جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیوست در منابع دیجیتالی

پیوست در منابع دیجیتالی

درمتون وهابی سلفی تکفیری،هیچ واژه ای به اندازه توحیدوشرک به کارنرفته است،بنابراین مهمترین پایه اندیشه وهابیت رابایددرمفاهیمی مانندتوحیدوشرک جستجونمود.توحیدیک واژه مقدس است که ازفطرت پاک انسان برخاسته ونه تنها همه مذاهب اسلامی ،بلکه تمامی پیروان ادیان آسمانی به آن معتقد بوده ویکی از سه نقطه مشترک وعامل پیوند همه مومنان عالم است .توحید به معنای یگانه شمردن خداوند درآفرینش وتشریع وتدبیر است وروشن است، هرکس که به این مفاهیم ایمان داشته باشد موحداست وچنانچه به نبوت حضرت محمد(ص) ایمان داشته باشد مسلمان است.ازمجموع آنچه که نگارنده درپی تحقیق وجستجوی آن است چنین فهمیده می شودکه وهابیت درتلقی درست ازمفهوم توحید دچار خطاشده ، وتفسیر نادرستی از توحید الوهی وتوحید ربوبی ارائه می نمایند ابن تیمیه درقرن هفتم وهشتم هجری اولین فردیست که به صورت آشکارتعریف جدیدی از توحید وشرک بیان نمود ودایره موحدین راتنگ تر کرد .ومحمدبن عبدالوهاب در قرن دوازده هجری کار وی راکامل نمود.محمدبن عبدالوهاب ،توحید را به دوصورت تعریف می کند،توحید ربوبی و توحید الوهی،وتوحید ربوبی را در اعتقاد به یکتایی خداوند درآفرینش وتشریع وتدبیر جهان میشناساندوتوحیدالوهی رادرعبادت وپرستش خداوندتعریف میکند. ازنگاه وهابیان مدیریت وتربیت جهان فقط از آن خداست ونمی توان افراد دیگرراوارداین حوزه کرد ،توحیدی که دربرابر شرک قرار می گیرد ترکیبی از هردو بخش است بنابراین امکان داردکسی به یگانگی خداوندمتعال درآفرینش وتشریع وتدبیر جهان معتقدباشد،اماکاملا مشرک باشدبه این صورت که غیرخداوندراعبادت کند.وهابیت ازمفهوم عبادت تعریف گسترده ای نشان میدهند درواقع دچار یک نوع خلط مبحث شده اندوهرنوع تکریم وتعظیم شعائر اولیاء وشفاعت وتوسل وزیارت واستغاثه وندبه ودعا به محضر ایشان را بدعت در دین وشرک آمیز می دانند.این نوع نگاه در اندیشه وهابیت نسبت به عبادت را می شود درمقایسه غلط وکاملا جاهلانه عصر جاهلیت قبل ظهور اسلام با دوران حاضرمسلمین ریشه یابی کرد. تفکر وهابی اینگونه است که بیشتر مسلمین همان رفتار جاهلان مشرک عصر ظهور اسلام را تکرار میکنند چنین تعریفی از عبادت با این گستردگی نتیجه اش خارج شدن بسیاری از مسلمین از بحث توحیدوتکفیر ومشرک خواندن آنهاست. وهابیان خود را پیرو سلف صالح عصرظهوردین اسلام میدانندوادعایشان براین است که هدف، رسیدن به رفتار وگفتار سلف می باشد.سلف صالح همان اصحاب پیامبر وتابعین وتابعین تابعین می باشد.متاسفانه دراین قسمت وهابیون سلفی تکفیری هم دچار خطاهای ذهنی وتاریخی شدند .انگار وهابیون هیچ مطالعه وآشنایی با آثار به جای مانده از عصر سلف ندارند ویا اینکه خودشان را در مسیری دیگری با اهداف خاص شیطانی قرارداده اند.آنچیزی که ما از کتب معتبر اهل سنت می بینیم کاملا برخلاف رفتار وگفتار وهابیت سلفی تکفیری است.این نوشتار برآن است تابانگاهی به اندیشه های سلفی - تکفیری در مورد توحید وشرک به بررسی آن به صورت توصیفی تحلیلی بپردازد.

الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل في وجوه التأويل به كشاف زمخشرى شهرت دارد. زمخشرى اين تفسير را به درخواست سيد‌‎ابوالحسن بن حمزة بن دهاس، در شهر مكه، به زبان عربى به نگارش درآورده است. ذهبى در تفسير و مفسرون (ج1، ص440) مى‌گويد: ارزش اين تفسير با چشم‌پوشى از گرايش اعتزالى آن، چنان است كه تا به حال كسى مانند آن را تأليف نكرده است؛ به‌خاطر وجوه اعجازى كه از قرآن بيان كرده و زيبايى نظم و بلاغت قرآنى كه در آن اظهار كرده است. تا به حال كسى مانند زمخشرى نتوانسته براى ما زيبايى قرآن و سحر بلاغت آن را بازگو كند؛ زيرا وى در بسيارى از علوم مهارت داشته، به‌ويژه در واژه‌شناسى عربى تبحر فوق‌العاده داشته است. اشعار عرب را به‌خوبى مى‌شناخته، به‌علاوه اينكه در احاطه به علوم بلاغى و معانى و بيان و ادبيات عربى ممتاز بوده است. اين نبوغ علمى و ادبى به بهترين وجه در تفسير كشاف متبلور شده است؛ به‌طورى‌كه از هنگام تأليف تاكنون مورد توجه دانشمندان بوده و دل‌هاى مفسران را ربوده است. در حقيقت زمخشرى تمام ابزار و وسايلى را كه مفسر بدان نياز دارد، در اين تفسير گردآورى كرده و آن را در اختيار مردم نهاده است. تفسير كشاف در موضوع خود يگانه است و در چشم دانشمندان و تفسيرپژوهان همچون كوه استوارى است كه صعود به قله آن بسيار مشكل به نظر مى‌آيد. ويژگى‌هاى تفسير زمخشرى در پرده‌بردارى از بلاغت قرآن و بيان وجوه اعجاز آن و تبيين لطايف و دقايق معناى آن گوى سبقت را از همگان ربوده و پس از وى كسى به مقام وى نرسيده است. تمام كسانى كه وى را به‌خاطر اعتقاد اعتزالى سرزنش كرده‌اند، در مهارت در واژه‌شناسى عربى و فصاحت و بلاغت ستوده‌اند و گفته‌اند وى پيشواى واژه‌شناسى و بلاغت قرآنى است. هر مفسرى در تفسيرش چيزى را به‌طور غالب بيان مى‌كند كه در آن مهارت دارد، ولى تفسير كشّاف يك ويژگى خاصى دارد كه مجموعه‌اى است كه بعضى از آن بعض ديگر را تكميل مى‌كند. كشاف در موضوع خود از جايگاه ويژه‌اى برخوردار است و بر ساير تفاسير پيشى گرفته و باعث شده كه يكى از تراث علمى بسيار عالى در تفسير بشمار آيد. تفسير زمخشرى آينه تمام‌نماى تفكر اعتزالى است؛ هم براى دوستداران مذهب اعتزلى و هم براى منتقدان آن؛ يعنى مذهب معتزله را بسيار واضح و شفاف منعكس مى‌كند تا كسى كه مى‌خواهد بين نزاع قديمى اشاعره و معتزله داورى كند مستندات روشنى داشته باشد.

اين تفسير كه نام كامل آن« مراح لبيد لكشف معنى القرآن المجيد» است از تفاسير صوفيه به شمار مى‌آيد كه مؤلف در نگارش آن بسيار از فتوحات مكيه محيى الدين بن عربى متأثر بوده است. . به رغم ديگر آثار صوفيه، با رويكرد اشاره‌اى نگارش نيافته است، بلكه مؤلف در سراسر تفسير خود كه شامل تمامى سوره‌هاى قرآن است، به معناى ظاهرى مفردات و عبارات قرآنى پايبند است. موجز و در دو جلد، به زبان عربى نگارش يافته است. اين تفسير با مقدمه‌اى مختصر در بيان اهداف و انگيزه تأليف اثر، آغاز شده و مباحث معمول علوم قرآنى را متعرض نگشته است، مصادر خود و كتب مورد استفاده را بيان مى‌دارد. روش كلى نووى در اين اثر به اين شكل است كه، پس از ذكر نام سوره اطلاعات كلى درباره آن از قبيل، مكى، مدنى بودن، شماره آيات و تعداد كلمات، ارائه مى‌نمايد. آنگاه به شرح و بيان تك واژگان مى‌پردازد. سبك نگارش مؤلف آسان، قابل فهم و موجز است، وى در تطبيق آيات با مصاديق گاه به افراط مى‌گرايد و روايات و شأن نزولهاى غير متقن، بسيار در تفسيرش ديده مى‌شود. در نقل روايات، سند آنها را ذكر نكرده، اشاره‌اى به منبع آنها نيز ندارد، بين صحيح و ضعيف آنها تمييز قائل نمى‌شود، بدين جهت از نقل اسرائيليات و قصه‌هاى جعلى يهود اجتناب نمى‌ورزد. از آن جمله نقل قصه شرك همسر سليمان( ع) و جهل حضرت به آن و عدم تدبر ايشان در اداره حكومت، ذيل آيه 102 سوره بقره. مصنف در مواردى به مسائل حرفى كلمات قرآنى و اعراب و تركيب آنها در جملات مى‌پردازد مانند ذيل آيه 40 سوره اعراف بحث صرفى درباره كلمه« غواش». در قرائت به وجوه مختلف آن و مرويات از تابعين و غير آنها، مى‌پردازد و بدون ترجيح قرائتى معين، بحث را بسط مى‌دهد. و گاه وجوه قرائت را متذكر مى‌شود. درباره رسم الخط برخى كلمات نيز اشارتى دارد مانند ذيل آيه 9 سوره بقره كلمه« يخادعون». مباحث فقهى بر اساس مذهب مشخص مؤلف( شافعى) در ذيل آيات احكام قرآن بدون استدلال و بسط آنها و گاهى با نقل ديدگاه ديگر مذاهب اسلامى، بيان شده است، گاهى نيز به ذكر حكمت احكام مبادرت مى‌ورزد، مانند ذيل آيه 3 سوره مائده درباره حرمت گوشت خنزير. در مسائل اعتقادى و كلامى ديدگاه ايشان، ديدگاه اهل سنت و جماعت است مباحثى نظير، رؤيت خداوند، عرش، گناهان كبيره، جبر و اختيار و- بر اساس آن ديدگاه بيان شده است. با اينكه تفسير نووى، موجز مى‌باشد ولى نقل داستانهاى تاريخ در آن نمايان است مانند ذيل آيه 30 سوره توبه. مفسر، ذيل آيه 61 سوره آل عمران( آيه مباهله) به نقل داستان مباهله پيامبر صلى الله عليه و آله با مسيحيان نجران پرداخته و نام مبارك پنج تن پيامبر( ص)، امام على( ع)، فاطمه( س) و حسنين( ع) را به عنوان شركت كنندگان در مباهله را ذكر مى‌نمايد. ذيل آيه 33 سوره احزاب نيز در نام مبارك حضرت على( ع) و فاطمه( س) و حسنين( ع) را به عنوان مصداق اهل بيت، بيان مى‌دارد. به طور خلاصه بايد گفت كه اين تفسير از تفاسير موجز و مختصرى بوده كه اهتمام مؤلف آن به اين بوده كه از سياق لفظ و بيان مدلول آيه و تفسير آن، ذكر قرائتها و فضل تلاوت آيات و نقل آثار و روايات وارده در معانى آيات و اسباب نزول آنها، خارج نگردد. نووى به سال 1305 ق. از نوشتن اين تفسير فراغت يافت.

تفسير القرآن المسمى تبصير الرحمن و تيسير المنان، اثر على بن احمد مهائمى، تفسيرى است كه در آن، به نظم قرآن و روابط ميان آيات و سوره‌ها با يكديگر، پرداخته شده است. اين كتاب، به «تفسير رحمانى» يا «تفسير مهائمى» معروف است..[۱] كتاب به زبان عربى و در قرن نهم هجرى نوشته شده است. علماى بزرگى از اين تفسير تجليل كرده‌اند؛ از جمله شيخ عبدالحق محدث دهلوى مى‌نويسد: «تفسير رحمانى به هفت ايجاز و تدقيق موصوف است و تفسير را به قرآن امتزاج داده است». مولانا عبدالحى نيز در اين باره مى‌نويسد: «اين تفسير بر ساير تفاسير، برجستگى دارد. ويژگى اين تفسير آن است كه آيات را چنان به همديگر ارتباط داده است كه انسان بدون خستگى، تمام مجلدات تفسير را مى‌خواند و لذت مى‌برد».

این نوشتار بخش دوم از سلسله درس ها و مباحثی است که استاد جعفر سیدان در جمع گروهی از طلاب جوزه علمیه مشهد افاضه فرمودند.

توحید و بحث از وحدانیت خداوند، یکی از پایه‌ای‌ترین اعتقاداتی است که کلیه‌ی نفوس بشری از جانب پیام آوران الهی(رسولان ظاهری)، بدان دعوت شده‌اند، قرآن، این کتاب آسمانی مبنای تعالیم خود را بر محوریت یگانگی پرودگار نهاده و آن را زیر بنای سایر تعالیم دیگر قرار داده است، ملاصدرا یکی از بزرگترین فلاسفه‌ی مسلمان است که در اثبات وحدانیت خداونداز ادله‌ی عقلی بیشماری بهره جسته است، گروهی بر این عقیده‌اند که صدرالمتالهین در جهت اثبات وحدانیت پرودگار، از براهین عقلی که لازمه‌ی کار یک فیلسوفِ آزاد اندیش است استفاده نکرده بلکه با اتکاء بر آیات قرآنی، تنها در جهت تبیین و تفسیر مفاهیم قرآنی همت گماشته است، بنابراین در اینجا، این سوال مطرح شده که توحید قرآنی با توحید فلسفه‌ی صدرایی چه نسبتی دارد؟ این تحقیق با روش تحلیل محتوا به انجام رسیده است و سعی دارد که نشان دهد نتیجه و دستاورد توحید صدرایی مطابقت کامل با آیات قرآنی دارد و این امر ذره‌ای از عقلانی بودن براهین او نکاسته و او را در شمار متکلمین قرار نمی‌دهد، بدین جهت آیاتی که در آثار او ذکر می‌شود به منزل? ملاکِ درستی یا نادرستی مباحث فلسفی او است، افزون بر کارکرد یاد شده می‌توان موارد زیر را نیز از جمله تاثیرات و کارکردهای آیات توحیدی قرآن بر نظام فلسفی صدرایی در بحث توحید دانست: استنباط مباحث فلسفی از قرآن؛ استنباط مباحث منطقی از قرآن؛ اقامه‌ی برهان عقلی و تایید صحت آن به واسطه‌ی آیات قرآنی؛ الهام‌گیری از آیات قرآنی.