جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫پژوهش حاضر کوشيده است تا فرهنگ و تمدن اسلامي در قلمرو حکومت و خلافت فاطميان از سال 279 تا 411 هجري، يعني از آغاز دولت فاطميان تا پايان خلافت الحاکم بامرالله ششمين خليفه فاطمي را مورد بررسي قرار داده و ابعاد مختلف آن را مورد کاوش قرار دهد. مطالعات انجام شده، نشان مي‌دهد که فاطميان تلاش کردند تا ابتدا خود را با ايجاد حکومتي در عرصه سياسي مطرح کنند. آن‌ها در ابتدا، با سرسخت‌ترين دشمن خود، يعني خلفاي عباسي که پيرو مذاهب اهل سنت بودند به مبارزه برخاستند و کوشيدند تا از اين راه، توطئه‌هاي دولت عباسي را خنثي نمايند. احساس امنيتي که از اين رهگذر به فاطميان دست داد موجب شد تا آنان بتوانند اقدامات مؤثري را در حوزه فرهنگ، اقتصاد و... انجام دهند. فاطميان ابتدا حکومت خود را در شمال آفريقا (مغرب) تشکيل دادند و به اولين آرزوهاي خويش دست يافتند. البته حفظ اين حکومت و موقعيت سياسي آسان نبود؛ زيرا خلفاي عباسي به‌عنوان رقيب سرسخت آن‌ها، توسط عمّال و واليان خود دائماً در صدد براندازي دولت نوپاي فاطمي بودند. فاطميان در طول شصت سال حکومت خود در شمال آفريقا، فرصت چنداني براي راه‌اندازي مراکز علمي و تحقيقاتي بدست نياوردند. اما پس از فتح مصر و انتخاب قاهره به عنوان پايتخت خلافت، و رسيدن به آرامش و اطمينان نسبي به موقعيت سياسي، درصدد تأسيس مراکز علمي و فرهنگي، و بهبود وضعيت اقتصادي و صنعتي برآمدند، و در اين امر توفيق‌هاي بسياري نيز نصيب آن‌ها شد. در اين دوره، مجامع علمي و فرهنگي چون جامع الازهر، دارالعلم، دارالحکمه و کتابخانه‌هاي عظيمي را بنيان نهادند، و شمال آفريقا به‌ويژه قاهره در پرتو حمايت‌هاي همه‌جانبه آنان، کانون فرهنگ و تمدن ماندگاري شد که برخي از آثار آن مانند جامع الازهر هنوز باقي مانده است.