جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هگل، با بررسیِ «انقلاب فرانسه» و پیامدهای ناگوار آن، دموکراسی را گونه‌ای از زمام‌داری توده­ای می­دانست که نه‌تنها حقوق اساسی افراد و خصوصا «اقلیت­ها» پاس داشته نمی‌شود، بلکه آزادی نیز از طریق آن محقق نمی­شود و به همین دلیل نیز فاقد عقلانیت است. ازهمین­رو، او حق رأی همگانی را نیز مردود می­شمارد. چراکه دموکراسی نقش نمایندگی در حیات سیاسی را تا حد امکان فرو می­کاهد و حتی تمایل به لغو آن دارد، لذا در چنین وضعیتی فرد نمی­تواند نماینده­ای داشته باشد و با استیلای رأی همگانی، رأی فرد آن‌قدر بی­اهمیت و ناچیز می­شود که بی­میلی و بی­علاقگی گسترش می­یابد و پیامد آن چیزی جز «جباریت اکثریت» نخواهد بود. درنتیجه، مردم نیز به تبع آن برای کسب منافع مادی و پی­جویی امیال و انگیزه­های آنی خویش رأی خواهند داد. در این مقاله، دیدگاه نقادانه هگل به دموکراسی و چالش­های آن و راهکار وی برای شیوه زمام‌داری مطلوب مورد واکاوی قرار می­گیرد.

تحلیل و تبیین صحیح رابطۀ عقل و نقل بر اساس اصول و مبانی فکری ابن‌تیمیه و جوادی آملی به عنوان نمایندگان دو جریان نص‌گرا و عقل‌گرا در عرصۀ معرفت دینی، نتایج قابل‌توجهی به دنبال دارد. ابن‌تیمیه با جمود بر ظواهر نصوص حتی در اصول اعتقادی، دلیل اختلاف فلاسفه و متکلمان را عدم مرجعیت ذاتی و استقلالی عقل می‌داند؛ لذا تقدیم معقول بر منصوص را بی‌اساس می‌خواند و تنها راه ایمان واقعی را ایمان جازم به پیامبر6 برمی‌شمارد. وی با تعریفی که از عقل ارائه می‌دهد، عقل را عرض می‌خواند و آن را تا سرحدّ غریزه و عقل عرفی تقلیل می‌‌دهد؛ با خلط نقل و شرع، از تقدیم نقل بر عقل به طور مطلق دفاع می‌کند؛ با پذیرش تعدّد عقل و تن دادن به نسبیت معرفتی، در صدد حل تعارض عقل و نقل برمی‌آید و ابطال یک نوع از انواع عقل را ابطال کل عقل نمی‌داند. اما جوادی آملی، با هم‌سطح خواندن علوم عقلی و نقلی، هر یک از عقل و نقل را مؤید دیگری می‌داند و با تفکیک وحی از نقل، فهم نقلی را همچون فهم عقلی، آسیب‌پذیر و غیرمصون از خطا و صواب و تعارض معرفی می‌کند و از تأویل به عنوان راه‌حل تعارض عقل و نقل، دفاع کرده و تقدیم دلیل عقلی بر دلیل لفظی غیرصریح را ضروری دانسته است. وی محصول عقل تجربی، نیمه‌تجربی، تجریدی و عقل ناب را، اگر از سنخ قطع و یقین یا مفید اطمینان عقلایی باشد، حجت می‌داند و ضمن متفاوت دانستن عقل با بنای عقلا، برهان عقلی را از سنخ علم برمی‌شمارد که اعتبار و حجیتش ذاتی است، نه جعلی. به باور او در علم اصول باید از عقل و نقل و مباحث مربوط به آن در حوزۀ معرفت‌شناختی دین بحث شود.

ابن عربی در سال 629، نوشته‌ها و مکاشفات و تحقیقاتش را که در طی سی و پنج سال در تالیف فتوحات داشته است به یکی از مریدانش می‌دهد که پاکنویس کند. چون پایان آن کتاب می‌گوید: من عادت ندارم که برای تصمیماتم چرکنویس داشته باشم، آن نسخه رونویس شده از مسودات را نسخة نسخت نام نهاد و سپس از روی آن نسخه‌ای به خط خودش نوشت. کتاب حاضر که بر اساس نسخة نسخت چاپ شدة باب وصایا را شامل می‌شود، و ادامة کار تصحیح فتوحات است که تا چهارده مجلد آن انجام شده است.

شیخ اکبر محیی‌الدین این کتاب را پاسخی برای کسانی ‌که با ضمیری پاک به‌دنبال حقیقت هستند، می‌داند. کتاب فتوحات مکیه نتیجه تلاش علمی عارف بزرگ اندلسی شیخ اکبر محیی‌الدین ملقب به ابن عربی است. عرفان نظری درون‌مایه اصلی کتاب فتوحات مکیه بوده، اما در کنار آن ابن عربی در آن به موضوعات گسترده بسیار دیگری نیز پرداخته است. از این‌رو از فتوحات مکیه به‌عنوان دایره‌المعارف اسلام یاد می‌شود. باب ۵۵۸ از کتاب فتوحات مکیه در جلد پانزدهم این کتاب آمده است. این جلد از کتاب جزو «مقامات اسمای حسنا» فتوحات مکیه به‌شمار می‌رود.

کتاب حاضر، ترجمه‌ی باب 189 تا 269 بخش احوال "فتوحات مکیه" تالیف "ابن عربی" است. ضمن آن که در بخش آغازین کتاب طی مقدمه‌ای، برخی از رئوس مسائل بخش احوال، تحلیل گردیده است. در این خصوص مباحثی شامل وحدت وجود، سبقت رحمت الهی بر غضبش، و عدم خلود عذاب مطرح شده است. موضوع برخی از باب‌های کتاب، عبارت‌اند از: حال وصل، حال ریاضت، مشاهده، مکاشفه، حال حریت، معرفت فتوح، سکر و بی‌خودی، صحو و هوشیاری، و معرفت عامل‌الیقین. برای نمونه در تحلیل برخی رئوس مسائل بخشی احوال در مقدمه در خصوص "سر حال و سر عالم" آمده است: "ابن عربی قایل است که سر علم از سر حال تمام‌تر و برتر است، زیرا سر علم خاص خداست و همان است که ابراهیم علیه‌السلام بدان ظاهر ساخت، زیرا او چیزی نیفزود جز آن که پرندگان را فراخواند و دمیدنی از جانب خدا و به فرمان او ـ مانند عیسی علیه‌السلام ـ انجام نداد، ولی سر حال از اوصاف خلق می‌باشد و از اوصاف حق تعالی نیست، بنابراین سر علم تمام‌تر و حکمتش فراگیرتر است، چون سر حال بود که عیسی علیه‌السلام در صورتی که از گل ساخته بود دمیده و پرنده شد".

این مجلد از مجموعه‌ی "ترجمه‌ی فتوحات مکیه" باب 270 تا 325 از بخش منازل را دربرمی‌گیرد که شامل پاره‌ای از این عناوین است: معرفت منزل قطب، معرفت منزل تنزیه توحید, معرفت منزل تبری از بت‌ها، معرفت منزل تکذیب و بخل، معرفت منزل الفت و رازهای آن، معرفت منزل اعتبار و رازهای آن، معرفت منزل مناجات جماد، معرفت منزل تقریر و نعمت‌ها، معرفت منزل اشتراک عالم غیب و شهادت، معرفت منزل ذاب مومنان، معرفت منزل ترادف احوال، و معرفت منزل ابتلا و آزمایش و برکات آن. در بخش آغازین کتاب نیز، مترجم مباحثی از این قبیل را مطرح ساخته است: اطلاق لفظ احدیت بر غیر خدا, انواع مجذوبان، دخول جن در دین محمد (ص)، تجسم اعمال، احکام نسبت‌ها بین آدم و خاک و کف و خلق حوا و خلق عیسی، فرق تجلی ذاتی و تجلی حجابی، چگونگی افشا و ایجاد ارواح، و سیر روح در برزخ.

«فتوحات مکیه» کتاب معروف «محی الدین ابن العربی» در تصوف و در چهار مجلد بزرگ مشتمل بر جمیع معارف و علوم صوفیه بر طبق دیدگاه محی الدین است. فتوحات مفصل‌ترین کتاب متصوفه و شامل 560 فصل است و بسیاری از مطالب آن را بدون تاویل به رموز و اسرار نمی‌توان پذیرفت. برخی فتوحات را صدا و انعکاس صوفیانة احیا‌ءالعلوم غزالی خوانده و گفته‌اند وقتی محی‌الدین از ابن فارض اجازه خواست تا قصیدة تائیة او را شرح کند، وی گفت که فتوحات مکیة تو شرح آن است. کتاب حاضر به ترجمة «فتوحات مکیه» باب 461-383 اختصاص یافته است.