جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫جنبش سربداران يکي از جنبش هاي مذهبي در قلمرو وسيع حکومت ايلخانان مغول بود که ايدئولوژي تشيع در پيدايش آن تأثير زيادي داشت؛ بررسي نقش شيعه در مبارزه با مغولان و چگونگي تشکيل حکومت‌هاي شيعي سربداران از مهم‌ترين مسائل اين تحقيق مي‌باشد که با روش کتابخانه‌اي، و تجزيه و تحليل اطلاعات گردآوري شده، به انجام رسيده است. قيام سربداران نتيجه عوامل سياسي، اجتماعي، اقتصادي و مذهبي بود، که در ميان آن‌ها، جنبه مذهبي اين قيام، و اتکاي آن بر انديشه ديني شيعه، مهم‌ترين ويژگي و عامل آن بود. اين قيام توسط شيخ خليفه، و سپس شاگردش در ميان مردم گسترش يافته و سازماندهي شد، و عاقبت توسط شاخه نظامي آن جنبه عملي به‌خود گرفت، و اولين دولت شيعي پس از ايلخانان را به وجود آورد که بيش از نيم قرن به حکومت خود ادامه داد. در آن زمان، قيام سربداران الگويي مناسب براي نهضت‌هاي مشابه بود تا براي مبارزه با ظلم و ستم مغولان و سپس تيموريان به‌پا خيزند، و خيزشي عمومي را در مناطق مختلف سامان‌دهي کنند. به همين دليل، مرعشيان و سادات آل کيا، با توجه به ارتباطشان با سربداران، از اين نهضت تأثير پذيرفتند و جنبش عظيمي را در اين منطقه به‌وجود آوردند. نهضت سربداران علاوه بر خراسان، در کرمان و سمرقند نيز تأسيس گرديد، و با توجه به اشتراک اعتقادي که ميان آن‌ها و ساير شيعيان وجود داشت، با مناطق ديگري از جمله ماوراءالنهر، افغانستان و هرات نيز ارتباط فرهنگي برقرار نمودند. آن‌ها همچنين از حمايت علماي بزرگي مانند شهيد اول، فاضل مقداد و ابن فهد حلي برخوردار گشتند. با مهاجرت عده‌اي از سادات سبزوار به افغانستان، زمينه رشد تشيع در اين منطقه نيز به‌وجود آمد، و امروز نسبت برخي از سادات ساکن در قندهار و هزاره‌جات به اين سادات مهاجر مي‌رسد.

‫اين تحقيق به تبيين موقعيت سياسي، فرهنگي و اجتماعي شيعيان کوفه از زمان صلح امام حسن(ع) تا سقوط سلسله امويان مي‌پردازد و فراز و نشيب‌هايي را که شيعيان بعد از صلح امام حسن(ع) با معاويه و قيام عاشورا، قيام توابين، قيام مختار، قيام زيد بن علي و جنبش‌هاي ديگر شيعي طي کرده‌اند به تصوير مي‌کشد. نويسنده در چهار فصل به فشارهاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي شديد امويان بر شيعيان در دور‌ان مزبور اشاره کرده است. وي در فصل اول ضمن ارائه کلياتي از تحقيق خويش، مفهوم شيعه، شيعيان سياسي، شيعيان اعتقادي و شهر کوفه را بررسيده و همچنين مباحثي کلي در زمينه علم تاريخ، کتاب‌هاي تاريخي، علم رجال، فرقه‌شناسي و علوم حديثي را بيان مي‌کند. او در فصل دوم به بررسي وضعيت سياسي شيعيان کوفه پرداخته و نقش شيعيان در پذيرش صلح از سوي امام حسن(ع)، عکس‌العمل شيعيان در مقابل اين صلح، پشيماني شيعيان در مقابل صلح امام حسن(ع)، اوضاع شيعيان کوفه در زمان امام حسين(ع) ، روابط شيعيان کوفه با امام حسين(ع) ، مرگ معاويه، نقش شيعيان کوفه در نهضت عاشورا، دعوت امام حسين به کوفه از سوي کوفيان، شهادت مسلم بن عقيل در کوفه، خيانت کوفيان به امام حسين(ع) ، اوضاع شيعيان از زمان شهادت امام حسين(ع) تا سقوط امويان، نقش شيعيان در قيام توابين، قيام مختار ثقفي و قيام زيد بن علي(ع) شرح و بررسي شده است. نگارنده در فصل سوم وضعيت فرهنگي، علمي و اعتقادي شيعيان کوفه در آن دوران، مي‌پرازد و وضعيت علم فقه و کلام، شکل‌گيري فرقه‌هاي جدا شده از شيعه و ظهور زيديه، کيسانيه و غلات در اين شهر را شرح مي‌دهد. در فصل چهارم به بررسي وضعيت اجتماعي شيعيان کوفه پرداخته و جايگاه اجتماعي شيعيان، مانند امنيت و طبقات اجتماعي، تبعيض بين موالي و عرب، شکل‌گيري خلقيات مثبت و منفي شيعيان، انسجام قبيله‌اي و همچنين اوضاع اقتصادي را بررسي تاريخي کرده است.