جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب دراسات فی العقیده الاسلامیه همانگونه از نامش پیداست درس هایی درباره عقائد اسلامی است. موضوعاتی از قبیل علم کلام ، فرق کلام و فلسفه، آیا علم کلام باب اجتهاد را بسته است؟، اهم فرق و مدارس کلامی ، علت اولی وجود می پردازد، صفات الهی ، اصول دین از جمله مطالب مطرح شده در کتاب می باشد.

المقالات و الفرق كتابى است به زبان عربى، نوشته سعد بن عبداللّه ابى خلف الأشعرى القمى (متوفاى 299 يا 301ق.) و با تصحیح و تعلیق دکتر محمّد جواد مشكور در معرفى فرقه‌ها و نحله‌هاى شيعه. كتاب ياد شده، اينك سال‌هاست كه مورد گفتگو است و هنوز محقّقان درباره چگونگى ارتباط آن با كتاب فرق الشيعه از حسن بن موسى نوبختى، وحدت نظر ندارند. برخى مانند عباس اقبال بر اين باورند كه فرق الشيعه نوبختى و كتاب حاضر، هر دو يك كتابند و مآلا كتاب معروف فرق الشيعه از نوبختى نيست؛ ولى كسانى، مانند شيخ فضل‌اللّه زنجانى معتقدند، فرق الشيعه از نوبختى است. نكته قابل توجه، تشابه فراوان اين دو كتاب است. گو اينكه شيوه نقل و اقتباس در ميان پيشينيان بسيار معمول بوده است؛ امّا تشابه و تقارن به اين گستردگى نمى‌تواند با توجيه نقل و اقتباس موجه باشد. استاد محمّدرضا حسينى جلالى ضمن مقاله پژوهش‌گرانه‌اى، به اين نتيجه رسيده كه فرق‌الشّيعه از نوبختى نبوده و نسخه‌اى ناقص از همان كتاب المقالات و الفرق است. گفتنى است كه نوبختى در اين زمينه كتابى داشته كه شيخ مفيد مطالبى را از آن در العيون و المحاسن آورده است، كه آن مطالب شباهتى با فرق الشيعه موجود ندارد و اين خود دليلى است بر اينكه فرق‌الشيعه از آن نوبختى نيست. ابن نديم كتابى با عنوان الآراء و الديانات از نوبختى ياد مى‌كند؛ ولى اضافه مى‌كند كه وى به اتمام آن موفّق نشده است. در صورتى كه كتاب چاپ شده، فرق شيعه را تا پايان آن، يعنى بعد از امام حسن عسکری(ع) دارد. با اين حال گويا كتاب نوبختى در دسترس بوده است. اشعرى احتمالا كتاب را بين سال‌هاى 265 تا 289ق. نگاشته است؛ زيرا در يك مورد مسائل بعد از امام حسن عسکری(ع) را آورده و در موردى ديگر عدم شوكت قرامطه را تصريح كرده است كه با حمله سال 289ق. قرامطه و بستن راه‌ها و گرفتن مكّه سازگارى ندارد. اثر حاضر از جمله منابع كهن و بسيار قابل توجّه در زمينه شناخت فرقه‌ها و نحله‌هاى شيعه است. پس از مقدّمه، متن كتاب از اختلاف امّت بر سر امامت آغاز مى‌شود و با نقل ديدگاه‌هاى مختلف معتزله و مرجئه و ديگران در اين باره، تمامى فرق را در چهار فرقه شيعه، مرجئه، معتزله و خوارج خلاصه مى‌كند. پس از آنچه ياد شد، كتاب يكسره درباره فرقه‌ها و جريان‌هاى شيعى است. نخست مسأله امامت مطرح شده و ديدگاه‌هاى مختلف زيديّه و اماميّه و...در اين باره بررسى شده است. تفرق فرق شيعه پس از على(ع) در اين كتاب آمده و نسبت به برخى از فرقه‌ها توضيحاتى سودمند ياد شده است. از جمله موارد سودمند كتاب، اطّلاعات گران‌قدرى است كه نسبت به ائمه شيعه، عقايد غُلاۀ شيعه و منشأ اسماعيليه در لابلاى صفحات آن توان يافت. مقدّمه و تعليقات ارزشمند محقق كه در تكميل و يا توضيح متن نگاشته‌اند، بر سودمندى كتاب افزوده است. به هر حال كتاب ياد شده؛ از جمله متونى است كه در شيعه شناسى كار آمده است و هيچ پژوهش‌گر و شيعه‌شناسى از در نگريستن و بهره گرفتن از آن بى‌نياز نيست. به هر حال آقاى مشكور مقايسه‌اى بين فرق الشيعه نوبختى و المقالات و الفرق انجام داده كه روشن مى‌سازد، المقالات و الفرق در بسيارى موارد اضافاتى بر فرق الشيعه نوبختى دارد. ايشان دراين باره مى‌گويد: متن اين دو كتاب از نظر ابواب و توالى بحث و حتى عبارات تقريبا يكى است و پيداست كه يكى از ديگرى گرفته شده است. فرقى كه دارند آنست كه كتاب المقالات و الفرق سعد بن عبدالله در بسيارى از موارد اضافاتى بر فرق الشيعه نوبختى دارد و روى هم بالغ بر سى صفحه زايد بر آن است. ايشان اين اضافات را با ذكر صفحه به تفصيل در مقدمه‌اى كه بر كتاب المقالات و الفرق به عربى نوشته شرح داده‌است كه اينك به بعضى از آن‌ها اشاره مى‌شود. در آغاز كتاب المقالات و الفرق مقدمه‌اى است، در نه سطر كه فرق الشيعه نوبختى فاقد آنست. متأسفانه از اول كتاب المقالات و الفرق چند صفحه‌اى ساقط شده كه احتمال مى‌رود، قسمتى از آن بقيه همين مقدمه و مطالبى زائد بر فرق الشيعه نوبختى بوده باشد. در فقره 131 (صفحه 67 كتاب المقالات چاپى) مطلبى ذكر شده كه از نظر تاريخ بسيار مهم است و در هيچ يك از كتب تاريخى نيامده و آن خبر خودكشى عبدالله بن المقفع (در گذشته در 143ه‍) مترجم كتاب كليلة و دمنة و ديگر كتب قديم است. در اين فقره سعد بن عبدالله مى‌نويسد: «چون سفيان بن معاويه مهلبى كه از طرف ابوجعفر منصور عامل بصره بوده، مأمور فرستادن عبدالله بن المقفع براى كشته شدن به نزد منصور شد، عبدالله بن مقفع پيش از آنكه دستگير شود، خود را بكشت. گويند زهر خورد و بمرد و بقولى خويشتن را (بدار آويخته) خفه كرد». خبر انتحار ابن مقفع تنها خبر و قديمى‌ترين خبرى است كه قريب يك‌صد و پنجاه سال پس از مرگ وى توسط سعد بن عبدالله ابى خلف اشعرى به ما رسيده است. در فقره 111 قريب چهار صفحه مطلبى درباره فرقه مخمسه يا پيروان ابوالخطاب كه معتقدان به الوهيت محمد و على و فاطمه و حسن و حسين بودند، آمده كه در ديگر كتب فرق از آن فرقه به آن تفصيل ذكرى نرفته است. عدد فرقه‌هاى شيعه اماميه، پس از وفات حضرت امام حسن عسکری(ع) كه در كتاب فرق الشيعه نوبختى سيزده فرقه ذكر شده، در كتاب المقالات و الفرق دو فرقه بيشتر، پانزده فرقه آمده كه با كمال تأسف فرقه پانزدهم آن از آخر كتاب ساقط گرديده است. اختلافات فراوان ديگرى نيز بين اين دو متن وجود دارد كه خوانندگان محترم مى‌توانند، به مقدمه آقاى مشكور (صفحه، ك - كد) بر كتاب المقالات و الفرق مراجعه نمايند. المقالات و الفرق اوّلين بار بر اساس دو نسخه موجود آن، به تحقيق و تعليق محمّد جواد مشكور به سال 1341ش. منتشر شد. محقق، مقدّمه‌اى مفصّل بر كتاب نوشته و در ضمن آن افزون بر زندگانى مؤلّف، راجع به كتاب نيز توضيحاتى آورده است و تعليقات مفصلى نيز به كتاب افزوده است. اين كتاب مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد: آيات، احاديث، برخى از اصطلاحات و كلمات در كتاب، قوافى، ملل و فرق و مذاهب و اهل مذاهب، نام زنان و مردان، كنيه‌ها، شهرها و مكان‌ها.

كنز الولد نوشتۀ ابراهيم بن حسين الحامدى دومين داعى مطلق طيبى، كتابى است از جمله كتب سرّى فرقۀ اسماعيليه شاخۀ طيبيه است كه به بيان عقايد اين گروه مى‌پردازد.در اين كتاب عقايد اسماعيليه طيبيه و اسرار التوحيد اسماعيلى به‌خوبى ترسيم مى‌شود. ابراهيم بن حسين در اين كتاب جهان‌شناسى نوافلاطونى-اسماعيلى داعى کرمانى(از داعيان اسماعيلى) را به گونه‌اى مبتكرانه با نظريات اساطيرى درهم آميخته و براساس آن جهان‌شناسى خاصى را بنيان نهاده كه به عنوان نمونه مورد استفاده متفكران متأخر طيبى واقع شد و رسائل اخوان الصفا نيز توسط همين داعى به محافل طيبيان يمن راه يافت.مستعلويان طيبى، همانند اسماعيليان فاطمى(در مصر) براى ظاهر و باطن دين و احكام شرعى اهميت يكسانى قائل بوده‌اند و علاقۀ دورۀ فاطمى را به جهان‌شناسى و بينش ادوارى تاريخ كه اجزاء عمدۀ تشكيل‌دهندۀ نظام حقايق مستعلويان نيز شدند حفظ كردند، ولى اصلاحاتى نيز در تعاليم مذهبى-فلسفى خود وارد نمودند كه به نظام حقايق آنها ویژگی‌هاى خاصى مى‌بخشيد. يكى از ويژگى‌های «كنز الولد» از بعد فلسفى آنست كه در اين كتاب براى نخستين‌بار در تاريخ انديشۀ اسماعيلى از رسائل إخوان الصفا و نيز الرسالة الجامعه ياد مى‌شود و مؤلف در مناقشات خويش با مخالفان بر ديدگاه‌هاى مطرح‌شده در اين رسائل اعتماد مى‌ورزد.از اين‌رو مى‌بينيم كه داعيان طيبى در يمن همان روش حامدى را در اعتماد به رسائل مذكور در پيش گرفته و آنرا به عنوان‌كتاب مورد اعتماد پس از قرآن كريم در نظر مى‌گيرند. مؤلف در اين كتاب به‌خوبى به بيان عقايد اسماعيليه و اصول و احكام اين فرقه پرداخته و به توصيف دقيق فلسفۀ دعوت و صور عرفانى آن و دانش حقايق باطنى و نيز الهيات و مراتب روحى و دينى اقدام نموده است.در موارد بسياری «كنز الولد» از «ظهور ولد تام» یعنى امام قائم منتظر سخن مى‌گويد كه پس از تمام شدن ادوار هفتگانه‌اى كه نزد اسماعيليه معروف و مشهور است ظهور خواهد كرد. «كنز الولد» شامل يك مقدمه و چهارده باب است:الباب الاول:في التوحيد من غير تشبيه و لا تعطيل.الباب الثاني:الابداع الذى هو المبدع الاول.الباب الثالث: المنبعثين عن المبدع الاول معا و تباينهما.الباب الرابع:المنبعث الاول القائم بالفعل و ما ذلك الفعل؟الباب الخامس:المنبعث الثاني القائم بالقوة و ما سبب ذلك؟الباب السادس:الهيولى و الصورة و ما هما في ذاتهما و سبب تكثفهما و امتزاجهما.الباب السابع:ظهور المواليد الثلاثة:المعدن و النبات و الحيوان.الباب الثامن:ظهور الشخص البشرى اولا و في كل ظهور بعد وفاء الكور.الباب التاسع:ظهور الشخص الفاضل من تحت خط الاعتدال.الباب العاشر:الارتقاء و الصعود الى دار المعاد.الباب الحادى عشر:معرفة الحدود العلوية و السفلية.الباب الثاني عشر:الثواب و الارتقاء في الدرج الى الجنة الدانية و العالية.الباب الثالث عشر:اتصال المستفيد بالمفيد و ارتقائه اليه و اتصاله به.الباب لرابع عشر:العذاب بحقيقته و كيفيته.

الحمد لله ذي العز المجيد والبطش الشديد الفعَّال لما يريد، أحمده حمد عبدٍ معترف بالعجز والتقصير، وأشكره على ما أعان عليه من قصد ويسر من عسير، وأصلي وأسلم على إمام المجاهدين وصحابته الغرِّ الميامين. وبعـد... فإن تراث الإسلام وسير أعلامة ونبلائه ما يزال مج...

کتاب حاضر که به زبان عربی نوشته شده شامل علم کلام به سبک و شیوه‌ی جدید است. مطالب عمده این کتاب عبارت‌اند از: تعریف علم کلام و فوائد و مرتبه آن و نام‌های دیگرش، وجوب معرفت و شناخت در اصول دین، اثبات آفریدگار، صفات آفریننده، نبوت، امامت و معاد. نویسنده به آیات و احادیث استناد کرده و با شیوه و روش تازه مطالب را مطرح نموده است.

کتاب " نافذة علی أهم الفرق و المذاهب الإسلامية" کتابیست جهت آشنایی با مهمترین فرقه‌ها و مذاهب اسلامی و ریشه‌یابی تاریخی پیدایش این فرقه‌ها است. محور اصلی بحث در این کتاب نقد جریان سقیفه بنی‌ساعده و منحرف کردن مسئله خلافت و در نتیجه پیدایش فرقه‌های گوناگون فقهی و کلامی در اسلام است. نویسنده نخست به اثبات خلافت امام علی (علیه السلام) و اصالت دیدگاه مبتنی بر امامت و ولایت آن امام پرداخته و پس از آن تجزیه شدن جهان اسلام و ظهور امویان پس از پایان خلافت خلفا و پیدایش گروه‌های مختلف مسلمان را به نقد گذاشته است. وی در ادامه به ظهور فرقه‌هایی فقهی و اعتقادی از شیعه و اهل‌سنت مانند خوارج، اشاعره، مرجئه، امامیه، اسماعیلیه، زیدیه، حنفیه، حنبلیه، شافعیه، صوفیه و مالکیه اشاره نموده و مهمترین دیدگاه‌های فقهی و کلامی آنها را معرفی کرده است. وی همچنین تحلیلی از پیدایش فرقه‌ها و گروه‌های اسلامی و آثار و پیامدهای منفی این مسئله ارایه نموده و پیدایش گروه‌های تکفیری و وهابی در عصر کنونی را نتیجه جریاناتی مانند سقیفه و روی کار آمدن امویان و عباسیان عنوان نموده است.

الكيسانية في التاريخ و الأدب، اثر وداد قاضی، بررسی تاریخ و ادبیات فرقه کیسانیه و اعلام آن، از ابتدای ظهور تا انقراض آن می‌باشد که به زبان عربی و در سال 1974م، نوشته شده است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در شش فصل و یک خاتمه تنظیم شده است. نویسنده در ابتدا، مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده را به‌صورت مفصل، نقد و بررسی کرده و سپس، مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه را معرفی نموده و در نهایت به مسائل زیر پرداخته است: تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول و بعد از آن؛ رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب و ادبیات کیسانیه. این کتاب در اصل، برگرفته از رساله دکترای نویسنده، البته همراه با حذف و اضافاتی در آن می‌باشد نویسنده در فصل اول، در دو قسمت، به مصادری که در آن‌ها مطالبی درباره فرقه کیسانیه نوشته شده، پرداخته و به‌صورت مفصل، هریک از آن‌ها را بررسی کرده است. در فصل دوم، به معرفی مختار و حرکت او و برخی از بزرگان کیسانیه پرداخته شده است. در ابتدای این فصل، مهم‌ترین حوادثی که برای مختار اتفاق افتاده، به‌صورت سال‌شمار بیان گردیده است. در فصل سوم، تطور و تکامل کیسانیه بعد از حرکت مختار تا اواخر قرن اول، مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم، به تغییر و تحول و دگرگونی فرقه کیسانیه بعد از قرن اول هجری پرداخته شده است. در فصل پنجم، رابطه کیسانیه و اشتراکات و افتراقات آن با سایر فرق و مذاهب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که عبارتند از: امامیه، اسماعیلیه، قرامطه، زیدیه و معتزله فصل آخر، به بررسی ادبیات کیسانیه اختصاص یافته و اشعار چند تن از شعرای آن‌ها، مورد بحث و مطالعه قرار گرفته است که عبارتند از: خندق اسدی، ابوطفیل عامر بن واثله کنانی (صحابی معروف) ، کثیر عزه و سید حمیری

فتنة الوهابية، اثر شيخ احمد زيني دحلان (مفتي مكه مكرّمه)؛ تأليف قرن سيزدهم به زبان عربی و با انگيزه نقد آيين وهابيت به رشته تحرير در آمده است. كتاب حاضر «فتنة الوهابية»، بدون هر گونه فهرستی از محتويات كتاب، و يا مقدمه، پيشگفتار و توضيحي ابتدایی و يا شرح حالي از مؤلف و غيره، متن كتاب آغاز گرديده و بدون هر گونه عنوان اصلی و فرعي و يا فصل و بخش‌بندي در متن كتاب به پايان رسيده است.