SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

شامات یکی از مناطق جغرافیایی مهم جهان در دنیای باستان، دوره اسلامی و معاصر است. در دوره باستان، ایران و روم بارها در این نقطه با هم مصاف دادند. این منطقه بیشر از هر موضوع دیگری در ادوار باستان، قرون وسطی و معاصر تاریخ ساز است. جنگ‌های دویست ساله صلیبی از جمله حوادث بین المللی در تاریخ جهان است که از آن با عنوان مسئله شامیه یاد شده است. تحقیقات متعدد و آثار فراوان در تاریخ شام، تاریخ‌نگاری مستقل مکتب شام را به وجود آورده است که ده‌ها اثر بزرگ دایره المعارف و تک‌نگاری شهرها و دول و اشخاص و رجال شامات مانند تاریخ دمشق ابن عساکر و الوافی صفدی و تاریخ البشر و الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل از جمله آنهاست. نویسندگان این آثار شامی و در صحنه حضور داشته‌اند.

در دوره معاصر، کتاب دایره المعارف جنگ‌های صلیبی از سهیل زکار فقط به این بخش از تاریخ جهان اختصاص دارد که نشان می‌دهد حوادث شامات همچنان بخشی از حوادث زنده و تاریخ‌ساز جهان برای شرق و غرب است که خاورشناسان معروف معاصر اشپولر و برنارد لوئیس که تحقیقات گسترده‌ای در مورد شامات ارائه کرده‌اند، حوادث شام را در قلب تحقیقات خود قرار داده‌اند.

منطقه‌ای که قرن‌ها با عنوان شامات و سرزمین رواج فرهنگ و تمدن سریانی در عرف جغرافیایی باستان و قرون وسطی و دوره اسلامی نامیده شده، در تاریخ‌نگاری اروپایی معاصر با عنوان لوانت Levant از آن یاد شده است. این منطقه در حقیقت نامی برای ورود به شرق از مرکز کنترل محلی دمشق در قلب شامات وضع شده است.

انبوه رو به تزاید حوادث شامات، سرمایه پژوهش‌های در زمینه‌های مختلف است، شام آزمایشگاه ظهور و سقوط دول و پیدایش و نابودی ملل است. کتاب حاضر، بررسی ظهور و سقوط جریان‌های متعدد و گوناگون و متفاوت سیاسی ـ مذهبی و اجتماعی و فرهنگی و تمدنی است که بسیاری از آنها مانند فرقه دروز تا قرن بیستم همچنان ناشناخته بودند. همچنین سیر تاریخی حوادث عصر فاطمیان، جنبش‌ها و قدرت‌های محلی شامات مانند زنگیان، ایوبیان و ممالیک در این کتاب بررسی شده است.

پژوهش حاضر یکی از آثار تاریخ‌نگاری شام است که کوشیده است، سیر تاریخی نزاع بین المللی در شام را بررسی، داوری و تحلیل کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

بخش اول: انعکاس شام باستان در منابع تاریخی و جغرافیایی اسلامی در قرون وسطی

بخش دوم: ویژگی شهرهای اسلامی شامات در قرون وسطی ـ جغرافیای تاریخی شام

بخش سوم: شکل‌گیری قدرت اسلامی جدید در شام

بخش چهارم: تاریخ سیاسی امویان دمشق

بخش پنجم: جنبش‌ها و نهضت‌های شام

بخش ششم: تاریخ شامات از چشم انداز دول حاکم در حلب

بخش هفتم: تاریخ جنگ‌های صلیبی: رخدادی از شامات

بخش هشتم: تفرقه امارات و دول اسلامی و تفوق صلبی

بخش نهم: تاریخ سیاسی فاطمیان در شامات

بخش دهم: فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر ایوبی در شام

بخش یازدهم: فرهنگ و تمدن اسلامی عصر ممالیک در شامات

مصادر و مآخذ و منابع

امام علی ـ علیه السلام ـ نفس نفیس خاتم الانبیاء ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شخصیتی غیر قابل وصف و نزد تمام فرق، مذاهب و ادیان مورد پذیرش است. از سوی دیگر ایشان یکی از بزرگترین شخصیت‌های اسلامی در عرصه سیاست و تفکر هستند. آن حضرت فضیلت‌های بسیار و ویژگی‌های مختلفی دارند که سبب شده قرن‌ها نام، یاد و افکارشان در تاریخ ماندگار بماند. ایشان در صحنه نبرد، رزم‌آوری شجاع و در میدان سیاست و حکومت‌داری، انسانی برجسته بودند و با این که فرمان ایشان بر همه جاری بود، مانند عارف و حکیمی بزرگ، چنان بر دنیا و مظاهر آن تسلط داشتند که گویی پیشوای از دنیاگذشتگان هستند.

به گواهی تاریخ، به غیر از حوادثی که در طول حیات امام علی ـ علیه السلام ـ به وقوع پیوسته است، ایشان به لحاظ فکر و عملی نیز در قالب متفکر و سیاست‌مداری بزرگ، با طرح نکات ارزشمند در حوزه مسایل انسانی و اخلاقی، به خصوص با ارائه شیوه‌ای مناسب در حکومت‌داری، از شخصیت‌های مشهور جهان بودند که آشنایی با افکارشان برای همگان مفید است.

هدف اصلی نوشتار حاضر، بررسی دقیق شیوه حکم‌رانی امام علی ـ علیه السلام ـ و بیان ویژگی‌های حکومت‌داری آن حضرت است. در این کتاب، مطلبی درباره زندگی شخصی آن حضرت و آنچه از بدو تولد تا شهادت برایشان اتفاق افتاده است، نخواهیم آورد، بلکه موضوع محوری این نوشته، تجزیه و تحلیل تفکر امام علی ـ علیه السلام ـ در حوزه‌های مختلف مرتبط با حکومت‌داری ایشان است تا با اتخاذ الگوهای مناسب حکمرانی حاصل از اندیشه‌های امام علی ـ علیه السلام ـ زمینه‌های رضایت‌مندی و سعادت بیش‌تری برای انسان‌های دوران جدید فراهم گردد.

مدل نگارش کتاب، شیوه‌ای علمی با رویکرد تاریخی و استفاده گسترده از منابع اولیه تاریخ اسلام، نهج البلاغه و آثار تحقیقی موجود در این زمینه در قالب تجزیه و تحلیل افکار امام علی ـ علیه السلام ـ در مسأله حکومت‌داری است. اثر حاضر شامل هفت فصل است:

فصل اول با عنوان نگاه امام علی ـ علیه السلام ـ به حکومت، ضمن ذکر شواهد تاریخی، در پی بررسی نظریه آرمانی، اصولی و اعتباری ایشان در خلافت است. البته آرمانی نگریستن قدرت از منظر حضرت، به منزله نادیده گرفتن واقعیت‌های سیاسی نبوده، بلکه ایشان در عین آرمان‌گرا بودن، واقع‌گرا هم بوده‌اند که این امر با مصلحت‌گرایی صرف که برخی به آن حضرت انتساب داده‌اند، تفاوت دارد.

فصل دوم، با نام مبانی مشروعیت حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ بعد از تبیین مختصر مفهوم مشروعیت و بیان اساس مشروعیت حکومت پیامبر و خلفای اولیه، مبانی مشروعیت خلافت علی ـ علیه السلام ـ را با کمک سخنان ایشان در قالب چهار نظریه نص الهی، انتخاب مردمی، شایستگی و لیاقت، و حق و حقیقت بررسی می‌نماید.

فصل سوم، با عنوان جایگاه مردم در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ پس از تجزیه و تحلیل جایگاه مردم در حکومت‌های مختلف و نقش و حقوق مردم از دیدگاه اسلامی، در قالب اصولی با محوریت دو موضوع کلی نقش و حقوق مردم، به بیان جایگاه مردم در حکومت ایشان می‌پردازد. در پایان نیز موقعیت و منزلت زنان در حکومت حضرت بررسی می‌گردد.

فصل چهارم با نام اهداف امام علی ـ علیه السلام ـ در حکومت پس از توضیح نظریه‌های مختلف درباره اهداف حکومت‌ها و تشریح اهداف حکومت از دیدگاه قرآن کریم و علمای اسلامی، به مهم‌ترین اهداف آن حضرت در خلافت چون: عدالت، سعادت، امنیت، وحدت، تعلیم و تربیت و ... اشاره دارد.

فصل پنجم، با عنوان شیوه‌های حفظ قدرت در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ به بررسی اصول حفظ قدرت از نگاه آن امام می‌پردازد و نشان می‌دهد که بر مبنای نظریه‌ای که ایشان به حکومت داشتند، به دست آوردن، حفظ و انتقال قدرت، در صورت نادیده گرفتن اصول انسانی، اسلامی و اخلاقی، ارزشی ندارد.

فصل ششم، با نام توزیع قدرت و ثروت در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ بعد از تبیین قدرت و ثروت در حکومت‌های مختلف، خصوصا حکومت‌های پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ابوبکر، عمر و عثمان، با ذکر اصولی، به بیان نحوه توزیع ثروت و قدرت در خلافت حضرت علی ـ علیه السلام ـ اشاره می‌کند.

فصل هفتم، با عنوان نقد و نظارت قدرت در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ پس از توضیح چگونگی نقد و نظارت قدرت در انواع حکومت‌ها و تشریح مفهوم قدرت و آزادی و اهمیت نقد و نظارت حکومت آن حضرت می‌پردازد و نشان می‌دهد که توجه جدی به این موضوع، راز اصلی سلامت و بقای هر حکومتی است.

حسن ختام کتاب نیز با عنوان سیره امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ وصف مختصر سجایا و فضایل نیکوی حضرت علی ـ علیه السلام ـ از زبان یکی از اصحاب آن حضرت به اسم حبة بن جوین عرنی است که چون گزارش زیبایی از سبک زندگی، اخلاق و رفتار ایشان را شامل می‌گردد، به عنوان فرجام این نوشتار تقدیم خوانندگان گرامی می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: نگاه امام علی ـ علیه السلام ـ به حکومت

فصل دوم: مبانی مشروعیت حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ .

فصل سوم: جایگاه مردم در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ .

فصل چهارم: اهداف امام علی ـ علیه السلام ـ در حکومت

فصل پنجم: شیوه‌های حفظ قدرت در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ .

فصل ششم: توزیع قدت و ثروت در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ .

فصل هفتم: نقد و نظارت قدرت در حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ .

حسن ختام

منابع و مآخذ

این پژوهش دولت‌نگاری یکی از مؤثرترین دولت‌های قرون وسطی در تاریخ جهان است. دولت حفصیان (1229 ـ 1574) مصادف با فروپاشی اندلس و کشف آمریکا و پیدایش دولت ایلخانی و سقوط بغداد و انتقال خلافت سنتی مسلمانان به تونس پایتخت نوبنیاد آنها که محور ارتباطات گسترده بین المللی است، وارد تاریخ جهان شد.

در بین دولت‌های اسلانمی دولت حفصیان از جهت قلمرو و طول زمان حکومت و دست‌آوردهای تمدنی و آثار سیاسی اجتماعی شاخص است. حفصیان خاندانی از بقایای قدرت دولت و خلافت و امپراطوری موحدین بودند که بر بخش افریقیه این امپراطوری چهارصد سال حکومت کردند. ویژگی عمده آنها تشکیلات دولت است. از این حکومت با عنوان دولت، خلافت و سلطنت یاد شده است.

جنگ‌های جهانی کلاسیک صلیبی در صلح هشتم صلیبی با آنها پایان گرفت و دوره مستقل تمدن اسلامی تأسیس گردید که نماد آن مکتب تعلیم و تربیت حفصیان، تثبیت شهر اسلامی و تألیف نخستین کتاب در حقوق شهرسازی، مکتب مستقل طب تونسی، آخرین مرحله تکامل علم ریاضیات و حساب در تمدن اسلامی، تدوین جغرافیای مقدس، توسعه علوم پایه، بقای فقه و حقوق اسلامی و زبان عربی و گسترش تصوف و علوم نقلی است و جامع زیتونه پرچمدار آموزش و بل انتقال علوم به اروپا و تأسیس علم جامعه شناسی و علم عمران به وسیله ابن خلدون و توسعه تشکیلات است.

وجه اهمیت دولت حفصیان در تاریخ سیاسی اجتماعی آن است در عهد این دولت در بدو تأسیس با قتل عام علمای تشیع ابن ابار و ابن منظور و ابن عصفور صورت گرفت و بسیاری از علمای متمایل به تشیع که به امید استمرار دولت موحدین با گرایش شیعی و یا حداقل با تسامح به تونس و شهرهای افریقیه پناه آورده بودند مانند ابن سبعین اندلسی که برای وحدت تشیع و تسنن در سایه تأسیس دولت حفصیان تلاش می‌کد و اعلامیه مکه را بر همین اساس صادر کرد با دخالت دولت ممالیک که عملیات حفصیان را زیر نظر داشت، آنجا را ترک کردند و در نقاط دیگر مستقر شدند.

پژوهش بر اساس بیش از هفتصد جلد از مصادر و منابع اصلی تاریخ غرب اسلامی و افریقیه به روش مطالعه و تحلیل کتابخانه‌ای موجود در کتابخانه شخصی مؤلف در سال 1383 انجام شده است و بسیاری از عناصر آن بوسیله افرادی مورد انتحال قرار گرفته است و لذا چند بخش آن به شکل مستقل و عنوان ویژه به صورت کتاب و مقاله منتشر شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

بخش اول: مقدمه؛ کتابشناسی دولت حفصیان، منابع تاریخ‌نگاری حفصیان

بخش دوم: تاریخ سیاسی اجتماعی حفصیان

بخش سوم: روابط خارجی و ارتباطات بین المللی حفصیان

بخش چهارم: نظام اداری و تشکیلات کلاسیک اسلامی دولت حفصیان

بخش پنجم: نظام و تشکیلات کشوری و انتنظامی حسبه

بخش ششم: حبس (وقف) تشکیلات کشوری ـ مردمی

بخش هفتم: دیوان جند و سپاه

بخش هشتم: دیوان شرطه ادارات انتظامی عصر حفصیان

بخش نهم: مکتب تعلیم و تربیت حفصیان

بخش دهم: علوم و معارف و صنایع در دوره دولت حفصیان

بخش یازدهم: ادبیات در دوره حفصیان

بخش دوازدهم: هنر، معماری و شهرسازی دوره حفصیان

بخش سیزدهم: اوضاع اقتصادی اجتماعی عصر دولت حفصیان

کتابنامه

پروفسور اریک جان زوخر، استاد برجسته ی مطالعات ترکیه در دانشگاه لیدن هلند است. او آثار زیادی در قالب کتاب، مقاله و سخنرانی درباره ی تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عثمانی، ترکیه ی جدید و به طور کلی خاورمیانه به زیور طبع آراسته است. اما این کتاب او بیش از همه ی آثارش مورد توجه اهل نظر قرار گرفته است. او به گفته ی خودش در آغاز علاقمند بود که درباره ی دوره ی گذار از امپراتوری عثمانی به ترکیه ی جدید پژوهش کند اما پس از مطالعه درباره ی تاریخ سیاسی این دوره، به تدریج به تاریخ اجتماعی و اقتصادی آن نیز تمایل یافت. اینکه زوخر از «ترکیه ی جدید» سخن می گوید به معنای آن است که جمهوری ترکیه تداوم امپراتوری عثمانی نیست؛ بلکه دولتی است جدید با مبانی و ساختاری متفاوت که در آسیای صغیر شکل گرفته و به دنبال طی مسیری متفاوت در عرصه ی سیاست، اجتماع و فرهنگ است. ترکیه ی جدید نه بر مبنای اندیشه ی اسلامیت و یا عثمانیت، بلکه بر مبنای اندیشه ی ترکیت و غربیت شکل گرفت بود. بنابراین می توان گفت ترکیه ی جدید دولتی است جدید که مبتنی بر اندیشه های نو شکل گرفت و راه انقطاع با هویت دیروز خود یعنی میراث عثمانی را در پیش گرفت و کوشید با رجوع درست یا نادرست به تاریخ شناسی، باستان شناسی و زبان شناسی هویتی جدید برای خود تعریف کند. نکته ی قابل توجه در این کتاب این است که زاویه ی دید اریک زوخر در تحلیل تحولات این دوره هم وجه اندیشه ای دارد و هم از رویکرد جامعه شناسی برخوردار است.

دوره بندی یعنی تقسیم گذشته به دوره هایی که به وضوح شناسایی پذیر باشند و به روشی مشخص از یکدیگر متفاوت گردند و این به نوبه ی خود کاری است بی پایان، دشوار و ملال آور. برای اینکه دوره بندی یک ابزار معتبر باشد، باید دو لازمه را برآورده سازد. نخست، باید ارزش تبیینی داشته باشد که تحولات مهم قابل دیدن شوند و دوم، دوره بندی باید تحولات واقعی دوره ی مورد بحث را منعکس کند. البته در هر حوزه ای، تقسیم بندی سنتی هم وجود دارد که چنان رواج یافته اند که خواننده معمولا آن ها را واقعیات تاریخی می پندارد. کتاب حاضر از بعضی جهات از دوره بندی سنتی تاریخ ترکیه پیروی کرده است؛ اما از جهات دیگر نیز چنین نیست.

کتاب حاضر به سه بخش تقسیم شده است که دوره بندی اصلی تاریخ نوین ترکیه را از نظر نویسنده نشان می دهد:

بخش اول: نفوذ غرب و نخستین تلاش ها برای مدرن سازی- رویداد غالب در این مرحله رشد نفوذ اروپا در امپراتوری عثمانی و واکنش های دولت و جامعه ی عثمانی به آن است.

بخش دوم: دوره ی ترکان جوان در تاریخ ترکیه 1950-1908- این بخش به تلاش های ترکان جوان یعنی گروهی از بوروکرات ها و افسران تحصیل کرده ی جدید اختصاص یافته است.

بخش سوم: دموکراسی بیمار- این بخش به دوره ای که از 1950 آغاز می شود پرداخته است. برخلاف دوره ی ترکان جوان، این دوره تا حد زیادی دوره ی پلورالیسم دموکراتیک اصیل و رشد سیاست های کلان بود.

تیموریان با ماهیتی ایلیاتی از میان قبایل ترکان آسیای میانه برآمدند و طی قرن نهم هجری بر ماوراء النهر و بخش عمده‌ای از ایران، تحت تأثیر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، به حکومت پرداختند. از این نظر، نوع رفتار تیموریان با زنان بر مبنای مجموعه‌ای از سنت‌های ترکی ـ مغولی و ایرانی ـ اسلامی شکل گرفت. دامنه نفوذ زنان در زمان تیمور که اجازه دخالت در سیاست را به کسی نمی‌داد، کمتر و در زمان جانشیان وی که خلق و خوی مستبدانه تیمور را نداشتند، بیشتر است؛ از این رو، زنان با آگاهی سیاسی و توان مدیریتی بالای خود به دخالت در امور مهم سلطنت پرداختند. این امر موجب فراهم شدن شرایط و امکانات لازم برای حضور اجتماعی زنان در مراسم و مجالس، تربیت شاهزادگان، فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی چون احداث بناهای مذهبی و عام المنفعه و توسعه مراکز فرهنگی، آموزشی و پرداختن به امور اقتصادی شد.

مطالعه درباره زنان سلطنتی تاریخ میانه ایران، تنوع در موقعیت زنان را نشان می‌دهد. محققان این تنوع را به وجود ایدئولوژی قدرتمند اسلامی و قوانیت ترک ـ مغول مرتبط دانسته‌اند. در ارزیابی تاریخ زنان درباری در دوره تیموری با تجزیه و تحلیل نقش و موقعیت سیاسی ـ اجتماعی زنان که متأثر از ساختار قدرت سلطنتی است، می‌توان به بررسی عملکرد آنها در دربار و نوع فعالیت‌هایی که تعیین کننده پایگاه آنان در جامعه عصر خود هستند، پی برد.

در این کتاب ساختار سیاست‌های تیمور و نقش سیاسی زنان در اتحاد و مشارکت با سیاست‌ها و برنامه‌های حاکمان تیموری مورد نظر خواهد بود، از سویی دیگر، در بررسی تثبیت جایگاه زنان در سیاست، رابطه آنان با حکومت ملاحظه می‌شود. در این رابطه به عوامل سازگاری و ناسازگاری زنان با حکومت وقت توجه خواهد شد، سپس با نگاهی به سیر تحول پایگاه سیاسی و اجتماعی زنان، ابعاد قدرت‌گیری و چگونگی دخالت آنان در سیاست مطرح می‌شود.

موضوع بعدی نقش زنان در تحولات مروبط به اوضاع اجتماعی و اقتصادی است. با بررسی پایگاه اجتماعی زنان خاندان تیموری، نقش آنان در دربار به عنوان قشری که متأثر از ساختار قبیله‌ای است و با توجه به فرهنگ ایلی خود در طول حکومت تیموری دست به فعالیت‌های گوناگون در جامعه زده‌اند، مورد توجه این پژوهش خواهد بود.

موضوع آخر نقش زنان خاندان تیموری در تحولات فرهنگی و مذهبی است. از بارزترین نکته‌ها در مسائل فرهنگی ـ مذهبی می‌توان به بناهای امپراتوری تیموری اشاره کرد. زنان خاندان تیموری در زمینه تأسیس بناهای مذهبی و عام المنفعه تلاش فراوانی کردند.

از مشارکت و مداخله زنان تیموری در امور فوق، این نتیجه به دست آمد که افزون بر وجود زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی بر مبنای ماهیت ایلیاتی، با تلفیق سنت قبیله‌ای با آموزه‌های اسلامی، انگیزه‌ای برای تکاپوهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ـ مذهبی زنان دربار تیموری فراهم شد، به گونه‌ای که نقش و تأثیر این حرکت‌ها در دوره‌های بعد تداوم داشت.

فهرست مطالب:

مقدمه

فصل اول: نگاهی به سیر تحول پایگاه اجتماعی زنان

فصل دوم: زنان، ایجاد اتحاد سیاسی (747 ـ 807 ق)

فصل سوم: زنان، مشارکت در سیاست (807 ـ 850ق)

فصل چهارم: زنان، مداخله در سیاست (850 ـ 912 ق)

فصل پنجم: نهاد خانواده، اجتماع و اقتصاد

فصل ششم: نهاد خانواده؛ فرهنگ و مذهب

منابع و مآخذ

پیوست‌ها

نمایه‌ها

ادبیات فارسی که از پدیده های مهم هویت فرهنگی ما ایرانیان محسوب می شود، بی شک از غنی ترین ادبیات جهان است. گنجینه ی شعر فارسی نه تنها نزد فارسی زبانان ارزشمند است، بلکه مفاهیم عالی و صورت های زیبای آن بر فرهنگ و ادبیات دیگر ملت ها نیز تأثیر گذار بوده است، به گونه ای که برای بارور کردن ادبیات خویش از آن بهره ها برده اند. از بین شاعران فارسی گوی، که قرن ها در ایران محبوب خاص و عام بوده است و در سه قرن اخیر، جایگاه فرامرزی خویش را به دست آورده،باید از حکیم ابوالقاسم فردوسی نام برد. حکیم فردوسی سراینده شاهنامه، بزرگ ترین شاعر عصر خویش و یکی از پرآوازه ترین شاعران و داستان پردازان تاریخ ایران و جهان است. او از کسانی است که سبک مخصوص به خود دارد؛ به طوری که در تمام این مدت هزار سال چهره ی او منفرد و ممتاز مانده است. شاهنامه ی فردوسی به عنوان سند هویت ملی ایرانیان نام برده می شود و با تاریخ پرماجرای این سرزمین پیوند ناگسستنی دارد. در واقع شاهنامه عصاره و چکیده ی تمدن و فرهنگ ایران در طی دو هزارسال است. این اثر که شامل حدود شصت هزار بیت است، یکی از بزرگ ترین و برجسته ترین حماسه های جهان است که سرایش آن سی سال به طول انجامید. موضوع این شاهکار ادبی، اسطوره ها، افسانه ها و تاریخ ایران از ابتدا تا فتح ایران توسط اعراب در سده ی هفتم میلادی است که در چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان خلاصه می شوند و به سه بخش اساطیری (از عهد کیومرث تا پادشاهی فریدون)، پهلوانی (از قیام کاوه آهنگر تا مرگ رستم) و تاریخی (از پادشاهی بهمن و ظهور اسکندر تا فتح ایران توسط اعراب) تقسیم می شود. بنابراین چیزی که بر قیمت شاهنامه می افزاید این است که فردوسی داستان های آن را اختراع نکرده، بلکه آن ها را گزارش کرده است و از این لحاظ می توان شاهنامه را آیینه ی تاریخ و افکار حقیقی ملت ایران شناخت که با این سلاست و روانی در قالب نظم به تصویر کشیده شده است. علاوه بر این، شاهنامه فردوسی تنها روایات اساطیری و تاریخی و فرهنگ عامه نیست، بلکه روش درست زندگانی و کشورداری را بر اساس اندیشه های ژرف فلسفی و عقل عملی بیان کرده است.

گرچه فردوسی در نظم شاهنامه و بیان روایات، امانت داری را حفظ کرده و از منابع اصلی غافل نبوده است، ولی بینش نظری و فلسفی خود را در لا به لای اشعار از زبان موبد دانا بیان کرده است. در واقع او حکیمی است که حکمت و دانش خود را در اشعار حماسی اش هویدا ساخته است. این اندیشه ها نه تنها مورد توجه شاعران ادب فارسی پس از او قرار گرفته است، بلکه با وجود ترجمه ی قسمت هایی از اثر حماسی او، توجه شخصیت های بزرگ ادبیات جهان را به خود جلب می کند، به گونه ای که به بازآفرینی داستان های او همت گماشتند، و برترین آثار ادبی خویش را با الهام از مضامین شاهنامه سرودند و همچون فردوسی نام خود را جاودانه ساختند. به طور مثال روند شرق شناسی در غرب و تلاش مستشرقان در معرفی آثار ادب فارسی موجب شد تا تنی چند از مهم ترین مستشرقان معروف به شناساندن شاهنامه فردوسی به اروپا همت گمارند. پژوهش حاضر در راستای هدف مذکور در چهار بخش تنظیم گردیده است: 

بخش اول: چرا غرب از شاهنامه تأثیر پذیرفت

بخش دوم: منزلت شاهنامه در میان حماسه های جهان

بخش سوم: درآمدی بر شرق شناسی

بخش چهارم: شاهنامه فردوسی در اروپا

شبیه خوانی یا تعزیه، نمایشی است که به همت ایرانیان شیعه مذهب بر محور واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) شکل گرفت. بعدها داستان‌های دیگری از زندگی پیامبران، ائمه، اولیا و یارانشان و نیز داستان‌هایی با مضامین اخلاقی، حماسی و غیره به آن افزوده شد. این نمایش که ساخته عوام بود، بعدها توجه خواص و دربار را نیز به خود جلب کرد. به ویژه در دوران قاجار از حمایت رسحمی دولت برخوردار شد؛ تا جایی که سرانجام در اواخر سال 1290 ق عمارت مشهور تکیه دولت با ساختمانی مدور برای آن ساخته شد.

تکیه دولت مکانی بود که همیشه در آن تعزیه اجرا می‌شد. به همین دلیل تعزیه (شبیه خوانی) از وظایف مذهبی خود گامی فراتر نهاد و با طرح افسانه‌ها، اساطیر، و حتی موضوعات روزمره تنوع بیشتری یافت. به این ترتیب مجالس شبیه‌خوانی که در ابتدا به تعزیه امام حسین (ع) و یارانش محدود بود، از نظر مضمون و موضوع گسترش یافت.

از سوی دیگر می‌دانیم که ادبیات از ارکان حیات فرهنگی ایرانیان به شمار می‌آید؛ چنان که جهانیان این ملت را با ادبیات آن و مشاهیری چون فردوسی، نظامی، عطار، خیام، مولوی، سعدی و حافظ می‌شناسند. ادبیاتی که منعکس کننده تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم، تجارب، اندیشه‌ها و تخیل ایرانیان است و همواره با سایر جلوه‌های حیات فرهنگ ایرانی در ارتباطی تنگاتنگ بوده است. پس کنکاش درباره تأثیر ادبیات ایران‌زمین در مجالس تعزیه برای شناخت بیشتر این نحله نمایشی امری ضروری است؛ نمایشی که از یک سو متون آن جزئی از گنجینه ادبیات ایران به شمار می‌آید و از سوی دیگر شکل‌گیری و پدید آمدن آن بودن رشد و اشاعه نقل‌های حماسی و مذهبی که مستقیم ریشه در ادبیات مکتوب و شفاهی ایران زمین داشتند، امکان‌پذیر نبوده است. این همان نکته‌ای است که نوشته حاضر با ارائه نمونه‌هایی از حضور مستقیم و بی واسطه ادبیات ایران در تعزیه و همچنین تأثیر غیر مستقیم و غیر علنی آن در شکل دادن به اندیشه‌ها، مضامین، شخصیت‌پردازی، ساختار، الگوهای تکرار شونده رفتار قهرمانان، چگونگی رویدادها، فضاسازی و غیره به آن خواهد پرداخت.

در هر فصل این نوشته به بخشی از تأثیر ادبیات در تعزیه پرداخته شده و به سبب اهمیت و ارتباط اسناد و نمونه‌های خاص بررسی شده با هر فصل پاره‌ای از آنها در ضمیمه هر فصل آمده است.

فهرست مطالب:

مقدمه

فرضیه‌ها و روش تحقیق

فصل اول: تعزیه و اساطیر

بخش نخست: حضور اساطیر در شبیه خوانی

بخش دوم: نمود اندیشه اساطیری و عرفانی در مجالس تعزیه

بخش سوم: نگاهی تطبیقی به شخصیت پردازی در ادبیات ایران و تعزیه

فصل دوم: تأثیر ساختار و الگوهای قصص ایرانی در شبیه خوانی

فصل سوم: حضور شعر کلاسیک در شبیه خوانی

نتیجه

منابع و مأخذ

رساله های جوانمردی از جمله میراث های فرهنگی ملی ماست، گرچه در دوره ی معاصر تقریبا نشان جوانمردان - که در آیین های پهلوانی و چند فرقه ی درویشی خلاصه شده بود- از میان رفت. چنان که از رساله های جوانمردان برمی آید، جوانمردی از پدیده های بزرگ و کم و بیش فراگیر اجتماعی و رساله های جوانمردان از مدارک باارزش تاریخ در ایران و تا حدی در همه ی سرزمین های اسلامی است. با این همه، این رساله ها تاکنون از دیدگاه تاریخی نگریسته و بررسی نشده اند. تقریبا همه ی پژوهشگران به جنبه ی متن شناسانه، ادبی و غالبا صوفیانه ی این رساله ها توجه کرده اند.

در کشور ما، به رغم سابقه ی دراز در تاریخ نویسی و داشتن مورخان دانشمند و گسترش رشته های تاریخ، هنوز رساله های جوانمردی با همه ی فراوانی و تنوع در بررسی های تاریخی جایی نیافته اند. این موضوع بدان سبب مهم است که تا حدی وضع اهل حرفه را در دوره هایی از تاریخ ایران، به ویژه آنچه سده های میانه نامیده می شود، روشن تر می کند. دیگر اینکه در بررسی خشک تاریخی برخی از این متون، داده های صوفیانه در سایه ی تاریخ قرار می گیرد و از این منظر لازم است کاری جداگانه و با دیدی دیگر پیش گرفت. نویسنده با دیدی دیگر تاریخ ایران را بررسی می کند. از نظر ایشان کمتر دوره ای در تاریخ ایران هست که اسناد و مدارک آن درست بررسی و ارزیابی شده باشد. تعیین جای تاریخی و در نتیجه کارکرد واقعی این رساله ها مهم ترین کاری است که باید در خصوص آن ها صورت گیرد و بی شک نباید سهم آن ها را در گسترش تصوف از یاد برد، هرچند می باید به تفاوت های آن ها نیز توجه کرد.

بخشی از تصوف ما با نام جوانمردی مشهور شده است. جوانمردی، همچون شاخه ی سیاسی تصوف، نامی همگانی و در نتیجه نادرست برای شماری فرقه، از فرقه های صوفیانه تا قلندرانه و رندانه، شده است که گاه فقط همانندی ظاهری دارند و برخی حتی این همانندی را هم ندارند. این کاربرد سابقه ندارد و در گذشته جوانمردی فقط برای فرقه ای صوفیانه و ویژه ی اهل حرفه به کار می رفته است.

رساله های جوانمردان، که مهم ترین منابع ما برای بررسی مشرب جوانمردی اند، کمتر در قالب کتاب و بیشتر جزوه هایی اند که اخلاقی آراسته و رفتاری پاک و منزه را تبلیغ می کنند، چنان که به نظر می آید نقد آن ها به مراتب شایسته تر از توصیف آن هاست. مخصوصا کسی که آشنایی نزدیکی با تاریخ ایران نداشته باشد، هنگام خواندن این گونه نوشته ها با رویکرد اخلاقی پاک و اندرزهایی فریبا روبه رو می شود و شاید همین فریبندگی سبب شده است که کمتر بتوان با آن ها با روحیه ی انتقادی برخورد کرد. در نوشتار حاضر مولف کوشیده است نشان دهد که این رساله ها از جمله نتایج و دنباله ی آن سیاستی در تاریخ ایران است که پس از دوره ی اشکانی و با رشد شهرنشینی و صنعت گرایی می خواسته است نیروی کار و اهل حرفه ی شهری در ایران از دایره ی دید و فرمان حکومت بیرون نرود و سر خویش نگیرد. این کوشش به شکل دیگری، و نه به شکل جوانمردی، در دوره ی ساسانی هم صورت گرفته بود. بنابراین همه ی نشانه ها در رساله های جوانمردان، با توجه به اینکه هدف آن ها جذب اهل حرفه است، ما را به این نتیجه می رساند که وضعیت اهل حرف را از دوره ای بررسی کنیم که مقدمه ی تاریخ ایران در دوره ی اسلامی است، به ویژه که این دوره، یعنی دوره ی ساسانی، پدر واقعی دوره ی اسلامی است و از این لحاظ تفاوتی میان این دو نیست. بنابراین هدف این کتاب گزارشی دیگر و تاریخی تر، اما کوتاه، از این گونه اسناد است.

یکی از مهم‌ترین دوران‌های تاریخ تفکر امامیه، بازه زمانی میانه مدرسه فکری کوفه و مدرسه فکری بغداد است. پس از آنکه مدرسه فکری کوفه بر اثر فشارهای سیاسی و نیز برخی عوامل درونی، به افول گرایید، میراث فکری آن مدرسه به مراکز امامی نشینی چون بغداد، بصره، خراسان و ماوراء النهر انتقال یافت. از این رو جریان‌های فکری موجود در کوفه نیز با فراز و نشیب‌های در آن نواحی ادامه حیات دادند. در کنار این جریان‌های اصیل کوفی، از اواسط سده سوم هجری جریان‌های جدیدی نیز در امامیه پدیدار شدند. این جریان‌های نوظهور با بهره‌گیری از میراث کلامی پیشین و نیز تعامل با سایر گروه‌های فکری به ارائه نظام‌های جدید کلامی پرداختند.

این فرآیند تا زمان ظهور شیخ مفید در بغداد و تأسیس نظام کلامی جامع شیعی در نیمه دوم سده چهارم ادامه یافت. دوران یاد شده را باید دوره فترت و انزوای مدرسه کلامی امامیه دانست.

خلاء پژوهشی مربوط به حدود سال‌های 180 ق مصادف با افول کلام امامیه در مدرسه کوفه، تا حدود 360 ق مصادف با شکل‌گیری مدرسه بغداد، موجب بدگمانی‌های زیادی درباره کلام امامیه شده است تا جایی که برخی استقلال کلام امامیه را در این دوره زیر سؤال برده‌اند. البته رسالت این اثر پژوهشی فراتر از پاسخ به این پرسش است که آیا اساسا متکلمانی از امامیه در این دوره حضور داشتنه‌اند یا نه.

در این پژوهش به بررسی و تبیین چگونگی امتداد جریان‌های مدرسه کوفه و همچنین نحوه شکل‌گیری جریان‌های نوظهور و در نهایت ارتباطات و تعاملات این جریان‌ها با یکدیگر، در سه حوزه اصلی بغداد؛ بصره و خراسان ـ ماوراء النهر تا دوره شکل‌گیری کلام امامیه (حدود 360 ق) در مدرسه بغداد با محوریت شیخ مفید پرداخته شده است.

این اثر می‌تواند تکمیل کننده آثاری باشد که در حوزه مدرسه کوفه، قم و بغداد در دوره‌های نخستین و دوره‌های میانه در دهه‌های اخیر انجام شده‌اند. زیرا این دوره تاریخی از کلام امامیه، آشکار مورد غفلت قرار گرفته است.

در پژوهش پیش رو تنها به جریان‌های فکری امامیه پرداخته شده و بازه زمانی آن نیز میانه مدرسه کلامی کوفه و مدرسه کلامی با محوریت شیخ مفید است که تقریبا دهه‌های پسینی سده دوم هجری تا نیمه دوم سده چهارم هجری را در بر می‌گیرد. قلمرو جغرافیایی این رساله نیز شامل سه منطقه بغداد، بصره و خراسان ـ ماوراء النهر است.

درباره پیشینه این اثر باید گفت که در مقطع زمانی میان مدرسه کوفه، یعنی سال‌های حدود 180 ق و برآمدن مدرسه بغداد با محوریت شیخ مفید در سال‌های حدود 360 ق، به دلیل این رویکرد عمومی که در آن دوره، عملا امامیه به محاق رفته بود و جایگاه متمایز خود را از دست داده بود، در حوزه مطالعات مربوط به جریان‌شناسی تفکر امامیه آثار پژوهشی چندانی مشاهده نمی‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: جریان‌شناسی فکری امامیه در بغداد

فصل دوم: جریان‌شناسی فکری امامیه در بصره

فصل سوم: جریان‌شناسی فکری امامیه در خراسان و ماوراء النهر

کتابنامه

نمایه اعلام

آموزش و پرورش به معنی رشد طبیعی، تدریجی و هماهنگی استعدادهای یک فرد است. در واقع، اگر آن را اجتماعی شدن شخص بدانیم، می توانیم تاریخ آموزش و پرورش را بررسی چگونگی اجتماعی کردن انسان ها از لحاظ تاریخی تعریف کنیم که در تحرک مردم در تاریخ، نقش اساسی داشته است. بررسی تاریخ آموزش و پرورش ایران به طور عام و آموزش و پرورش اقلیت ها به طور خاص، از ضروریات اجتناب ناپذیر برای شناخت میراث فرهنگی و اجتماعی ایران است. با مطالعه ی آثار مربوط به تاریخ اقلیت ها و آثار مربوط به تاریخ آموزش و پرورش متوجه نکات زیادی می شویم. در حقیقت، به جایگاه مدارس اقلیت ها درنظام آموزش و پرورش ایران توجه جدی به عمل نیامده است. در صورتی که اهداف، ساختار آموزشی، چگونگی فعالیت و کارکرد آن ها، چالش ها و موانع پیش روی آنان اهمیت بسیار بالایی برای درک تاریخ آموزش در ایران دارد. بنابراین، با بررسی تاریخ آموزش در میان اقلیت های ایران، می توانیم کم و کیف کوشش های آن ها و تأثیر مدارس را بر تحولات اجتماعی و فرهنگی جوامع اقلیت دینی به خوبی دریابیم. نگارنده بر آن است تا به بررسی روند شکل گیری، تحولات، اهداف و آرمان های حاکم بر این مدارس بپردازد و حوزه فعالیت هر کدام از آن ها را به طور جداگانه، بررسی کند. با بررسی میزان تأثیر گذاری آنان می توانیم به مقایسه و ارزیابی دقیق تر کارکردهای این مدارس دست یابیم. این پژوهش ضمن استفاده از دستاوردهای پژوهش های پیشین، می کوشد با اتکا به اسناد و مدارک آرشیوی همه ی ابعاد و زوایای ناشناخته ی این موضوع را مطالعه و بررسی نماید. 

مطالب کتاب در سه بخش ارائه گردیده است:

بخش اول: مدارس ارمنیان

فصل اول: تاریخچه تغییرات آموزشی و شکل گیری مدارس

فصل دوم: نیروی انسانی

فصل سوم: وضعیت اقتصادی

فصل چهارم: شیوه اداره مدارس ارمنیان

فصل پنجم: گفتمان ملی گرایی پهلوی اول و تأثیر آن بر مدارس ارمنیان

فصل ششم: وضعیت آموزشی

فصل هفتم: تأثیر مدارس بر زندگی اجتماعی ارمنیان ایران

بخش دوم: مدارس زرتشتیان

فصل اول: تاریخچه تغییرات آموزشی و شکل گیری مدارس

فصل دوم: نیروی انسانی

فصل سوم: وضعیت اقتصادی

فصل چهارم: شیوه اداره مدارس زرتشتیان

فصل پنجم: گفتمان ملی گرایی پهلوی اول و تأثیر آن بر مدارس زرتشتیان

فصل شش: وضعیت آموزشی

فصل هفتم: پیشرفت مدارس زرتشتی و تأثیر آن ها در زندگی اجتماعی زرتشتیان

بخش سوم: مدارس یهودیان

فصل اول: تاریخچه تغییرات آموزشی و شکل گیری مدارس

فصل دوم: نیروی انسانی

فصل سوم: وضعیت اقتصادی

فصل چهارم: شیوه اداره مدارس آلیانس

فصل پنجم: گفتمان ملی گرایی پهلوی اول و تأثیر آن بر مدارس یهودیان

فصل ششم: وضعیت آموزشی

فصل هفتم: تأثیر مدارس بر زندگی اجتماعی یهودیان ایران

اثر پیش رو خاطرات مستند نویسنده درباره ی حضرت آیت الله سیدعلی خامنه ای - حفظه الله - است که محصول یک گفتگوی مفصل و مکتوب می باشد. این گفتگو به درخواست بعضی از دوستان نویسنده، در سه سال گذشته انجام گرفته است و جستارهایی از آن نخست در مجله ی دو ماهه ی «پاسدار اسلام» - نشریه وزین فرهنگی، سیاسی، اجتماعی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم - چاپ شد و بخش های دیگری هم به طور مفصل تر، در چند شماره از روزنامه ی «جوان» چاپ تهران، منتشر گردید.

البته به اعتراف نویسنده بنای نخستین بر این بوده که در نشر خاطرات مستند، درباره ی اعاظم معاصر پرداخته نشود و به طور طبیعی، در این صورت تکمیل و تنظیم یادداشت های مربوطه هم در بایگانی کتابخانه باقی می ماند. ولی اطلاع یافتن بعضی از دوستان مولف از این امر، باعث شد تا گروهی از علاقمندان، خواستار تنظیم و نشر خاطرات مربوط به رجال و علمای معاصر باشند و در میان این دوستان، شخصیت های برجسته ای، علاوه بر ایران، از کشورهای عراق، لبنان، حوزه ی خلیج فارس و حتی مصر، پاکستان، ترکیه و ...نیز بر این امر اصرار داشتند و دلیل ایشان هم این بود که درباره «درگذشتگان» می توان در فرصت های دیگر هم اقدام نمود ولی در مورد معاصرین، ضرورت روشن شدن حقایق و کشف نکات تاریخی، ایجاب می کند که مسئله در اولویت کامل قرار گیرد. این تاکید و اصرار از سوی دوستان و بزرگان داخل و خارج موجب گردید که به تدریج ضمن نقل حوادث پیشین و خاطرات مربوط به گذشته ها، به تنظیم و نشر خاطرات مربوط به عصر حاضر نیز پرداخته شود در همین رابطه مصاحبه ی بعضی از دوستان، موجب شد که کار نخست از رهبر معظم انقلاب، آیت الله خامنه ای، آغاز شود. لازم به ذکر است که در این بخش از خاطرات، ملحقاتی نیز افزوده شده که شامل نامه ها، گزارش ها، مقالات، اسناد و عکس های تاریخی گوناگون است که هرکدام در نوع خود ارزش تاریخی خاصی دارد. همچنین اشاره به این نکته بی مناسبت نیست که این رساله همه خاطرات نویسنده درباره ی آیت الله خامنه ای نیست، بلکه فقط نکاتی است که به هنگام گفتگو به طور خاص به خاطر آمده و سپس مکتوب و آنگاه نقل شده است.

نویسنده در این اثر تلاش داشته تا با نگاهی پدیدار شناسانه دنیای آرمانی زنان را در درازنای تاریخ ایران (قرون ششم تا دوازدهم هجری قمری) کشف و درک کند. مطالعه ی پیش رو با در نظر گرفتن سایه ی سنگین مهم ترین هجوم های تاریخ ایران راجع به تیپ شناسی آرمانی زنان است اما بی ارتباط با خواست های مردان نیست، چرا که همواره زن ومرد همچون دو آینه روبرو تصاویری در هم تنیده و متعدد را از خود و دیگری منعکس می کنند. از آن جا که در تاریخ ایران، زنان به دلایلی چند پوشیده روی و پوشیده نام بوده و از آن ها کمتر سخن گفته شده، نویسنده بر اساس داستان های عامیانه سعی کرده است زیست جهان خاموش زنان را دریابد و صدای آن ها را بشنود. بر اساس این مطالعه می توان گفت دنیای بدون مرد / شهر پریان، زندگی عاشقانه و حاضر شدن در صحنه های پیکار برای تغییر سرنوشت تاریخی از مهم ترین دغدغه های زنان است. مطالعه ای از این دست در قلمرو پژوهش های تاریخی ایران سابقه ندارد.

مطالب در شش فصل ارائه گردیده است:

فصل اول: مقدمات و کلیات

فصل دوم: زن در هجوم های قرون ششم تا دوازدهم......................(هجوم غزان و ورود سلجوقیان به ایران/ هجوم چنگیز/هجوم تیمور/ سقوط اصفهان به دست افغانان)

فصل سوم: بازخوانی وضعیت اقتصادی و فرهنگی زن در فاصله ی قرون ششم تا دوازدهم

فصل چهارم: الگوهای آرمانی زنان......................(مادر بانوان/ کدبانوان/ خرد بانوان/ شاه بانوان/ پیامبر بانویی/ پارسا بانوان/ عارفه بانوان/ هنرمند بانوان/...)

فصل پنجم: الگوهای ضدآرمانی زنان.......................(مکار زنان/ جادو زنان/ زنان ناپارسا و کامجوی/ فتانه زنان/ زنان دلاله / زنان عیاره/ زنان نادان/ زنان ناسپاس)

فصل ششم: زوایایی دیگر از زندگی آرمانی زنان

ارمنستان از کشورهای کهن جهان و قدیمی ترین همسایه ی ایران است. صفحات تاریخ پرفراز ونشیب این کشور مملو از جنگ ها، کشتارها و مهاجرت های اجباری ساکنان این سرزمین کهن است. پس از گذار از یک فرایند تاریخی طولانی، دست به تحریف تاریخ و دستکاری جغرافیای سیاسی زده اند. هدف از نگارش این کتاب، پرداختن به منابع جغرافیا و تاریخ اسلامی ( اعم از دانشمندان ایرانی، عرب و عثمانی) در مقوله ی ارمنستان است که یک بازه ی زمانی هزار و یکصد ساله از قرن نهم تا بیستم میلادی را دربر می گیرد. این موضوع با توجه به این که تاریخ نگاری رسمی ترکیه و آذربایجان موجودیت ارمنستان در سرحدات کنونی جمهوری ترکیه و نیز قراباغ را شدیدا نقض کرده است و نظریه های کاملا نادرستی از جمله «اصرار بر ریشه های ترکی امپراتوری اورارتو»، «غیر بومی بودن ملت ارمنی در ارمنستان غربی»، « مهاجرت ارمنیان اروپا به آناتولی در هزاره ی اخیر» را به پیش می کشد، کاوش درباره ی مقوله ی ارمنستان در منابع جغرافیا و تاریخ اسلامی می تواند غیرعلمی بودن این نظریه های ساختگی تاریخ نگاری رسمی ترکیه و آذربایجان در راستای توجیه اشغال سرزمین ارمنستان را نشان دهد.

برای بیان استدلالات کافی در زمینه ی تبیین جغرافیای ارمنستان منابع اسلامی، یعنی کارهای تاریخی و جغرافیایی دانشمندان ایرانی، عرب و عثمانی را اساس قرار داده ایم. این روش استدلال، چند دلیل اساسی دارد. نخست آن که با توجه به افول علمی اروپا در سده های میانه، دقت جغرافیایی دانشمندان اسلامی بالا و نسبتا بی نقص است. در خلال سده های میانه، سرنگونی فرمانروایی روم به تغییرات عمده در روند رشد علم جغرافیا در جهان اسلام انجامید. جغرافیدانان مسلمان نقشه های مبسوط جهان را ترسیم کردند، در حالی که جغرافیدانان دیگر داده های دقیقی از جغرافیای مناطق گوناگون مهیا کرده اند. افزون بر این، دانشمندان مسلمان کارهای متقدمین یونانی را نیز به خوبی تفسیر و تکمیل کرده و با کشف اختراع اسطرلاب های نوین بسیاری از داده های جغرافیایی را تصحیح و نقشه های جغرافیایی را مطابق با آن اصلاح کرده اند. در این تحقیق تلاش شده تا در اثنای معرفی منابع اسلامی، به گوشه هایی از نوآوری و اصلاحات برجسته ی این بزرگان اشاره شود.

دلیل دیگر آن است که استفاده از منابع ارمنی یا اروپایی به دلایل صرفا سیاسی و با یادآوری باور تاریخ نگاران معاصر ترکیه و جمهوری آذربایجان، میزان مقبولیت علمی این تحقیق و هدف اصلی که همانا رد نظریه های منفی وجود سرزمین آبا و اجدادی ارامنه است را خدشه دار کرد. مورخان رسمی ترکیه و جمهوری آذربایجان به صورت سازمان یافته این فکر را تلقین می کنند که تمامی منابع و مآخذ تاریخی و جغرافیایی اروپایی که به هر نحوی اشاره ای به وجود ارمنستان دارند، تنها و تنها در خدمت اهداف امپریالیستی کشورهای قدرتمند بوده و کذب محضند. این نگرش برگرفته از روش شناسی ویژه ی مکاتب تام گرایانه است و مجادله ی علمی در چنین حوزه ای از ابتدا بیهوده و بی ثمر می نماید. بنابراین روش استناد به منابع اسلامی تا حد مؤثری می تواند روش شناسی تام گرایانه و غیر علمی فوق را تعدیل کند.

نکته ی دیگر در روش ارائه این است که در ابتدای هر منبعی، زندگینامه ی مختصری از مؤلف آن آورده شده، زیرا به اعتقاد نگارنده داده های بیوگرافیک مؤلفان می تواند بر روشنگری مطالب برگرفته از منابع و غنای علمی موضوع مورد بحث بیفزاید. منابع به کار رفته در این تحقیق شامل نسخ خطی با کتابت مؤلف یا غیر مؤلف، کتب چاپ سنگی و چاپ سربی و همچنین فایل های الکترونیکی برگرفته از سامانه های معتبرند. مجموعه ی منابع به کار رفته به لحاظ تاریخ نگارش آن ها، یک بازه ی زمانی از دهه ی میانی سال 800 الی دهه ی میانی سال های 1900 میلادی را دربر می گیرد. از میان انواع روش های متعارف برای ارائه ی مستندات موجود در منابع اسلامی روش ارائه، کرونولوژیک می باشد و مراحل مختلف تحولات سیاسی در منطقه و به تبع آن تغییرات مهم در نقشه ی سیاسی ارمنستان، تبیینات جغرافیایی به صورت بازتابی از واقعیت های تاریخی بیان شده است.

خلاصه ای از فهرست مطالب این کتاب:

پیش گفتار

منابع اسلامی

گونه شناسی منابع

کرونولوژی سیاسی و مراحل تاریخی

1- دوره ی قرن نهم تا اواسط قرن یازدهم میلادی

2- دوره ی 1080 الی 1375 میلادی

3- دوره ی 1375 الی 1813 میلادی

4- دوره ی 1813 الی 1885 میلادی

5- دوره ی 1885 لی 1909 میلادی

6- دوره ی 1909 الی 1922 میلادی

از آنجایی که تاریخ دیپلماسی ایران در سده های اخیر تا حدود فراوانی تحت الشعاع سیاست قدرت های بزرگ بوده است بررسی تاریخچه ی آن نیز به همان نسبت به بررسی مناسبات ایران و قدرت های مزبور محدود بوده است. به همین دلیل نیز غالب پژوهش های موجود از تحولات دوره ی مورد بحث به مضامینی چون تاریخ روابط ایران و انگلیس، ایران و ایالات متحده و در کنار آن دو، روابط ایران با کشورهایی چون روسیه و فرانسه منحصر مانده است. یکی از نخستین آثار سنگین این حوزه، نادیده ماندن نقش و عملکرد حوزه های دیگری از مناسبات خارجی است که اگرچه شاید در مقاطعی چند از لحاظ اهمیت به پای مباحث مربوط به قدرت های بزرگ نرسد، ولی برای فراهم آمدن تصویر کاملتری از عرصه ی سیاست خارجی در ایران، آگاهی بدان ها ضروری است. در واقع اهمیت این حوزه های پیرامونی نه فقط در آن است که در پاره ای موارد در مقام عرصه ی بازتاب بخشی از سیاست قدرت های بزرگ عمل کرده است، بلکه در این نیز می تواند باشد که هر از گاه برای کاستن از تأثیر نیرومند و تعیین کننده ی آن حوزه نیز مفری به وجود آورده است.

کتاب حاضر که بخش اصلی آن بر خاطرات نویسنده از مسائل مربوط به اعاده ی حاکمیت کشور بر جزایر ایرانی خلیج فارس و تصدی سفارتخانه های ایران در کویت و پاکستان و عراق در فاصله ی سال های دو دهه ی 1340 و 1350 استوار است، در کنار ارائه ی تصویر کلی تری از تلاش و تکاپوی سیاست خارجی کشور در آن روزگار، از رشته رخداد ها و تحولات دیگری نیز سخن به میان می آورد که معمولا در بررسی های متعارف، آنچنان که شاید و باید مورد تأکید قرار نمی گیرند.

سیاست خارجی ایران چنان که از خلال بررسی این خاطرات نیز بر می آید به ویژه در سطوح منطقه ای از تحرک و پویایی خاصی برخوردار بود که شاید نظیر آن را در بسیاری از دیگر ادوار تحولات ایران معاصر نتوان مشاهده  کرد. بررسی کم و کیف رخدادهای این دوره و علی الخصوص روشن ساختن آن که پیش آمد چنین تحرکاتی تا چه حد در مساعدت فضای بین المللی ریشه داشت و یا احیانا تا چه اندازه در ابتکار عمل هایی که امکان اتخاذ آن ها فراهم بود، از جمله پرسش هایی است که می توان با اتکاء به دانسته هایی چون این نوع خاطرات دست اندرکاران و دیگر اسناد ذی ربط، پاسخ هایی برای آن ها یافت.

این تحقیق شامل یازده فصل است. نه فصل نوشتار حکایت حدود سی سال خدمت در وزارت خارجه نظام شاهنشاهی است و فصل دهم روایت دورانی است که در وزارت خارجه ی جمهوری اسلامی به سر آمد. صفحات چندی نیز تحت عنوان «پرده های آخر» فصل پایانی نوشته را شکل می دهد که مربوط به فعالیت های مقطعی زمانی می شود که نویسنده در وزارت خارجه دیگر سمتی نداشته است.

این کتاب ترجمه ی سلوان المطاع فی عدوان الاتباع ابن ظفر صقلی مکی (565-497ق) است به قلم علی بن محمد بن ابی طالب تبریزی معروف به نظام الدین شامی (810-740ق)، که به سلطان اویس جلایری (حک: 776-757ق) اتحاف شده است. شامی، در ترجمه ی این کتاب، دست ذوق را آزاد گذاشته و انشایی تازه از آن به سبک کلیله و دمنه، مرزبان نامه و سندبادنامه پرداخته است. در قالب ابواب پنج گانه ی کتاب که با نقل حکایات متعدد همراه است، به مسائل و مطالب سیاسی، اخلاقی و حکمی پرداخته شده است. 

در ابتدای این کتاب نخست مقدمه ی مصحح آمده است که مشتمل بر موارد زیر است:

نگاهی گذرا به تاریخ دوره ی فترت بین حکومت ایلخانان و تیموریان، سلسله ی آل جلایر، زندگینامه ی ابن مظفر مؤلف سلوان المطاع و آثار وی، ترجمه و چاپ های سلوان المطاع، سبک نثر دوره ی تیموری، پدید آورنده ریاض الملوک و شیوه ی ترجمه ی وی، بررسی حکایات سلوان المطاع و ریاض الملوک، سبک نثر ریاض الملوک، اطناب در توصیف پدیده های طبیعی، اشیا و یا اشخاص انسانی و حیوانی، استعمال اصطلاحات و تعبیرات علمی، درج و تضمین اشعار و امثله، کاربرد صنایع لفظی و معنوی، تأثیر ریاض الملوک بر متون، احوال نظام الدین شامی، ...

سپس دیباچه ی مترجم ذکر شده که در آن سبب تألیف کتاب، فهرست ابواب کتاب و مقدمه ای در تعریف کتاب به همراه چند حکایت آمده است. در ادامه پنج باب با عناوین ذیل آورده شده که هر یک مشتمل بر حکایات گوناگون است:

باب اول در تفویض و نتایج آن

باب دوم در تأسی و فواید آن

باب سوم در صبر و عواید آن

باب چهارم: در رضا و میامن آن

باب پنجم در زهد و عواقب آن

سیاست اجتماعی موضوعی است که همه ی مردم در زندگی روزمره ی خود با جنبه های مختلف آن سروکار دارند. طیف گسترده ی مباحث که در سیاست اجتماعی بدان ها پرداخته می شود نشان دهنده ی میزان تأثیرگذاری سیاست اجتماعی بر زندگی، رفاه و امنیت جامعه است. سیاست اجتماعی، که مرتبط با زندگی روزمره ی مردم است، یکی از دغدغه های سیاست گذاری در سطوح محلی، ملی و بین المللی است و هم زمان با مطالعه ی تغییرات اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، تفاوت بین کشورها نه از بابت حضور یا غیات سیاست اجتماعی بلکه از بابت ماهیت، کیفیت و چگونگی اجرای آن است و همین سبب تفاوت سطح توسعه ی سیاست اجتماعی و مدل های مختلف دولت رفاه از کشوری به کشور دیگر شده است.

در حال حاضر مطالعات در حوزه ی سیاست اجتماعی صرفا به مسائل اساسی سد راه توسعه ی انسانی معطوف نیست. هم گام با تغییرات وسیعی که در زندگی اجتماعی رخ داده، مطالعات سیاست اجتماعی نیز وسعت زیادی یافته اند. البته شواهد نشان می دهد که مطالعات سیاست اجتماعی در کشورهای خاورمیانه و از جمله ایران به گستردگی مطالعات این حوزه در کشورهای سرمایه داری غرب و کشورهای آسیای جنوب شرقی نیست، با این حال این موضوع وسعت زیادی یافته و توجه اندیش مندان اجتماعی و به ویژه جامعه شناسان را به خود جلب کرده است. البته باید در نظر داشت که سیاست اجتماعی موضوعی است زمینه مند و وابسته به مسائل و شرایط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی. از این رو، به دلیل تفاوت شرایط نهادی و سیاسی در کشورهای مختلف، مدل های دولت رفاه و دیدگاه های نظری - که مبتنی اند بر تجربه ی کشورهای سرمایه داری پس از جنگ جهانی دوم - برای مطالعه و تحلیل سیاست اجتماعی در کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران نیازمند بازنگری هستند. این بازنگری خود مستلزم انجام پژوهش های زمینه مند در این حوزه است.

کتاب حاضر آزمایشی است تجربی درباره ی سیاست اجتماعی در ایران و آغاز مسیری است طولانی. روش پژوهش کتاب بر رویکردی تاریخی و تطبیقی استوار است، چرا که هم سیاست اجتماعی را در توالی تاریخی اش، از سال 1360 تا 1388، بررسی کرده است و هم درباره ی بخش های آموزش، سلامت و مسکن (در بازه ی زمانی یاد شده و با رویکرد بخشی) پژوهش نموده است. این شیوه ی مطالعه، امکان مقایسه های تطبیقی بین دوره های سیاست گذاری اجتماعی و نیز بخش های سیاست گذاری اجتماعی را فراهم می آورد. از میان مدل های تحلیل سیاست، بر مدل سه مرحله ای «درون داد، برون داد و برآیند» تمرکز شده است که از الگوهای خطی تحلیل سیاست اجتماعی است و تکیه گاه تحلیل نیز مرحله ی آغازین این مدل، یعنی «درون داد سیاست اجتماعی»، است.

محتوای کتاب معطوف به دو هدف است: نخست، ارائه ی تحلیل و تصویری علمی از سیاست اجتماعی در ایران؛ و دوم، فهم و افزودن بر دانش سیاست اجتماعی. کتاب در شش فصل و یک پی گفتار تنظیم شده است:

1- رویکردهای نظری سیاست اجتماعی

2- روش شناسی تحلیل سیاست اجتماعی

3- رویکرد دولت، ظرفیت نهادی و توسعه ی سیاست اجتماعی

4- سیاست آموزش؛ عدالت توزیعی و آموزش همگانی

5- سیاست سلامت؛ پیش گیری یا درمان

6- سیاست مسکن؛ فراگیر و ارزان

موضوع اصلی مطالعات تاریخ اجتماعی، توجه به زندگی عادی توده های جامعه است. در این سنخ از مطالعات، شاخصه هایی همچون سبک زندگی، معاشرت، معیشت، سلایق، فرهنگ عامیانه، نظام ارتباطی و دیگر رفتارهای به ظاهر ساده ی مردم به مثابه موضوعات اساسی در کانون توجه قرار می گیرند. در این نوشتار نیز تاریخ اجتماعی شیعیان در عصر حضور اهل بیت علیهم السلام بررسی شده است؛ چنان که به زوایایی پیدا و پنهان از زندگی روزمره و حیات اجتماعی ایشان التفات گردیده است. به عبارت دیگر در پژوهش حاضر، تاریخ اجتماعی با محوریت سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام و شیعیانی که در فاصله صدر اسلام تا اواسط قرن سوم در نظرگاه و تعامل باایشان بودند، مدنظر قرار گرفته است. افزودن قید «شیعیان» در جوار سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام بدان جهت می تواند ارزشمند باشد که غالبا فروزش های قدسی ائمه علیهم السلام مورد توجه قرار می گیرد و همین مسئله ما را از التفات به حضور ملموس و زیست معمول ایشان در اجتماع باز می دارد.

در این کتاب شیوه ای از زندگی حکایت شده که در منظر معصومین علیهم السلام کامل ترین الگوهای بشری بوده است، از توصیه های ایشان تأثیر پذیرفته و با افعال و افکار مطهر و قدسی ایشان در آمیخته است. شیعیان در آن زمان فرصتی مغتنم داشته اند که در پرتو بینش و عمل اهل بیت علیهم السلام سبکی ارزشمند از زندگی عقلانی و هوشمندانه را تجربه کنند؛ از این رو دستاورد اصلی این پژوهش، تبیین بخش کوچکی از عظمت و غنای فرهنگ و تمدن عالمانه ی شیعیان است. بنابراین این کتاب به جای آن که یک کتاب راهنما در قالب گزاره های هنجاری برای زیست دین دارانه در زمان حاضر باشد، گزارشی است در قالب گزاره های اخباری از زندگی دین داران در زمان گذشته. علاوه بر آن، از جمله ویژگی های مثبت این اثر، بهره ی تاریخی از تعداد بسیار زیاد حدیث است. وقتی «حدیث» به مثابه یک گزاره ی تاریخی مورد استناد تاریخ پژوه قرار می گیرد، آنچه اهمیت می یابد ارزش و میزان واقع نمایی آن و آینه واقعیت شدن آن است که با صحت صدور و نوع دلالت- که دغدغه ی اصلی حدیث پژوهان است- تفاوت دارد، هرچند هم پوشانی هایی نیز با آن دارد. از نظر تاریخ پژوه، حتی یک حدیث صد در صد جعلی که هیچ اعتبار حدیث شناختی و در نتیجه فقهی ندارد، می تواند در بردارنده ی آگاهی های سودمند تاریخی باشد،

کتاب حاضر محورهای خود را در دوازده فصل با باریک بینی و دقتی ستودنی بررسی کرده است:

بخش اول: حوزه ی کنش های شخصی شیعیان

فصل اول: خوراک شیعیان

فصل دوم: پوشاک شیعیان

فصل سوم: آرایش و زینت

فصل چهارم: بهداشت و سلامت

فصل پنجم: مسکن

فصل ششم: برنامه ی تفریح و اوقات فراغت شیعیان

بخش دوم: حوزه ی کنش های شیعیان در تعامل با مردم و محیط زیست

فصل هفتم: آداب و اصول معاشرت شیعیان

فصل هشتم: آداب و اصول شیعیان در تعامل با اهل بیت علیهم السلام

فصل نهم: آداب و اصول شیعیان در تعامل با دیگر مذاهب و ادیان

فصل دهم: آداب، اصول و فرهنگ شیعیان در تعامل با محیط زیست

فصل یازدهم: نظام کار و معیشت شیعیان

بخش سوم: اندیشه و کنش شیعیان در تعامل با حوزه ی دین و معنویات

فصل دوازدهم: باورهای مذهبی و مناسک عبادی شیعیان

با توجه به اهمیت زبان انگلیسی در تمام سطوح زندگی انسان و نیاز رشته ی تاریخ به عنوان یکی از شاخه های علوم انسانی به استفاده از پژوهش ها و تحقیقات خارجی و مورخان انگلیسی زبان، وجود فرهنگ تخصصی برای دوره ها و مسائل مهم تاریخی برای درک بهتر حوادث و رویدادها لازم و ضروری می باشد.

در نهایت با توجه به رشد علوم و توسعه ی روزافزون اطلاعات علمی، ضرورت دستیابی به تازه های علمی از سویی و گستردگی دانش تاریخی و علوم وابسته به آن در گرایش های مختلف از سویی دیگر و با عطف توجه به نیازهای علمی دانشجویان و اساتید، اثر حاضر تدوین و آماده شد.

این اثر مجموعه ای است پژوهشی از واژه های رایج در رشته ی تاریخ ومعادل و هم معنی های فارسی آن ها که با هدف ارائه ی یکی از ابزارهای لازم برای کمک به دانشجویان رشته ی تاریخ در بهره گیری از منابع اطلاعاتی به زبان انگلیسی تهیه شده است.

به منظور کسب آمادگی اولیه و تسلط در فهم متون به زبان خارجی و همچنین ایجاد هماهنگی و هم زبانی در بین مترجمان، از جمله ابزارهای لازم واژه نامه هایی است که حاوی رایج ترین واژگان و اصطلاحات هم تراز فارسی اصطلاحات تخصصی به زبان خارجی باشند. با توجه به بررسی های انجام شده مجموعه ی جامعی که بتواند پاسخگوی نیازهای دانشجویان گرایش های مختلف در این رشته باشد در دسترس نبود. نویسنده در این کتاب بر آن شده تا در پژوهشی مدرن واژه نامه ای شامل اصطلاحات تخصصی و رایج رشته ی تاریخ در زبان انگلیسی و معادل های فارسی آن را تهیه نماید.

این واژه نامه با بیش از 2000 مدخل از واژه ها و اصطلاحات تاریخی یکی از منابع مفید برای آگاهی از تاریخ جهان است و ترتیب زمانی آن از دوران باستان تا دوران معاصر را شامل می شود. در این فرهنگ به طور مختصر اما مفید تعاریف واژه های تاریخی و همچنین زبان منابع تاریخی به خوبی توضیح داده شده اند. در اینجا می توان با شیوه ی فرهنگ نویسی تاریخی نیز آشنا شد، چرا که مدخل ها با دقت و توجه خاصی آورده شده اند. همچنین سلسله های پادشاهی، افراد و رویدادهای تاریخ ساز و نیز دوران های مختلف تاریخی تا حد امکان شفاف سازی شده و گونه ای از تجزیه و تحلیل نیز در مدخل ها دیده می شود. 

نویسنده در خلال روایت حوادث کودتای ۱۵ جولای به دیگر کودتاهای ترکیه در دهه ۹۰ که شرایطی بحرانی در این کشور ایجاد کرده و به بی‌ ثباتی اقتصادی و سیاسی دامن زده بود پرداخته و در فصلی جداگانه به اولین کودتای ترکیه و فرجام دولت‌مردان ساقط شده در جزیره «یاسی» که آن را «جزیره شوم» می‌نامد، اشاره می‌کند و می نویسد:« کودتاگران، دادگاه عالی تشکیل داده و مقامات دولت و سیاستمداران را در این جزیره دادگاهی می‌کنند و در خلال دادگاه، سیاسیون غیرنظامی را در بناهای این جزیره زندانی می‌کنند.»

حضور پر رنگ مردم در خیابان‌ها و میادین، در کودتای ۱۵ جولای ۲۰۱۶ که در آن ۲۵۱ نفر کشته و بیش از ۲۰۰۰ نفر زخمی شدند، از جمله تفاوت‌های کودتای فوق با دیگر کودتاها در دهه ۹۰ بوده که در این کتاب مورد تاکید قرار گرفته است. نویسنده در این کتاب، ضمن اشاره به وحشت‌آفرینی جنگنده‌ها در آسمان استانبول، از مردمی می‌ نویسد که بی‌ پروا مقابل گلوله‌ها پیش می‌رفتند و تانک‌ها و گلوله‌ها، جلودارشان نبوده و در این رابطه از تعبیری به این صورت استفاده می‌کند که «آنها ترس را ترسانده بودند.»

یکی از قسمت های این کتاب، فصلیست تحت عنوان «زنان و کودتا» که نویسنده در آن به نقش سه زن، یک گوینده، یک خبرنگار و یک خلبان در کودتا می‌ پردازد که نام آن ها را در تاریخ ترکیه ماندگار کرد. در بخشی از این فصل آمده است:

«آن شب در کودتای ترکیه زنان نقش فعالی داشتند. یک گوینده زن، بیانیه کودتاگران را خوانده بود برعکس اولین کودتا در تاریخ ترکیه در ۲۷ می۱۹۶۰ که یک نظامی مرد به اسم «آلپ أرسلان ترکش» بیانیه کودتاگران را از رادیو خواند. در آخرین کودتا در سال ۲۰۱۶ که من از نزدیک شاهدش بودم یک گوینده زن از تلویزیون بیانیه را خواند. یک گوینده زن نیز با رساندن صدای رییس‌ جمهور اردوغان باعث ناکامی کودتا شد. ضمن اینکه یک خلبان زن کودتاچی نیز کودتاگران را با هلی‌ کوپتر حمل و زنی به اسم «شریفه بز» نیز در مقابل، جوانان محل را با کامیون به پل بسفر در استانبول رسانده بود تا کودتاگران را عقب برانند. در حقیقت شب ۱۵ جولای، شب صف‌بندی‌ ها بود.»

همچنین در بخشی از این کتاب به مقایسه جنگ و کودتا پرداخته شده و نویسنده با تداعی ترسی که در کودکی‌اش در جریان جنگ ایران و عراق لمس کرده بود، دست به مقایسه دو حادثه خونین می‌زند و می‌نویسد:

«با خود فکر می‌ کردم که این کودتا هم، بی‌ شباهت به جنگ نیست، خود جنگ است البته بی‌رحمانه‌ تر از جنگ هم می‌ شود گفت. چون همان وحشت جنگ را که در کودکی لمس کرده بودم به قلبم می‌ریخت.»

نویسنده به موازات حوادث کودتای ۱۵ جولای به پیش‌ درآمدهای آن نیز پرداخته و نظری جامع از علل و ابعاد این حادثه ارائه می‌ کند و در پایان، با اشاره به پیامدهای کودتاهای سابق در ترکیه چنین می‌نویسد: «کودتاچی‌ها می‌میرند اما زخم‌ها التیام نمی‌ پذیرند.»

مطالب کتاب در چهارده فصل ارائه گردیده است:

فصل اول: جولان پرنده های مرگ بر فراز استانبول

فصل دوم: مردم در مقابل تانک ها می خوابند

فصل سوم: قهرمانی در سایه زاده می شود

فصل چهارم: کودتا و زنان

فصل پنجم: پرواز سرنوشت ساز

فصل ششم: سیاستمداری که به دلیل خواندن یک شعر زندانی می شود

فصل هفتم: پیش درآمدهای کودتا

فصل هشتم: تقابل خونین

فصل نهم: کودتاگران اعتراف می کنند

فصل دهم: واعظ هزارچهره، امپراتوری شیطان

فصل یازدهم: در حلقه ی آتش

فصل دوازدهم: ساعت 9:05

فصل سیزدهم: سریال توریست می آورد

فصل چهاردهم: کودتاچی های می میرند، اما زخم ها التیام نمی پذیرند

تفکر چین باستان و قدرت چین مدرن را می‌توان کتابی بی نظیر در عرصه تئوریزه کردن رؤیای چینی به منظور عملی ساختن آن دانست. این کتاب را پروفسور یان شوئه تونگ استاد برجسته و رئیس مؤسسه روابط بین الملل دانشگاه شینخوا به رشته تحریر درآورده است. در عصر قدرت‌گیری نخبگان نسل پنجم به رهبری شی جین پینگ و تلاش این کشور برای فرار از تله طبقه متوسط و دستیابی به توسعه پایدار و نیز افزایش چالش‌های این کشور با ایالات متحد امریکا و درگیری‌های آن در دریای جنوب چین و تحولات جهانی، خاصه پس از جایگیری جمهوری‌خواهان به سردمداری ترامپ در کاخ سفید، اهمیت این کتاب فزونی یافته است.

یان شوئه تونگ که در سال 2008 نشریه امریکایی سیاست خارجی او را در ردیف صد روشنفکر برتر جهان قرار داد، از منظری واقع‌گرایانه مباحثی عمیق را در ارتباط با تثبیت قدرت چین مدرن در عرصه روابط بین الملل و نشستن آن به جای قدرت هژمون غالب ایالات متحده امریکا بیان می‌کند.

بر این اساس این کتاب از دو منظر اهمیتی شایان توجه دارد: نخست آن که وی با بررسی اندیشه بین دولتی متفکران بزرگ دو دوران تاریخی چین باستان، یعنی دوران ماقبل سلسله چین و دوران دولت‌های متخاصم، تصویری روشن و عمیق از آبشخور فکری چینیان امروز در اختیار قرار می‌دهد که در نتیجه آن می‌توان تا حد زیادی تفاوت نگاه نخبگان این کشور به عرصه نظام بین الملل با همگنان غربی‌شان را دریافت؛ دوم آن که چشم اندازی از حرکت چین طی سال‌های آتی به منظور جایگزین شدن با قدرت هژمون غالب را به تصویر می‌کشد که بی شک درک مؤلف‌های آن از اهمیتی حیاتی برای فهم تحولات و انتقال قدرت در حوزه روابط بین الملل برخوردار است.

از این رو می‌توان کتاب حاضر را در ردیف کتاب‌های بنیادین شناخت چین امروز قرار داد که جنبه‌های مختلف بنیادهای خیزش چین مدرن را مورد کنکاش قرار می‌دهد و می‌کوشد چشم اندازی از رویکرد چین فردا در عرصه نظام بین الملل ارائه دهد.

فهرست مطالب:

بخش اول: تفکر چین باستان، قدرت چین مدرن

فصل اول: مطالعه مقایسه‌ای فلسفه سیاسی بین دولتی دوران ما قبل سلسله چین

فصل دوم: فلسفه سیاسی بین دولتی شونزه و پیام آن برای امروز

فصل سوم: هژمونی در تدابیر جنگی دولت‌های متخاصم

بخش دوم: نظرات

فصل چهارم: آزمونی از تئوری پژوهشی در خصوص فلسفه سیاسی بین دولتی دوران ما قبل سلسله چین

فصل پنجم: دو قطب کنفسیوسیم: مقایسه فلسفه سیاسی بین دولتی منسیوس و شونزه

فصل ششم: هژمونی سیاسی در چین باستان: مروری بر هژمونی در تدابیر جنگی دولت‌ةای متخاصم

بخش سوم: پاسخ به نظرات

فصل هفتم: فلسفه دوران ما قبل سلسله چین و خیزش چین امروز

ضمائم

ضمیمه یک: دوران‌های بهار و پاییز و دولت‌های متخاصم و اساتید ماقبل سلسله چین

ضمیمه دوم: یان شوئه تونگ پژوهشگر واقع‌گرا، دلبسته پیش‌بینی علمی

ضمیمه سوم: چرا هیچ مکتب چینی تئوری روابط بین الملل وجود ندارد؟

یادداشت‌ها

کتاب‌شناسی منتخب