جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن در مقام متنی وحیانی و روشنگر همواره مدعی این بوده است که با توسل به شیوه‌های گوناگونِ کلامی، مؤمنان را از پیچ‌وخم‌های زندگی آگاه کرده، آنها را به سوی خیر و صلاح راهنمایی می‌کند. در این میان قصه‌گویی از جمله ابزارهایی است که راه‌گشای انتقال معنا به مخاطبان بوده است. حال اگر بر این بخش از آیات قرآنی توجه و تأملی روایت‌شناسانه و ادبی صورت گیرد، قطعاً مخاطبان را با لایه‌هایی از معنا مواجه می‌کند که ظرایفش پیش‌تر از نگاه‌ها دور مانده بود. این مقاله در صدد است به روش توصیفی‌تحلیلی و با جمع‌آوری اطلاعات به روش کتاب‌خانه‌ای، با تأملی در رویکرد روایت‌شناسانه و ترسیم مدلی از عناصر یک روایتِ منسجم، بررسی جزء‌پژوهانه درباره قصهٔ موسی و خضر انجام دهد و دریابد که چنین چشم‌اندازی ما را به چه سطحی از معنا هدایت می‌کند

مفسران در تفسیر آیه «قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی» (اعراف/143) درباره اعتقاد حضرت موسی(ع) در لحظه بیان این کلام، به امکان یا عدم امکان رؤیت خداوند اختلاف کرده و به دو دسته تقسیم می‌شوند. دسته ی اول معتقدند این آیه نشان می‌دهد حضرت موسی(ع) در این کلام خود، رؤیت خداوند را ممکن می‌دانسته و علت درخواست را این موارد می‌دانند: برای یقین قلبی، شک در اثر وسوسه شیطان، منافات نداشتن با مقام نبوت به دلیل توبه، درخواست امکان رؤیت از خدا و نهایتاً نداشتن درجه ومقام رؤیت. دسته دوم از مفسران با اعتقاد به اینکه حضرت موسی(ع) رؤیت خدا را غیر ممکن می‌دانسته است دلایل درخواست رؤیت را اینگونه مطرح می‌کنند: طلب رؤیت از اشتیاق زیاد، این درخواست برای قوم بنی اسرائیل بوده است، مربوط بودن درخواست به دیدن آیات الهی و نه رؤیت خداوند، مقصود در این آیه دیدار قلبی و علم ضروری بوده است و بالاخره اینکه حضرت از خداوند خواسته که با آیات قیامت خود را نشان دهد. این پژوهش با بررسی آراء و دلایل مفسران وبا تکیه بر ارتباط میان آیات و واژگان این آیه نشان خواهد داد درخواست رؤیت خداوند از طرف حضرت موسی(ع) با علم به عدم امکان آن، و تنها از سر شوق حاصل از شنیدن کلام پروردگار و برای انس بیشتر مطرح شده است.

معارف قرآن، درجات و مراتب متفاوت در ظهور و بطون دارد، به تبع مفسران نیز با لایه‌های متعددی از فهم قرآن روبرو هستند. به همین سبب باگذشت بیش از 14 قرن از نزول قرآن کریم هنوز این کتاب آسمانی تازه و مشتمل بر مضامین عالیه و جدید است و چنانکه در روایات آمده همواره تازه خواهد ماند. تفسیر قید «مِن‌ْ غَیرِ سُوءٍ» که برای معجزه ید بیضاء حضرت موسی در برخی آیات قرآن کریم ذکر شده، از مصادیق همین تنوع فهم است. عمده مفسران قید سوء را به نحو درونی و ناظر به بیماری برص و پیسی یا ضرر در دست حضرت موسی قلمداد کرده‌اند، برخی نیز این قید را به نحو بیرونی و مربوط به نفی سوء نسبت به دیگران تفسیر نموده اند، مساله تحقیق این است که آیا می‌توان ضمن تبیین و تحلیل مهمترین دیدگاهها، وجه جمعی مقبول، برای دیدگاههای مطرح در این مساله ارائه کرد. در این مقاله به شیوه تحلیلی، ضمن بررسی دیدگاهها به نگرشی جامع میان آنها حکم کرده و با اقامه قرائن و شواهد نشان داده‌ایم که این وجه جمع می‌تواند غالب دیدگاهها را در خاستگاه خود پذیرا باشد. پس فرضیه تحقیق با تمسک به اطلاق سوء این است که «سُوءٍ» شامل همه ضررها وآسیب ها به اعضاء و جوارح آورنده، اعضاء و جوارح بیننده و حتی خلل در نفوس و اوهام مشاهده کننده می‌شود و میان نگرش‌های درونی و برونی در این مساله تعارضی نیست.

در داستان همراهی حضرت موسی علیه السلام و جناب خضر نبی علیه السلام، ظاهر آیات قرآن چهار رفتار را به موسی نسبت می‌دهد که عبارتند از: خلف وعده، فراموش‌کاری، عدم برخورداری از فضیلت صبر و در آخر نسبت دادن فعل قبیح و زشت به خضر نبی(ع). این در حالی است که موسی(ع) از انبیاء معصوم الهی است و عصمت در تعریف متکلمان با چهار مورد پیش‌گفته منافات دارد و همین تنافی و ناسازگاری مسئله تحقیق حاضر است. در این نوشتار نگارنده با روش تحقیق کتابخانه‌ای تلاش می‌‌کند ‌ابتدا پاسخ‌های متکلمان و علمای شیعه را در توجیه این چهار رفتار احصاء کند و آنگاه پاسخ‌های چهارگانه‌ای که حاصل تأملات خویش است را ارائه دهد. یافته‌های تحقیق شامل چهار دفاعیه است که عبارتند از انجام وظیفه نهی از منکر، خیرخواهی، تعارض عقل و وحی و سهو النبی، البته راه حل سهو النبی، با توجه به ضعف اسناد از قوت لازم برخوردار نیست.

آیات 60 تا 82 سورة کهف، داستان ملاقات موسی و خضر علیهم‌السلام را گزارش کرده است. حوادثی که در مدت هم‌نشینی و مصاحبت این دو شخصیت الهی به وقوع پیوسته، موضوع بحث یا مستند برخی دیدگاه‌ها در علم فقه، اخلاق و تربیت، کلام و ... شده است. نوشتار حاضر که به سبک توصیفی تحلیلی سامان یافته، با بازخوانی وقایعی که در این ملاقات رخ داده، در پی استخراج دلالت‌های اعتقادی و پاسخ به شبهات مستند به برخی از آیات این داستان است. در آثار تفسیریِ دارای رویکرد کلامی، به صورت پراکنده و مختصر به این موضوع پرداخته شده است، اما مقالاتی که در بارة آیات مذکور نوشته شده، عمدتاً فاقد رویکرد کلامی است و از نگاه اخلاقی، تربیتی و عرفانی به آن نگریسته‌اند. در این پژوهش بر مواردی از معارف اعتقادی تمرکز شده که به صورت مستقیم و بی‌واسطه، از نفس آیات قرآن استنتاج می‌شوند و نیازمند گزارش‌های فرا قرآنی و پیش‌فرض‌های اختلافی نیستند، یا حداقل، کمترین نیاز را داشته باشند. مهم‌ترین دلالت‌های اعتقادی آیات مورد بحث، به عنوان دستاوردهای پژوهش را می‌توان چنین برشمرد: امکان برخورداری برخی انسان‌ها از علم غیب با افاضة الهی؛ تکلیف‌آور بودنِ قسمی از اقسام علم غیب اولیاء؛ تأییدی بر قاعدة کلامی لطف؛ رمزگشایی از حکمت برخی پدیده‌های ناگوار و پاسخی به شبهة شرور.

قرآن کریم مفاهیم معنوی و انتزاعی را به کمک نماد به شکل ساخت‌های مادی مجسم‌سازی نموده و تصویرهای پویا و مؤثر در ذهن مخاطب می‌آفریند و بر اندیشه‌های انسانی تأثیر می‌گذارد. یکی از تفاوت‌های قصه قرآنی با دیگر داستان‌های بشری، قابلیت انطباق‌پذیری و الگوبرداری فرازمانی است و کارکرد نماد، یکی از عوامل پدیدآورنده فرازمانی بودن قصه قرآنی است. داستان حضرت موسی (علیه‌السلام) به عنوان گسترده‌ترین قصه قرآنی، بالاترین حجم استفاده از نماد را دارد. کارکرد نماد از عوامل پدیدآورنده پویایی و قابلیت انطباق‌پذیری و الگوبرداری فرازمانی این داستان است؛ به گونه‌ای که احساسات و اندیشه درونی مخاطب را در طول تاریخ به خود واداشته و او را شیفته و دلباخته خود نموده است. این پژوهش ضمن بررسی چیستی نماد، به این پرسش پاسخ می‌دهد که کارکرد نماد در قصه حضرت موسی (علیه‌السلام) چگونه سبب فرازمانی شدن این قصه شده است و عصا نماد قدرت‌نمایی، گوسالۀ سامری نماد کجروی، بهانه‌های بنی‌اسرائیلی نماد بهانه‌جویی و لجبازی، آسیه نماد خویشتن‌داری را بررسی می‌کند و فرعون، هامان و قارون را به عنوان سه نماد باطل جبهه سیاسی، اعتقادی و اقتصادی معرفی می‌کند.

ترجمه ماشینی : دانشجویان و دانشمندان کتاب مقدس L. D. S. مدتهاست که از تفاوت های موجود در انتشارات مختلف مطالب در کتاب موسی ما آگاه بوده اند. تا آنجا که ما می دانیم، هیچ کس هرگز این تغییرات را به دقت جدا یا تجزیه و تحلیل نکرده است و هیچ توضیحی برای توجیه یا محکوم کردن آنها ارائه نشده است. اولین هدف ما مقایسه خطی تمام انتشارات مهم مطالب کتاب موسی بوده است. منظور از «مهم» آن دسته از نشریاتی است که در آنها اضافات یا حذف کلمات وجود دارد. سپس همه تغییرات در پرتو پیشینه تاریخی آنها در نظر گرفته می شود.

پربسامدترین قصه قرآن، قصص حضرت موسی (ع)مى ‏باشد که علاوه بر رهیافت های ادبی و زیبایی شناسی، ارتباط بسیاری با مسئله خلافت نبوی، مهدویت و مباحث آخر الزمانی دارد چنان که در میراث روایی امامیه نیز با الفاظ و عبارات گوناگون به آن اشاره شده است، که این نوع از نگرش مى‏تواند همخوانی بیشتری با مقوله جامعیت و جاودانگی قصص قرآن داشته باشد. از طرفی در آیات قرآن صحبت از عبرت، گردش روزگار، تکرار وقایع در میان امتها شده است که با توجه به اینکه یکی از اهداف قرآن تذکر به پیامبر (ص) و امت با بصیرت ایشان است، بارها خداوند نبی مکرم(ص) را در مورد بیان این قصص که خود اخبار غیبی بوده به امتشان و اینکه اعمال و رفتاری مشابه آن در این امت تکرار می شود، مورد خطاب قرار می دهد که همگی ناظر به جریان امامت است. لذا در این نوشتار تلاشی صورت مى‏گیرد تا به روش توصیفی-تحلیلی تعدد قصص حضرت موسی(ع)در قرآن با رویکردی به مسأله خلافت نبوی و آخر الزمان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد که در کنار ظواهر قصص، طبعا میراث ارزشمند روایی امامیه ظرفیت بسیاری در ارتباط گیری این موضوع با مقوله خلافت، امامت، مهدویت و مباحث آخر الزمانی دارد. یکی از مباحث اصلی مطرح در طول متن، جریان شناسی فکری و عملی گروه های پیش روی حضرت موسی(ع) اعم از فرعون، هامان، ملأ دربار، قارون، سامری، عمالقه و عموم بنی اسرائیل می باشد که هر یک از آنها در طول تاریخ مى‏تواند نمادی از یک جریان، اندیشه و طرز فکر قلمداد گردد که نه تنها در دروان رسالت پیامبر اکرم(ص) بلکه در دوران پر فراز و نشیب تاریخ امامت از عصر حضور گرفته تا دوران غیبت به ویژه دوران معاصر مى‏تواند جریان داشته و مصادیق نوین با همان چارچوب فکری و عملی را داشته باشد. رفتار شناسی مخالفان حضرت موسی(ع) در برخورد با حضرت موسی(ع)و تحلیل نوع مواجهه موسی(ع)با آنها، بهره گیری از ظرفیت بالای روایات اهل بیت: در استناد به قصص حضرت موسی(ع)در عرصه خلافت نبوی، مهدویت، و نیز رویکرد آخر الزمانی به قصص حضرت موسی(ع)و بررسی میزان بهره گیری و الگوگیری از نوع مواجهه حضرت موسی(ع) با طواغیت و مخالفان خود در عرصه های فکری، سیاسی و فرهنگی دوران معاصر از دیگر مباحث این نوشتار به شمار میرود.

در این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی داستان های حضرت موسی (ع)در قرآن با تأکید بر جنبه های تربیتی آن برای انسان معاصر(مطالعه موردی فرازهای ناظر به عصر پس از فرعون) پرداختیم. و بیان شده که قصص به معنی سر گذشت و تعقیب و نقل قصه بوده و در اصطلاح، قصص خبری است که بعضی پشت سر بعضی از اخبار گذشتگان نقل می کنند.ابتدا به اهداف قصص و شیوه های تربیتی آن در قرآن پرداخته و بیان شده که بهترین اهداف از بازگو کردن قصص قرآن عبارتند از : دادن آرامش روحی به مؤمنین و ترغیب آنها به صبر و تحمل، تربیت انسان بر تأثیر پذیری و اخذ صفات و اسماء الهی، دلالت بر جریان سنن الهی در امتهای پیشین، عبرت گیری، تاریخ نگاری، بیان واقعیتها و تربیت انسانها، دلالت بر این نکته که قرآن وحی است و برای هدایت بشر نازل شده است. نیز شیوه های تربیتی در قرآن عبارتند از: روش الگوئی، روش موعظه، روش مهرورزی و عطوفت، روش عبرت آموزی و روش تشویق و تنبیه.سپس تربیت اعتقادی در داستان حضرت موسی (ع) بررسی شده و بیان گردیده که اعتقاد به خدا، اعتقاد به پرهیز از شرک، اعتقاد به مقام نبوت و معجزات انبیاء، اعتقاد به معاد و جهان آخرت و مبارزه با شرک از اهداف تربیت اعتقادی در این داستان می باشد.سپس تربیت اخلاقی و رفتاری در داستان حضرت موسی (ع) بررسی شده و بیان گردیده این اهداف اعم از اخلاقی و رفتاری عبارتند از: مقابله با ظلم و ستم و دفاع از مظلوم، تواضع و فروتنی، احترام و استغفار و همچنین تبیین شده که این امور از اهداف اخلاقی و رفتاری در داستان مذکور می باشند. در ادامه، تربیت اجتماعی و سیاسی در داستان حضرت موسی (ع) بررسی شده و بیان گردیده که آوارگی در راه خدا و هجرت و دعوت و تبلیغ همگانی از اهداف مذکور در این داستان می باشد. در پایان به نتایج تحقیق و پیشنهادات آن پرداخته شده است.

شیواترین ابزار بیان و انتقال مفاهیم و انگاره‌های مورد نظر، روایت و به تصویر کشیدن وقایع در قالب قصه است که اهداف بسیاری با خود به همراه دارد. قصه‌های متون وحیانی در ورای قالب داستانی خود، اهدافی همچون پندآموزی را به دنبال دارند. این پایان نامه در راستای تحلیل عناصر هنری داستان‌های مشترک در متون مقدس تورات و قرآن، با روش تحلیل تطبیقی خُرد سامان یافته است و با استفاده از روش‌های جزئی دانش نشانه‌شناختی، داستان‌های آفرینش آدم (ع)، طوفان نوح (ع)، یوسف (ع) و معجزات موسی (ع) را در این دو کتاب مقدس مورد واکاوی قرار داده است. بررسی‌ مورد نظر نشان می‌دهد هر چند روند کلّی عناصر هنری داستان‌ها در هر دو روایت به لحاظ انسجام و ترتیب حوادث و وقایع تقریبا مشابه است؛ اما تفاوت‌هایی در نحوه پردازش هنری داستان‌ها از جمله بیان هنرمندانه در پیرنگ، تنوع در گفت و گوها، تفاوت در زوایای دید داستان، حوادث و کشمکش‌های گوناگون و صحنه‌پردازی‌های متفاوت شامل اشاره بیش از حد به جزئیات زمانی و مکانی در متن تورات و عدم اشاره دقیق قرآن به مکان و زمان، در قصص مشترک مورد بررسی در دو روایت وجود دارد. همچنین باید گفت قرآن کریم در ماورای بیان قصص، اهدافی تربیتی و هدایتی را دنبال می‌کند؛ اما در روایت توراتی اهداف هدایتی کمتر به چشم می‌خورد و بیشتر به جزئیات تاریخی و داستانی تأکید شده است.