جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا در تحلیل و معناشناسی واژه‌های زبان دین در باب اوصاف خدا قائل به اشتراک معنوی و تشکیک وجودی است. وی علاوه بر معناشناسی اوصاف خدا در تفسیر بهشت و جهنم و مسئله معاد جسمانی و به طور کلی در زبان دین، در قلمرو معاد نیز با همین دیدگاه و روش پیش رفته و کوشیده است بدون مواجه‌شدن با شبهات رایج، معاد جسمانی و مسائل مربوط به آن، از قبیل عذاب قبر و صراط، را تبیین کند. قصه هبوط آدم و حوا از بهشت نیز با نگاه ملاصدرا به زبان دین در قلمرو معاد گره خورده است. وی گناه آدم را مربوط به مقام چهارم از مقام‌های قوس نزول انسان پیش از آغاز زندگی بر روی کره زمین می‌داند. از نظر او، نافرمانی آدم اتفاقی خارجی نبوده و بیان قرآن نظر به نوع انسان، یکی از ویژگی‌های ماهیت انسان را متذکر می‌شود. اما آیات متعددی از قرآن با اشاره به فریب‌خوردن آدم و حوا از شیطان و آشکارشدن عورتشان پس از نافرمانی، این تفسیر را در معرض پرسش قرار داده و صراحتاً به عنوان واقعه‌ای خارجی از این موضوع یاد کرده‌اند تا جایی که می‌گویند این دو سعی داشتند با برگ درختان بهشتی زشتی‌های خود را بپوشانند. اهمیت این موضوع از آن‌رو است که تاکنون کسی از منظر زبان دین تفسیر ملاصدرا از بهشت آدم و نافرمانی او را نقد نکرده است. این مقاله با نگاهی توصیفی‌تحلیلی و به روش کتاب‌خانه‌ای این موضوع را می‌کاود.

تحقیق حاضر متمرکز بر بررسی موضع هایدگر در قبال تأثیر مرگ‌اندیشی بر زندگی اصیل و نسبت میان مرگ، زندگی و اصالت است. برای نیل به این هدف از روش توصیفی تحلیلی استفاده شد. دغدغه‌ی هایدگر پرسش از هستی با تحلیل بنیادین دازاین به‌مثابه‌ی زندگی محض در ساحت هستن به‌سوی مرگ است. اندیشیدن به مرگ بافهم ایستاده در نیست بودن دازاین و همچنین سایر مفاهیم بنیادی ازجمله اضطراب، وجدان و اصالت پیوند عمیق دارد. رهایی از ابتذال زندگی روزمره مبتنی بر نقطه‌ی عطف انتخاب وجه اصیل دازاین، یعنی مرگ است. مرگ عنصر فهم دازاین و وجدان نیز عنصر فهم اصالت در زندگی است. در این میان اضطراب پیش شرط اصالت و کاشف حجاب مرگ است. در تفکر هایدگر، جستجوی وجه اصیل دازاین با اتکا به مرگ و تاکید بر انتخاب فردی به دور از وجدان نااصیل کسان مشهود است. بنابراین، در هوش ستبر او، مرگ‌اندیشی از واجب‌ترین امور در ساخت زندگی اصیل است. اما رویکرد او نسبت به مرگ‌ به‌منزله‌ی آغاز یا پایان زندگی، پدیده‌ی اصالت در دنیا یا آخرت و همچنین زندگی اصیل در اینجا یا آنجا، زمینه‌ساز نگاهی متفاوت به سنت متافیزیکی گذشتگان است.

عالمان الهیات مسیحی و اسلامی در طول هزاران سال تلاش کرده­اند در برابر جریان‌های فکری و دینی، تبیینی قابل‌دفاع از آموزه­ها و گزاره­های دینی ارائه کنند. این پژوهش با بهره‌مندی از مقایسه دو سنت مسیحی و اسلامی در تحلیل زبان دینی و با بهره‌مندی از معنای صحیح روش نماداندیشانه پل تیلیش و رمز‌گرایانه ابن‌عربی، در صدد است سهم بسزایی در شناخت واقعیت دین و زبان دینی ایفا کند و پاسخی متناسب به این مسئله دهد که آیا در پرتو هر یک از این دو چارچوب فکری، دیگری را می‌توان بهتر فهمید و با برقراری مقایسه میان دو چارچوب فکری و نظام معرفتی، الگوی جامع و کلان دیگری ارائه کرد؟ در این زمینه با مفهوم‌کاوی معنای اصیل و حقیقی نماد، رمز و تأویل به ضرورت نمادگرایی و رمز­گرایی در زبان دین دست یافته و مرز و محدوده اصیل و حقیقی تأویل در آنها را به‌روشنی مشخص ساخت. ظرفیت تنسیق و صورت‌بندی نوین از عرفان ابن‌عربی و مواجهه عرفان ابن‌عربی با پرسش­های نوینی از سوی مکتب فکری الهیاتی ـ فلسفی پل تیلیش ، تمهیدی است از برای فحص از دستیابی به پاسخ ابن‌عربی در این زمینه معرفتی است؛ با دلالت‌پژوهی و علت‌کاوی به‌کار رفتن نمادها و رمزها در زبان دینی، مواجهه متن‌پژوهانه بهتری با متون مقدس صورت یافته و از پیدایش شبهات پیرامون آنها حذر ‌شود. برای پاسخ به این مسئله، روش پژوهش، مقایسه‌ متوازن مبتنی بر تحلیل منطقی مفاهیم است.

پس از طرح برهان اختفای الهی توسط شلنبرگ، بسیاری از متألهان و اندیشمندان با روش‌های گوناگون به نقد این برهان پرداخته­اند. شلنبرگ در استدلال خویش با تمرکز بر صفات خدای ادیان توحیدی به‌ویژه صفت عشق، پنهان بودن خدا را قرینه­ای برای الحاد معرفی می­کند و معتقد است خدای عاشق هرگز روا نمی­دارد که بندگانش با ناباوری سرزنش­ناپذیر­ دست و پنجه نرم کنند. مایکل موری، با استفاده از تئودیسۀ مبتنی بر اختیار که در توجیه شرور اخلاقی مطرح شده است در کنار تئودیسۀ مجازات الهی آگوستینی، تئودیسه­ای به نام اجبار را ارائه کرده و با توجه به لزوم پرورش اخلاقی روح، به نقد برهان اختفاء الهی می­پردازد. در این تئودیسه، نتیجۀ آشکارگی خداوند، مخدوش کردن اختیار آزاد انسان به لحاظ اخلاقی، و تحمیل و اجبار بشر برای انتخاب و انجام اعمال اخلاقی، و سلب قابلیت انسان برای پرورش روح است. در این نوشتار، ابتدا به بیان استدلال شلنبرگ دربارۀ خفای الهی پرداخته و سپس نقدهای مایکل موری را بررسی خواهیم کرد.

هدف از‌این مقاله بررسی کارکرد تجربة دینی در معنادهی به زندگی از دیدگاه ویلیام جیمز به همراه توصیف و تحلیل نقدهای طرح شده است. وی باگوهر انگاری تجربة دینی آن را شرط لازم و کافی کشف معنا می‌داند. او دین را امری فردی و احساسی می‌داند که با شواهد ذهنی بودن احساسات و خصوصی بودن امر ذهنی، به مطابقت نظر جیمز با علم جدید و اختصاصی شدن تجربة دینی و معنادهی آن پی می‌بریم. همچنین تبیین‌های تجربی جیمز فاقد قطعیت است و ضرورتی در اثبات عقلی آن نمی‌بیند. شواهدی همچون تلاش برای جستجوی معنا توسط همة انسان‌ها و جعل معنا و تقلیل معناداری به هدفمندی نشان می‌دهد که جستجوی معنا اساسی ترین نیروی محرکه در زندگی و وجود حس دینی در همة افراد است. نگاه جیمز بیشتر در احساس معنا است تا خود معنا. دیدگاه جیمز به تجربة دینی و معنا تحت تأثیر تفکرات پراگماتیستی ناظر به سودمندی است.

در این پژوهش بر مبنای تفسیر و دفاع از دیدگاه دیوید لاند، به‌ بررسی دوئالیزم قوی یا دوئالیزم جزییات در جهت اثبات حیات پس از مرگ می‌پردازیم. مهم‌ترین مانع در این مسیر مسئلۀ علیت و تبیین نحوۀ تعامل دو جوهر جزیی به‌کلی متفاوت است، لذا با دلایل فلسفی و پدیدارشناسانه نشان می‌دهیم که مبنای این تعامل، تقدم امر ذهنی و ویژگی‌های ذاتیِ علّیِ تقلیل‌ناپذیر دو جوهر است که از طریق بدنمندی، دسترسی علّی به هم دارند. «خود» که جوهری غیرفیزیکی است، هیچ وابستگی و ابتنای وجودی به جوهر فیزیکی بدن ندارد، لذا با قطع رابطۀ علّی بعد از مرگ همچنان می‌تواند وجود داشته باشد. تمرکز پژوهش صرفاً بر نشان‌دادن معقولیت و معناداری و بررسی وقوع دوئالیزم یادشده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که چه علیت را به نظم طبیعت تقلیل دهیم چه آن را تبادل علّیِ نیروها و قابلیت‌های تقلیل‌ناپذیر دو جوهر بدانیم، تردیدی در معقولیت و معناداری آن نیست. لذا نظر به تجرد «خود» و ویژگی‌های علّی‌ ـ‌ عاملی آن، بهترین تبیین بر شهود گریزناپذیر و مستقیم ما از اعمال ارادیمان آن است که بگوییم آنچه در این شهود به‌نظر رسیده واقعیت دارد و علیت دوئالیستی در عمل رخ می‌دهد. اگر دلایل ما پذیرفتنی باشند، می‌توانند در جهت اثبات حیات پس از مرگ به‌کار گرفته شوند.

امیرعباس علیزمانی با ببیان اینکه مدرنیته همه چیز را بی روح کرده است، گفت: به میزانی که مدرن می‌شویم خیلی چیزهای خود را از دست می‌دهیم.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به جنبه‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی تنهایی، اظهار کرد: وقتی خانه‌ها یکسان شدند و آدم‌ها و فکرها و رفتارها یکسان شدند با تکرار مواجه می‌شویم و همه چیز بی‌روح و سرد می‌شود. به همین دلیل آدم‌ها به بیرون از خانه رو می‌آورند که در آنجا نیز فرد دچار یک تنهایی مضاعف و پوچی مضاعف می‌شود. امروز خانه‌ها انبوه است اما ازدحام تنهایان است.

یکی از بنیادی ترین سوالات بشر، مساله دیدار خداوند است. زیرا پس از سوال از چرایی خلق خود و رسیدن به پاسخ وجود خالق، به این پرسش می‌رسد که آیا او را می‌توان دید؟ اگر آری، چگونه و کی محقق خواهد شد؟ لذا پیشینه تاریخی این مساله را باید در ابتدای اندیشه بشری جست. اما در عالم اندیشه اسلامی، دیدگاه‌های گوناگونی در پاسخ به این مساله بیان گردیده است: گروهی قائل به دیدار با چشم شده و برخی معتقد به استحاله دیدار خداوند گردیده و دست از ظاهر نصوص دینی برداشته و به توجیه آیات و روایات دالّ بر جواز و تحقق دیدار خداوند متعال پرداخته‌اند. جمعی نیز با عنایت به ظاهر آیات و روایات مذکور، از عدم انحصار دیدار خداوند، در دیدار با چشم سخن گفته و به اثبات گونه دیگری از دیدار پرداخته‌اند. از طرفی، مباحث اعتقادی الهیات اسلامی، در چهار علم تفسیر، کلام، فلسفه و عرفان، پی‌گیری می‌شود و از آن‌جا که همه این علوم، در مقام پاسخگویی به مساله دیدار خداوند برآمده‌اند، این مساله را می توان یکی از نقاط هم‌رسی این علوم دانست. لذا پاسخ اندیشمندی چون علامه طباطبایی-که جامع همه این علوم است- به این مساله، بهترین و کامل‌ترین پاسخ خواهدبود. بنابراین در این نوشتار، با چهار رهیافت تفسیری، کلامی، فلسفی و عرفانی به تبیین معناشناختی دیدار خداوند، مبتنی بر آراء علامه طباطبایی پرداخته خواهدشد و در نهایت به این نتیجه خواهیم رسید که ضرورتا کامل‌ترین و دقیق‌ترین پاسخ، حاصل تلفیق یا برهم‌نهی همه این رهیافت‌هاست.