جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به تازگی و برای نخستین بار بخش طبیعیات کتاب المشارع و المطارحات شیخ شهاب‌الدین سهروردی به همت استاد دکتر نجفقلی حبیبی تصحیح و توسط انتشارات کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی منتشر شده است. در این مختصر به معرفی و بررسی این اثر می­پردازیم. کتاب المشارع و المطارحات مفصل­ترین اثر شیخ اشراق است که پس از کتاب حکمه‌الاشراق، یکی از مهم‌ترین آثار وی به شمار می­آید. هانری کربن در سال 1323 شمسی (1944م) بخش الهیات این کتاب را تصحیح و منتشر کرد، سپس در سال 1385 بخش منطق آن به کوشش دکتر مقصود محمدی و اشرف عالی­پور تصحیح شد و درنهایت بخش طبیعیات این اثر در سال 1393 توسط دکتر نجفقلی حبیبی تصحیح و منتشر شد. بدین ترتیب کل این اثر در طول مدت 70 سال تصحیح و منتشر شده است.

انتشار ویرایش چهارم از کتاب ساختار انقلاب‌های علمی توماس کوهن، به مناسبت پنجاهمین سالگرد انتشارش، با مقدمهٔ ایان هکینگ، ضرورت پرداختن به سهم مهم وی در سنت فلسفهٔ علم معاصر و اشارات و تنبیهاتی در باب انتساب برخی ایده‌ها به وی را دو چندان می کند؛ علی‌رغم رواج اصطلاحات و تعابیر و تأثیراتی که وی بر ذهن و زبان جامعهٔ علمی ما گذاشته، و هکینگ هم در مقدمهٔ جدیدی که بر کتاب نوشته به آن اشاره کرده، برخی بدفهمی‌ها و اسطوره‌سازی‌ها نیز راجع به وی صورت گرفته است. در این‌جا سخن خود را در چهار محور عمده، که از رایج‌ترین خوانش‌های نادرست از فلسفهٔ وی است، پیش می‌برم: یکی اهمیت نظریهٔ گشتالت در اعتقاد وی به ناپیوستگی در تاریخ علم؛ و دیگری تأکید بر این‌که وی برون‌گراست؛ و سوم این‌که دیدگاه معرفت‌شناسانهٔ وی به‌غایت اصیل و انقلابی است و درنهایت قرائت تجویزی یا توصیفی از اندیشه‌های کوهن.

نگاهی که در کشور ما به مقالهٔ انتقادی وجود دارد عموماً این نگاه است که چنین مقاله‌ای باید صرفاً انگشت بر ضعف‌های اثر بگذارد و فقط یادآور هر کژی و خطایی شود که در آن می‌بیند. اما نقد و نقادی این نیست و این رأی به صواب نزدیک‌تر است که نقادی کاوشی است دوسویه؛ از سویی کندوکاوی در باب فهم اثر و درک و دریافت و گوارش آن است که به گمانم این وجهِ پررنگ‌تر نقادی است و به‌طور معمول آن را نادیده می‌گیرند و فقط به جنبهٔ دوم نقد می‌پردازند؛ از سوی دیگر، یافتنِ لغزش‌ها و ارائهٔ بینشی است که ممکن است با بینش نگارندهٔ متنِ مورد بحث متفاوت باشد؛ گو این‌که باید گفت نقدِ متنی فلسفی نقد از ایستار و نگره‌ای متفاوت است، نه بدین معنا که ایستاری که نقد می‌شود خطا است، بلکه صرفاً ذکر این نکته است که آن نگرش تفاوت‌هایی گاه جزئی و گاه بنیادین با نگرش فرد منتقد دارد. در این جستار خواهم کوشید این دوسویهٔ نقادی را مد نظر قرار دهم و بر این طریق گام نهم؛ یعنی نخست مطالبی مختصر با هدف نشان‌دادن روش اثر و صورت آن و شرح کوتاهی از آن خواهد آمد و نیز درک و استنباط خود را از این اثر ارائه می‌کنم و سپس در بخش دوم نقاط قوت آن را نشان خواهم داد. در پایان، در بخش سوم، خواهم کوشید نکاتی را، برخاسته از سویهٔ سلبی کار نقادی یادآور شوم؛ چراکه اگر ما در وهلهٔ نخست به درک و فهم اثری دست نیابیم سخن از تأیید کردن یا نکردن بخشی از اثر یا کل آن امری ناپذیرفتنی و وهمی خواهد بود.

در پی خبر اعطای مدال فیلدز به خانم مریم میزاخانی، همکاران من در پژوهشکدهٔ ریاضیاتِ پژوهشگاه دانش‌های بنیادی دست به انجام تحقیقی درباره وضعیت پژوهشی ریاضی در ایران زده‌اند. هدف این تحقیق،از جمله، بررسی این پرسش بود که چه نسبتی میان پیشرفت ریاضیات در ایران با موفقیت چشم‌گیر یک ایرانی خارج از کشور در ریاضیات وجود دارد. وقتی از انجام‌گرفتن این تحقیق مطلع شدم، به نظرم رسید که جای چنین تحقیقی دربارهٔ وضعیت آکادمیک فلسفه در ایران خالی است. این پژوهش گامی در جهت چنین هدفی است.

این سطور جهت معرفی و بررسی کلی کتاب ادیان و مذاهب در ایران باستان نوشته شده است. اثر مذکور از سوی گروهی از مؤلّفان و به سرپرستی دکتر کتایون مزداپور به رشتۀ تحریر درآمده است. این کتاب به پیشنهاد گروه ادیان و عرفان انتشارات سمت و به‌منظور فراهم آوردن منبعی تازه برای مطالعۀ بیشتر دانشجویان گرد آمده و سعی راقم این سطور، معرفی و بررسی اهمیت این اثر و آثاری از این دست در جغرافیای دین‌پژوهی و فضای آکادمیک، گزارش کلی از سرفصل‌ها، محتوا و منابع کتاب و دست آخر نقد و برشمردن محاسن و برخی معایب آن خواهد بود. ناگفته پیداست که ذکر برخی ضعف‌ها و کمبود‌ها چیزی از قدر و قیمت تلاش نویسندگان کتاب نمی‌کاهد و اجر آنان در افزودن منبعی تازه به حوزۀ مطالعات ادیان محفوظ است

مقالۀ حاضر سعی دارد تا جایگاه کتاب اصول ریاضی فلسفۀ طبیعی تألیف آیزاک نیوتن را در تکامل معرفت علمی نشان دهد و انتشار این کتاب را در محل تقاطع تکامل اندیشه‌های فیزیکی و ریاضی به‌نمایش گذارد و آن را به‌عنوان کتابی که تحولات ژرف مشابهی را در ریاضیات و فیزیک ایجاد نموده، معرفی کند. این‌که چگونه اندیشه‌های اخترشناسی کوپرنیک و کپلر و اندیشه‌های فیزیکی گالیله بوسیلۀ نظریۀگرانش عمومی نیوتن متحد شده‌اند و تصویری واحد از جهان هستی ساخته‌اند، و نیز این‌که چگونه روش‌های ریاضی مورد استفاده در این کتاب دستاوردهای ریاضی‌دانانی هم‌چون ارشمیدس، آپولونیوس و دکارت را یکپارچه ساخته و در نهایت به آفرینش دانش «حساب دیفرانسیل و انتگرال»انجامیده است

نوشتار پیش رو حاوی انتقاداتی بر دیدگاه­های منطقی، معرفت­شناختی و هستی‌شناختی مندرج در کتاب بن­لایه­های شناخت و بویژه حاوی اشکالاتی بر تفسیر این کتاب از نقد عقل محض کانت است. نویسندۀ بن لایه­ها ... تلاش کرده است بر پایۀ حضوری دانستن علم به امور حسی یا فراحسی، به این نتیجه­گیری­ها بپردازد: ماهیت علم تصور است؛ همۀ احکام تحلیلی پسین هستند؛ غیر از ضرورت، جهت دیگری برای قضایا (مانند: امکان، فعلیت و دوام) قابل تصور نیست؛ هیچ صفتِ عرضیِ مفارقی در هیچ چیزی وجود ندارد؛ و ... و بر مبنای این نظریات، از دیدگاه­های کانت در نقد عقل محض، انتقاد کند. در این مقال، علاوه بر نظریات خاص نویسندۀ بن­لایه­ها ... ، انتقادات ایشان از کانت نیز مورد ارزیابی و بررسی قرار خواهد گرفت.

باید از نویسندۀ محترم مقاله معرفی و نقد کتاب فلسفۀ تحول تاریخ در شرق و غرب تمدن اسلامی، که این کتاب را برای بررسی و ارزیابی انتقادی انتخاب نموده­اند، تشکر، و از زحمتی که کشیده‌اند، قدردانی نمائیم. دلسوزی و دقت­نظر ناقد گرامی ـ چه با مطالب ایشان موافق و یا مخالف باشیم ـ بیش از هر چیز دیگری مهم و ارزشمند است؛ چرا که بذل توجه و موشکافی‌ها درباره یک اثر علمی، موجب غنای بیشتر و رفع کاستی­های آن اثر می­گردد