندیِ منطق، مطلبی است که کمتر در حوزۀ مباحث مربوط به کثرت‌گراییِ منطقی به آن توجه شده است. در این مقاله، با تکیه بر آموزه‌هایی که در بابِ این نسخه‌ها از هنجارمندیِ منطق ارائه خواهیم کرد، به نقد و بررسیِ کثرت‌گراییِ منطقیِ بیل و رستال خواهیم پرداخت.

مسأله‌ی شاهد قدیمی یکی از چالش‌های اصلی پیش روی بیزگرایان است. می‌توان راه‌حل‌های پیشنهاد شده برای این مسأله را به دو دسته‌ی راه‌حل‌های کلاسیک (با پذیرش مشکل و تلاش برای ارائه‌ی راه‌حل مناسب) و راه‌حل‌های غیرکلاسیک (با انکار مشکل و تلاش برای منحل کردن آن)تقسیم کرد. راه‌حل‌های کلاسیک توسط افرادی چون گاربر، جفری، نینیلوتو و ایلز پیشنهاد شده‌اند. این راه‌حل‌ها با انتقادات مهمی از سوی افرادی چون ایلز و ایرمن روبه‌رو شده‌اند. یکی از راه‌حل‌های غیرکلاسیک، رها کردن تعبیر ذهنی احتمال و برگزیدن تعبیر عینی احتمال است که توسط روزنکرانتز پیشنهاد شده است. در این مقاله، راه‌حل‌های کلاسیک مسأله‌ی شاهد قدیمی و نقدهای وارد شده بر آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته، و تلاش شده است تا نشان داده شود که این راه‌حل‌ها کفایت لازم برای حل این مسأله را ندارند. در انتها نیز از پیشنهاد روزنکرانتز به عنوان تنها پیشنهادی که ریشه‌ی مسأله‌ی شاهد قدیمی را به درستی تشخیص داده است، دفاع کرده‌ایم.