جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اسلام به دلیل مطرح نبودن اتانازی در زمان شکل‌گیری فقه، به بیان احکام فقهی و حقوقی این موضوع در فصلی مجزا پرداخته نشده است. اتانازی از دیدگاه اسلام به هر دلیل و انگیزه‌ای حتی از روی ترحّم و دلسوزی هرگز جایز نیست. اما باید گفت اتانازی، واژه‌ای عام است که گرچه در نگاه اول در میان جوامع، ادیان و مذاهب مختلف دیدی منفی نسبت به آن وجود دارد، اما مواردی از آن تحت عناوینی همچون مرگ مغزی، کمبود امکانات پزشکی و اقتصادی و... صورت می‌گیرد. و حتی مواردی از آن را می‌توان تحت عنوان خودکشی مورد بررسی قرار داد. این تحقیق دارای چهار بخش است که بخش اول کلیات بحث، بخش دوم بررسی دیدگاه ادیان و برخی جوامع در مورد اتانازی، بخش سوم بررسی فقهی، حقوقی و اخلاقی آن و بخش چهارم ارتباط و یا عدم ارتباط اتانازی با مواردی همچون خودکشی، مرگ مغزی و سقط جنین را مورد بررسی قرار می‌دهد. در نهایت این نتیجه گرفته می شود که برخی از انواع آن، از سوی برخی ادیان، جوامع و مذاهب و برخی فقیهان معاصر جایز دانسته شده است. و علی‌رغم اینکه کسی نباید در تسریع مرگ بیمار اقدام نماید، نباید به طولانی کردن دوره احتضار هم پرداخت.

دین اسلام به عنوان کامل‌ترین و جامع‌ترین ادیان، برای تمامی مسائل زندگی آدمی، از جزئی‌ترین تا کلّی‌ترین آنها، راهکارهایی ارائه نموده است و یکی از این راهکارها در زمینه مصرف صحیح است که در آیات و روایات بر آن تأکید فراوانی شده است؛ از این رو، با بهره‌گیری از دستورالعمل‌های اخلاقی که در این زمینه وارد گردیده است، می‌توان حرکتی جهت‌دار به مصرف داده و با جلوگیری از الگوهای ضدارزشی در مصرف همچون «اسراف و تبذیر و اتلاف»، «اقتار و بخل و شحّ»، «حرص و طمع» و... جامعه را از بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و معنوی حاصل از آنها نجات داده و در عوض با گسترش ارزش‌هایی چون «اعتدال»، «جود و سخاوت»، «انفاق و ایثار»، «قناعت و زهد» و... جامعه را به مرتبه بالایی از شکوفایی اقتصادی و معنوی رسانید. لذا با توجه به همین ارزش‌هاست که «رعایت اعتدال در مصرف»، مهمترین اصل اخلاقی اسلام گردیده است و اعتدال در مصرف به معنای بهره‌گیری از امکانات زندگی است، به گونه‌ای که مستلزم تلف کردن و هدر دادن مال و نیز مازاد بر نیاز نباشد و کمّ و کیف آن، از نگاه عرف، هماهنگ با شرایط زمانی و مکانی و متناسب با شأن و موقعیت مصرف‌کننده باشد. از این روست که در فرمایش‌های پیشوایان دینی، میانه‌روی در هزینه کردن، نصف گذران زندگی به شمار آمده است. همچنین علمای مسلمان با بهره‌گیری از سیره پیامبر(ص) و معصومین(ع)، آدابی را برای مصرف استخراج نموده‌اند و در کتب اخلاقی خویش ذکر کرده‌اند که آداب خوردن (مثل زمان، مکان و حالت خوردنِ غذا) و پوشیدن نمونه‌ای از آنهاست. و نیز مصرف در اسلام تابع اصولی اخلاقی همچون «قناعت و ساده زیستی» و «انفاق مازاد بر درآمد» می‌باشد که با بهره‌گیری از این اصول، جامعه اسلامی راه تعادل و صراط مستقیم را در پیش خواهد گرفت.

در مود فهم قرآن، نظرات متعددی ارائه شده است. عده ای را عقیده بر آن است که قرآن، کتابی نامفهوم است. گروهی در صدد بیان معانی باطنی قرآن کریم برآمده و دست به تأویلات مخرب و لجام گسیخته زده اند. هدف در این نوشتار شناخت عوامل و زمینه های پیدایش فهم های متعدد در طول تاریخ و یافتن نقاط ضعف و انحرافی از یک سو و بهره گیری از شیوه های معتبر در دانش فهم قرآن است؛ تا از این طریق به رأی معتدل و میانه ای در زمینه ی فهم قرآن دست یافت.اختلاف در فهم قرآن که پس از رحلت پیامبر(ص) آغاز شد، در عصر تابعان رشد و گسترش بیشتری یافت. بحث های کلامی به علت فتح کشورهای جدید و برخورد مسلمانان با فرقه های مختلف اوج گرفت و در زمان خلفا، فلسفه ی یونانی به عربی منتقل شد. از این جهت در عهد عباسیان بحث های عقلی و فلسفی رشد کرد و در همین زمان هم تصوف، ظاهر شد و بعضی از مردم به ریاضت و مجاهدت با نفس روی آوردند. در این میان، گروه سومی از مردم به حدیث روی آوردند و فهم قرآن را منحصر در معصوم(ع) دانستند. این در حالی است که در عصر ما بر اثر توسعه ی علوم و دانش های تجربی، و برخورد با فرهنگ غرب به تفسیر علمی و هرمنوتیکی روی آوردند.در پی این تغییر و تحولات، هر گروهی با گرایش فکری خاص خود به تفسیر قرآن روی آوردند؛ گروهی با روایات، عده ای با مباحث کلامی، برخی با مباحث عقلی و فلسفی و عده ای دیگر با صوفی گری به تفسیر قرآن پرداختند. از این رو عوامل داخلی و خارجی متعددی دست به دست هم دادند و اختلاف در فهم قرآن پدید آمد.بررسی شیوه های گوناگون، در فهم قرآن نشان می‌دهد که بسیاری از مطالب آنان خالی از انحرافات و خطاهای فکری نیست، زیرا در میان آنها تحمیل آرا و افکار، یا تفسیر به رأی نیز به چشم می‌خورد و این خود خطری بزرگ برای دین اسلام و معارف حقیقی قرآن محسوب می‌گردد. اگر چه پیشرفت و گسترش مباحث علمی و دینی را نمی‌توان نادیده گرفت. اگر عوامل اختلاف در فهم قرآن به صورت منسجم جمع بندی شود و از زوایای مختلف و بدون یک جانبه نگری، از سر تعمّق به مسائل، نظری افکنده شود، می‌توان به شیوه ی صحیح فهم قرآن دست یافت. توجه به مباحثی از قبیل تفسیر به رأی، تأویل، معرفت ظاهری، معرفت درونی، باطن و هرمنوتیک نشان می‌دهد که شیوه ی صحیح در فهم قرآن در گرو خود داری از تحمیل پیش فرض ها و آراء در فهم قرآن، جاری نمودن قرآن در همه ی زمان ها و مکان ها و توجه به شأن و منزلت والای اهل بیت پیامبر(ص) می‌باشد.

ام محمد باقر (7) پنجمین امام از ائمه دوازده گانه شیعه امامی، به عنوان خلیفه رسول خدا (6) در عصر خود مسئولیت های امامت را به انجام رسانید. شرح و تفسیر قرآن کریم به همراه تبیین سنت نبوی به عنوان بخشی از اقدامات امام محمد باقر (7) سبب شد تا میراثی گرانبها از ایشان درحوزه حدیث شیعه باقی بماند. بررسی روایات بر جای مانده از ایشان به لحاظ کمّی نشان می دهد که حدود 12-10 درصد از احادیث شیعه امامی در منابع روایی معتبرایشان، از امام محمد باقر (7) صادر شده است و از این جهت ایشان سومین جایگاه را در میان امامان شیعه به خود اختصاص داده است. تحلیل کیفی روایات ایشان نیز نشان می دهد که امام باقر (7) نسبت به مسائل و موضوعات مورد نیاز جامعه بازخورد مناسب نشان داده و به صدور حدیث پرداخته است. عصر امام باقر (7) دوران گسترش دیدگاه های فقهی و کلامی بود. از طرفی سیاست «ممنوعیت نقل و نگارش حدیث نبوی» موجب پیدایش عوارض و آفاتی در حدیث نبوی شد و از سوی دیگر اهل بیت پیامبر (6) از مسئولیت حاکمیت و قضاء کنار گذاشته شدند. در این شرایط برای برخی جریان های فقهی، کلامی و... فضای باز سیاسی - اجتماعی فراهم آمد تا به ارائه دیدگاه های خود پرداخته و به نیازهای فزاینده جامعه در عرصه های مختلف پاسخ دهند. در این زمان امام محمد باقر (7) با استفاده از وضع موجود بهاحیاء و بسط علمی و عملی مکتب تشیع و تبیین دیدگاه اسلام ناب محمدی (6) پرداخت. مکتبی که امام باقر (7) در عصر خود تأسیس نمود، چیزی جز مکتب نبوی نبود. این مکتب بعدها به وسیله سایر ائمه هدی (:) خصوصاً امام صادق (7) و تربیت یافتگان مکتب باقرین (8) توسعه یافت. تحلیل روایات امام باقر (7) نشان می دهد که بخش عمده روایات ایشان فقهی و در درجه بعد اعتقادی است. این آمار نشان دهنده نیازها ومشکلات موجود در عصر آن امام و بازتاب حضور دیدگاه های مختلف در هر یک از این حوزه ها است. پیدایش فرق و مشرب های فکری متعدد (خصوصاً در عرصه فقه و اعتقادات) سبب شد تا امام با صدور احادیث فقهی (در مقیاس وسیع تر) و نیز احادیث اعتقادی و اخلاقی و... به روشن ساختن مسیر حق از باطل و اصلاح علمی و عملی امت اسلام اقدام نموده و در جهت تبیین سنت نبوی همت خویش را به کار گیرد.

حدیث و سنت به عنوان دومین منبع دین شناخت، از جایگاه والایی در شریعت اسلام و مذهب شیعه برخوردارند و بیشترین استناد عملی و اعتقادی شیعیان و مسلمین به این منبع مهم است. از همان صدر اول، علل متعددی از جمله وجود وضاعان و منحرفان، نحله ها و گرایش های متعددی را در تشخیص اعتبار روایات به وجود آورد و فاصله زمانی بیش از یک هزاره نیز، سبب تشدید این چالش شد. در این میان دو منهج معروفی که در ارزیابی روایات به وجود آمده بودند عبارت بودند از: یکی شیوه رجالی که مختص به اهل سنت بود که با پذیرش حجیت تعبدی «خبر ثقه» به بررسی رجالی اسناد روایات می پرداخت و دیگری حجیت «خبر موثوق به» با وجه غالب «کتابشناسی بر پایه حجیت» بود که در شیعه رواج داشت. آنچه مسلم است، معیاری متین و مستحکم در سنجش اعتبار روایات بین شیعیان با راهنمایی اهل بیتوجود داشته است. این معیار قویم عبارت بوده است از حجیت «خبر موثوق به» بر اساس حصول وثوق عقلایی با تکیه بر قرائن داخلی و خارجی روایات؛ و قطعاً ارزیابی صرف سندی، ملاک پذیرش روایات نبوده است. در این نوشتار، با بررسی برخی ریشه های مبانی قدما در انتقال میراث حدیثی شیعه، عقبه روشن و مستحکم آن، به تصویر کشیده شده است و با تاکید بر نهادینه بودن بحث کتابت در شیعه و وجود فرهنگ انتقال کتاب محور در اخذ و ادای حدیث، پیشینه درخشان و اطمینان زای حدیث شیعه نشان داده شده است. همچنین در بازکاوی معنای وثاقت و ضعف از منظر قدما با توجه به مبنای فهرستی و کتاب محور، بدین نکته تاکید شده است که ثقه در لسان قدما به کسی اطلاق می شد که برآیند درون مایه های کتب حدیثی او، قابل انتساب به معصوم بوده است و ضعیف به کسی گفته می شد که منفردات او بدون شواهد و قرائن، قابل اعتماد نبوده است. نتیجه واضح این مطلب آن خواهد بود که با توجه به روحیه ضعیف گریزی، حساسیت بالای اصحاب در نقل روایات و همچنین چندین دوره پالایش قوی در منابع شیعه، اگر روایاتی از متهمان به ضعف در مجموعه های حدیثی وجود دارد شاهد صدق داشته و منفرد نبوده است و الا قدما در کتابهای خود وارد نمی کردند. این مهم، از نکات بسیار حساس و قابل تامل است.سپس در تبیین استواری مبنای قدما، به بررسی دأب و منشهای حدیثی قدما پرداخته شده و نکته های مهمی در این زمینه بررسی شده است مثل «توجه وافر قدما به راوی از مولف»، «نسخه شناسی و مقابله آنها» و... و در نهایت تعدادی از قرائنی که قدما در حصول وثوق و اطمینان از آنها استفاده کرده اند مورد پژوهش قرار گرفته است.در این اثر کوشیده ایم تا با تبیین دقیق مبنایی که میراث حدیثی شیعه با آن نگاشته شده به باز خوانی و ارزیابی ذخائر عظیم حدیثی خود بپردازیم و با دقت در استواری این تراث، به بهانه های واهی به طرد بی اساس این مجموعه های گرانقدر نپردازیم.چند دستآورد بسیار مهم این نوشتار عبارتند: 1ـ اثبات اعتبار و استحکام بالای روایات و مجموعه های روایی شیعه 2ـ ضرورت بازخوانی منابع رجالی ـ حدیثی با توجه به نگارش مستحکم میراث روایی شیعه.

احمد بن محمد بن سعيد مشهور به ابن عقده كوفي(249-332ه.ق) از بزرگترين محدثان و حافظان حديث در حوزه حديثي شيعه ميباشد . وي با سفر به شهرهاي مختلف از جمله بغداد از اساتيد بزرگي مانند طبراني ، ابن ابي الدنيا و غيرهاستفاده كرد و پس از آنكه در فنون مختلف از تفسير ، حديث و رجال متبحر گشت ، به كوفه،زادگاه خود بازگشت و به تاليف و تصنيف كتب مشغول گشت. از وي بيش از چهل تصنيف به ثبت رسيده كه غالب آنان در طول حوادث روزگار از بين رفته اند . لكن نظرات و آراء وي در كتب محدثان باقي مانده است.در اين پژوهش با تكيه بر جايگاه رجالي وي ، كوشيده شده ، اعتبار آراء وي در علم رجال به عنوان يك رجالي معتبر ثابت گردد ‌و آنگاه نظريات رجالي وي با تتبع در جوامع روايي و رجالي مورد بررسي و تحقيق قرار گيرد.

اسباب این جهان، منحصر به ظواهر و مادیات نیست، بلکه در ماورای عالم مادی، امور دیگری به نام معنویات وجود دارد که ارتباطی بس دقیق با مادیات و ظرافتی قابل تحسین دارد. یکی از این امور معنوی، واژه برکت و مشتقات آن است که در قرآن به صورت‌های مختلف، جمعاً سی و دو بار به کار رفته است. این تحقیق به بررسی واژه برکت از دیدگاه قرآن و حدیث می‌پردازد و روش تحقیق آن به‌صورت کتابخانه‌ای که از قرآن کریم ، منابع تفسیری، روایی و حدیثی استفاده شده است.آشنایی با اسباب و عوامل افزایش برکت در زندگی و بکارگیری عملی و کاربردی آن در زندگی و اجتناب از عوامل برکت زدا از اهداف این نوشتار می باشد. طرح این موضوع از آن جهت قابل اهمیت است که با بررسی آیات و روایات مربوط، با مفاهیم و موارد استعمال این واژه آشنا می‌شویم و با ذکر دیدگاه‌های مفسران و برداشت‌های گوناگون از آیات و روایات ، مراد از برکت و مادی یا معنوی بودن آن را در می‌یابیم.نتیجه ایی که به آن می رسیم این است که مقصود از برکت در زبان دین آن چیزی است که در آن خیر معنوی یا مادی منتهی به معنوی است .این تحقیق در قالب سه فصل سامان یافته است :فصل اول آن شامل کلیات، مفاهیم و روش‌های تحقیق ،بررسی واژه برکت و مشتقات آن می باشد. فصل دوم به ذکر اسباب برکت پرداخته و موارد قرآنی و حدیثی آن را ذکر می‌کند. فصل سوم به ذکر انواع برکت می پردازد. فصل چهارم موانع برکت، را مورد بررسی قرار می دهد و در فصل پنجم نتیجه گیری نهایی عنوان شده است .

برای سنجش اعتبار احادیث، می‌توان از سه راه استفاده كرد كه عبارت است از منبع‌شناسی، سندشناسی و متن‌شناسی. هر یك از این راهها به اندازۀ خود، می‌تواند مؤمِّن حجّیت روایت باشد. پیش از ارزش‌گذاری احادیث بر اساس منبع، باید خودِ منبع تعیین اعتبار شود. برای تعیین اعتبار منابع نیاز به ملاكهایی است كه از حیث حجّیت، قابل دفاع باشد. این ملاكها در سیرۀ عقلا وجود دارد و محدّثین با استفاده از راهنمایی‌های معصومین: از آن بهره گرفته‌اند. ارزش‌گذاری حدیث با «توجّه به منبع» پركاربردترین روش احراز حجّیت حدیث نزد قدماست. این روش در دوران متأخّرین جای خود را با روش «توجّه به سند» عوض كرد ولی هیچگاه از گردونۀ راههای اعتبارسنجی حدیث حذف نشد. بازسازی این طریق، تعیین جایگاه آن نسبت به دو راه دیگر و تلفیق آن با دو راه دیگر زمینه استفاده از همه راههای موثر را فراهم می‌كند. این روش موجب همپوشانی راهها شده و به افزایش حجم و ارتقای كیفیت آگاهی‌ها نسبت به هر روایت و یا مجموعه‌ای از روایات كمك می‌كند و می‌تواند اطمینانی فزون‌تر نسبت به احادیث شیعه ایجاد ‌كند. در بازسازی روش اعتبارسنجی منابع، ملاكها به سه دستۀ كلّی تقسیم می‌شود كه عبارت است از ملاكهای مربوط به ویژگیهای كلّی كتاب، ملاكهای مربوط به مؤلّف و ملاكهای مربوط به متن كه مجموعاً حدود 150 معیار را شامل می‌شود. برای جمع‌بندی این معیارها راههای مختلفی وجود دارد كه هر یك در جای خود كارآیی دارد و روش «برآیندگیری» پركاربردترین آنهاست.

حدیث، به عنوان دومین منبع استنباط احکام اسلام پس از قرآن کریم از زمان رسول خدا(6)مورد توجه مسلمانان بوده است به گونه ای که در زمان حیات پربار آن حضرت همواره عده ای سعی در حفظ این میراث گرانبار داشته اند و این مهم را در دوران های بعد نیز به شیوه های مختلف به سرانجام رساندند. در دوران برخی از حاکمان، به دلایلی نقل و نگارش حدیث رسول خدا (6)را جایز ندانستند و در همان دوران عده ای از صحابه آن حضرت، نقل و نگارش این میراث گران سنگ را مهمترین وظیفه خویش دانسته و بدان اقدام نمودند. تحلیل و بررسی تاریخ پرفراز و نشیب نقل و نگارش حدیث همواره مورد اهتمام محققان مسلمان بوده است.برخی از محققان حدیث پژوه دوران معاصر همچون محمد محمد ابوزهو، در تألیفات خویش به توجیه عملکرد دست اندرکاران این امر پرداخته اند. قابل اشاره است که اعتقاد ابوزهو بر موضع مثبت پیامبر نسبت به کتابت حدیث بوده است، و به بیان توجیهات ممانعت این مهم در زمان خلفای سه گانه پرداخته است. هدف نگارنده بر این است که علاوه بر بیان و نظام بخشی نظرات ابوزهو، به تحلیل و نقد توجیهات مانعان تدوین حدیث از منظر وی به روش توصیفی- تحلیلی بپردازد و بدین طریق موضع حقیقی پیامبر اکرم و اصحاب ایشان نسبت به این مهم تبیین گردد.

حدیث به عنوان ثقل اصغر از موقعیت و اعتبار خاصّی در دین اسلام برخوردار است. فهم دُرست حدیث، دراعتبار بخشیدن به جایگاه حدیث، نقشی اساسی دارد، و برداشت نادرست از حدیث، علاوه بر این که ازمقامو منزلت حدیث می کاهد، ممکن است که منجر به گمراه کردن بعضی افراد از دین گردد. یکی از علومی که ما را به شناخت صحیح و درست از حدیث کمک می کند، علم سبب ورود حدیث است. سبب ورود حدیث، همان عاملی است که معصومان (ع)، درباره ی آن سخن گفته اند، و این علم، بهترینوسیـله برای شناخت منظور و مفهوم احادیث وآگاهی از زمینه های صدور آن می باشد، زیرا صدور برخی از روایـات معصومان (ع)، در شرایط خاصّی صورت پذیرفته است وشناخت آن زمینه ها و دلایل صدور روایات،می تواند ما را در فهم بهتر احادیث، یاری رساند. پژوهش حاضر، ترجمه به همراه نقد و تحقیقی ازکتـاب «سبب ورود الحدیث، ضوابط و معاییر»، تالیف دکتر محمّد عصری زین العابدین، استاد گروه پژوهش های اسلامی دانشگاه مالزی است. از آن جا که ملاک مؤلّف این کتاب، فقط بررسی اسباب ورودحدیث اهل سنت بوده، نکته ای که مؤلّفکتاب به خاطر سنّی مذهب بودنش در سبب ورود حدیث به آن نپرداخته، مسأله ی تقیّه است. در جایی که حدیث ذکر شده با احادیث شیعه در تعارض بوده، آن را به نقد کشیده ام. در نقـد این کتـاب سعی شده تا از اصلی ترین منـابع حدیثی و روایی شیعی و سنّی، استفاده گردد ودر بخش بررسی لغات مشکل احادیث و روایات، اصلی ترین کتب لغت هم چون لسان العرب، مقاییس اللغة و العین و ... مورد استفاده قرار گیرد، وحتی المقدور احادیث به کار رفته در کتاب، با اصل منابع، مطابقت داده شود.