جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله رؤیت الهی یکی از پرچالش‌ترین مباحث کلامی در تاریخ ادیان به‎ویژه اسلام بوده است. متکلمان شیعه تحت تأثیر روایات اهل بیت ‰ و بر خلاف برخی متکلمان اهل سنت، رؤیت خدا با چشم سر را قاطعانه رد نموده و آیات مربوطه قرآن را با بیان‏های عقلی و عرفانی تفسیر نمودند. در این مقاله دیدگاه دو حکیم صدرائی که چهار قرن با یکدیگر فاصله زمانی دارند، مقایسه و تحلیل شده است؛ یکی فیض کاشانی شاگرد مستقیم و داماد ملاصدرا و دیگری آیت‌الله حسن‏زاده آملی. جنبه نوآورانه در مقاله آن است که اثبات شده است علی رغم فاصله زمانی هیچ تفاوت مبنایی در دیدگاه دو فیلسوف وجود ندارد. فیض کاشانی با تکیه بر سیر آفاقی، حقیقت رؤیت و شهود را تفسیر نموده و آیت‌الله حسن‎زاده با تکیه بر سیر انفسی این موضوع را شرح نموده؛ ولی باطن کلام هر دو یکی است. با توجه به تعالی فلسفی در شارحان ملاصدرا می‌توان دیدگاه آیت‌الله حسن‎زاده را تکمیل‌شده دیدگاه فیض کاشانی دانست.

در اسلام هیچ حکمی اعم از وجوب و حرمت، بی ­جهت نیست و قطعاً حکم تحریم موسیقی و غنا به سبب مفاسدی است که در آنهاست و آن چیزی که انسان را سرگرم کند و از امری غافل و از عقاید دینی انحراف نماید به عنوان لهو بیان می‌­شود که در غنا نیز نمود پیدا می­ کند و علمای دین با استناد به آیات و روایات غنا را در مواردی چون: کسب زنان آوازه­ خوان که مردان بر آنان وارد می­ شوند، با لهو و لعب و سخنان باطل همراه باشد، خرید و فروش کنیزان آوازه­ خوان و آموزش و شنیدن آوای آنها، صدایی که از صوت و لحن اهل فسق و معصیت باشد، در قرآن، دعا و مرثیه و ... حرام می ­دانند و مزمار، طبل زدن، نواختن عود، تار، بربط، دف زدن و ... از آلات غنا و موسیقی حرام است، اما در جوامع اسلامی در بین مردم از لحاظ حرام و حلال بودن غنا و موسیقی اختلاف نظر وجود دارد که باعث ایجاد شبهه می­ شود، چرا که امروز به جای توجه به حرام یا حلال بودن غنا، به عنوان کسب در بین مردان و زنان رواج شده، با لهو و لعب همراه است، زن و مرد اختلاط می ­شود، آموزشگاه راه ­اندازی می­شود، تکثیر و توزیع می ­شود و از آلات موسیقی جدید استفاده می­ شود، بنابراین، در این زمینه همسویی و ارایه راهکار از سوی علمای موسیقی و همچنین از منظر شرعی از سوی مراجع و علمای دینی لازم و ضروری است.

ابتلا و استدراج از جمله سنت های الهی هستند که در مواجهه با برخی مسائل زندگی باعث طرح پرسش هایی شده اند؛ از قبیل این که ملاک های ابتلا و استدراج چیست و رابطه ابتلا و استدراج با صفات الهی چگونه است؟ متکلمان اسلامی با رهیافت ها و رویکردهای مختلفی در صدد پاسخ به این پرسش ها بوده اند، در عین حال تحلیل و بررسی بین دیدگاه های ایشان به ندرت رخ داده است؛ از این رو پژوهش حاضر با روش تحلیلی توصیفی به ارزیابی آرای غزالی و قاضی عبدالجبار به عنوان نمایندگان اشاعره و معتزله بر اساس نظریات فیض کاشانی از متکلمان امامیه پرداخته است. در این بررسی مشخص شد که ملاک های مشترکی پیرامون ابتلا بین این سه اندیشمند اسلامی وجود دارد که افزایش و ترفیع درجه ، تزکیه و تصفیه ، و فراگیری ابتلا برای مومنان از آن جمله است و آنها بر نزدیک شدن تدریجی کافران، مشرکان و فاسفان به هلاکت و عذاب الهی در استدراج قائلند که بر اثر اصرار بر گناه و غوطه ور شدن در نعمت های خداوند همراه با غفلت و طغیانگر بیشتر به وجود می آید و در نهایت مجازات شدیدی شامل حالشان خواهد شد. با وجود ملاک های مشترک ، مبانی کلامی جبر و تفویض باعث عدم سازگاری بین سنت ابتلا و استدراج با صفات الهی می شود و ملاک های غزالی و عبدالجبار با رویکردهای آنها درباره صفات خدا نظیر علم ، عدالت ، حکمت، قدرت، اراده و رحمت همخوانی ندارد و اتخاذ آرای ایشان دربارۀ سنت ابتلا باعث ابطال نظریات آنها پیرامون صفات مذکور می گردد، به عنوان مثال غزالی معتقد است علم خدا عین ذاتش نیست ، در حالی که مدعی است خدا در ابتلائات به تمام مخلوقات و اعمالشان علم بی نهایت دارد، ادعای وی با مبنایش سازگار نیست: زیرا اگر علم خدا عین ذاتش نباشد، علم او در ابتلائات به امور بندگانش بی نهایت نخواهد بود و اینکه قاضی عبدالجبار قائل به حدوث علم الهی است و آن را قدیم نمی داند ، با ملاک های ابتلا سازگار نیست : چون خداوند قبل از خلق امور نمی تواند ملاک هایی را برای ابتلای بندگان در نظر بگیرد و امور مختلف برای خدا پیچیده خواهد شد. اما بر اساس دیدگاه فیض کاشانی که علم خدا عین ذات اوست، علم خدا با سنت ابتلا و استدراج قابل جمع است : زیرا ابتلائات الهی در دایره علم خدا قرار دارند و علم او بر همه کلیات و جزئیات ابتلا محیط است و علم بی نهایت اوست که انسان ها را به اندازه ظرفیت آنها مبتلا می‌‌کند و شدت و ضعف ابتلا را تعیین می کند. هم چنین طبق دیدگاه فیض کاشانی بر مبنای امر بین الامرین، بین صفات الهی و سنت ابتلا و استدراج سازگاری وجود دارد و علم و حکمت الهی ایجاب می کند بندگان را امتحان نماید تا رشد دنیوی و سعادت اخروی آنها فراهم شود و امتحانات الهی برخاسته از قدرت و در عین حال رحمت اوست و خداوند اراده کرده است انسان ها با اراده خویش راه سعادت و یا بیراهه شقاوت خویش را فراهم آورند و این عین عدل الهی است.

پایان نامه به عنوان ” بررسی تطبیقی دیدگاه شیخ مفید و فیض کاشانی در موضوع گستره علم امام (ع)“ می باشد که در آن به نظریات کلامی شیخ مفید و فیض کاشانی درباره ی منشأ علم امام، منابع علم امام و گستره علم امام پرداخته شده است. بر اساس تحقیقی که انجام داده شده، بر می آید که شیخ مفید قائل به محدودیت علم امام می باشد ولی فیض کاشانی بیان می کند که امام از علم گسترده ای برخوردار است. در مورد منابع علم امام هر دو بزرگواران می فرمایند که یکی از منابع علم امام قرآن مجید می باشد که آئمه علیهم السلام بعضی از علومشان را از قرآن دریافت می کنند،روایات متعددی هم به عنوان شاهد و تایید ذکر شده است.. همچنین می گویند که علوم از طریق پیامبر اعظم (ص) به امامان منتقل می شود که این علوم نسل به نسل به سایر آئمه علیهم السلام انتقال می یابد که بعضی از روایات از منابع هر بزرگواران به عنوان شاهد و موید ذکر شده است. در مورد گستره علم امام شیخ مفید ذکر می کند که علم به شهادت خویش برای امام واجب نیست اما اگر امام این نوع علم را بداند خداوند به او تفضل کرده است ولی فیض کاشانی بیان می دارد که آئمه علیهم السلام به شهادت خویش آگاه بوده اند همچنین در مورد علم به اعمال بندگان شیخ مفید می فرماید که برای تصدی مقام امامت این نوع علم لازم نیست و اگر امام این نوع علم را بداند تفضل خداوندی است ولی فیض کاشانی می گوید که تمام آئمه علیهم السلام از اعمال بندگان آگاهی داشتند.