جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر به بررسیِ تحلیلیِ تربیت اخلاقی و خودشکوفایی در اندیشه منسیوس، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین فرزانگان چین باستان و از مهم‌ترین شارحان آیین کنفوسیوس، پرداخته است. اندیشه‌های منیسوس عمدتاً بر محور شناخت انسان استوار است و افزون بر شناخت طبیعت، توانایی‌ها و استعدادهای انسان، راه شکوفاسازی آنها جهت تبدیل به فرزانۀ کامل را می‌نمایاند. منسیوس طبیعت آدمی را نیک دانسته و اعتقاد دارد که آنچه انسانیتِ انسان در گرو رشد و شکوفایی آن است، چهار احساسِ موسوم به «سرآغاز‌های چهارگانه‌» است که به‌منظور تبدیل انسان اخلاقیِ بالقوه به انسان بالفعل، باید شناخته و شکوفا گردند؛ این چهار سرآغاز عبارت‌اند از: الف). احساس ترحم که سرآغاز نیک‌خواهی است؛ ب). احساس شرم و حیا که سرآغاز وظیفه‌شناسی است؛ ج). احساس فروتنی و نزاکت که سرآغاز التزام به سنّت‌های آئینی است؛ و د). قوۀ تشخیص صواب و خطا که سرآغاز خرد است. هر انسانی این چهار بذر وجودی را به‌‌سانِ چهار عضو بدن با خود دارد و هر که به انکار آنها اقدام کند، مانند آن است که خود را به دست خویش فلج نماید. اما در مقابل، اگر انسان بتواند این چهار نطفۀ وجودی را تماماً در خویشتن پرورده و شکوفا سازد، به کمال و فرزانگی دست می‌یابد. این سرآغازها نه آموختنی و اکتسابی، بلکه به‌مثابۀ موهبت‌هایی هستند که آنها را آسمان (تیآن) در نهاد انسان قرار داده است تا فصل انسان نسبت به سایر موجودات باشند.

کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی (م 597 ق) از مهم ترین کتابهای اعتقادی است که مورد توجه عالمان برجسته شیعه و اهل سنت قرار گرفته و شروح و حواشی متعددی بر آن نگاشته شده است. مشهورترین شرح بر کتاب تجرید، بعد از شرح علامه حلی (کشف المراد)، شرحی است که توسط علاءالدین علی بن محمد قوشچی، مشهور به ملاعلی قوشچی (م 879 ق) - از متکلمان برجسته اشعری – نگارش شده و مورد عنایت شیعه و اهل سنت قرار گرفته است. قوشچی در این شرح -که به «شرح جدید»مشهور است- در موارد اختلافی (به ویژه مباحث امامت)، از موضع یک متکلم اشعری مواضع محقق طوسی را به نقد کشیده است. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی و بر مبنای مطالعات تلفیقی کتابخانه ای ، نرم افزاری است .این نوشتار در صدد است مواضع انتقادی فاضل قوشچی نسبت به اهم آراء و دیدگاه های محقق طوسی (خواجه نصیرالدین) در مقصد اول کتاب تجرید الاعتقاد - که مربوط به امور عامه است – را بررسی و مورد مداقه قرار دهد. نتائج این پژوهش نشان میدهد مواضع انتقادی فاضل قوشچی با مبانی فلسفی-کلامی شیعی ناسازگار و اغلب ایرادات وارد نیست.

مجادله، مباحثه و نقد، از امتیازات فرهنگ اسلامی و ایرانی است که با تکیه بر آموزه‌های قرآنی و سنّت نبوی به‌طور فزاینده رشد کرده‌است و همواره ویژگی‌های محیط دینی اعصار را به‌طور تقریبی نشان می‌دهند. زمانی‌که در بغداد، کتابی و یا ایده‌ای علمی بروز می‌کرد، به سرعت و در اندک زمان ممکن، در اندلس و ماورالنّهر، بدون سوگیری‌های سیاسی و طرح مسائل حاشیه‌ای، مورد نقد و بررسی قرار می‌گرفت. ابوحامد غزالی یکی از بزرگان کم‌نظیرِ ساحت علم در جهان اسلام است. او همچنین یکی از سر‌سخت‌ترین مخالفان فلسفه بوده که با تحریر کتاب بسیار اثربخشِ تهافت‌الفلاسفه تلاش کرده‌است، آراء فلاسفه از جمله ابن‌سینا را به محک نقد کشیده و سستی افکار ایشان را بیان کند. مقاله پیش‌رو بر آن است، جایگاه علوم عقلی در عصر امام محمد غزالی و اختلاف میان ابن‌سینا و غزالی را با رویکرد توصیفی-تحلیلی تبیین و تحلیل کند. یافته‌های پژوهشی حاکی از آن هستند که غزالی قصد داشت، ایمان مسلمانان را به صلابت و اصالت اولیه خود بازگرداند، اما به‌واسطۀ مخالفتش با فلسفه و فلاسفه، موجبات انهدام ریشه‌های فلسفه در بسیاری از کشورهای اسلامی را فراهم آورد. همچنین بر بنیاد پژوهش حاضر روشن می‌شود که اختلاف میان غزالی و ابن‌سینا، صرفاً یک سوء تفاهم و تصوری نادرست بوده‌است؛ زیرا غزالی مدّعی بود، دغدغه‌های دینی او عامل اصلی موضع‌گیری وی در برابر فلاسفه مشائی از جمله ابن‌سینا شده‌است.

ایجاد تغییر در اراده انسان و جهت‌دهی به آن، دغدغه اصلی هر مربی است. اما معمولاً این فرایند ناخودآگاه انجام می‌شود. تدوین و ترسیم این فرایند و در نتیجه خودآگاه کردن آن اهداف و نتایج مهمی، نظیر انضباط‌بخشی به فعالیت‌های تربیتی، تسهیل در آموزش مربیان و امکان ارزیابی فعالیت ایشان را در پی خواهد داشت. پژوهش پیش رو سعی دارد این موضوع را بررسی کند و دورنمایی از فرایند جهت‌دهی اراده ترسیم نماید. مطابق یافته‌های این پژوهش، فرایند مذکور مبتنی بر مبانی انسان‌شناختی اسلامی، نظیر وجود امور فطری مشترک در همة انسان‌ها، کمال‌طلبی بی‌نهایت و قدرت اختیار در او و توقف صدور فعل اختیاری بر سه عنصر «بینش» و «گرایش» و «توانش» در شش مرحله تنظیم می‌شود: 1. القای تردید نسبت به کمال‌آورترین بودنِ فعلِ اختیارشده و سوق دادن متربی به سمت‌یافتن ملاک تعیین فعلِ سودمندتر؛ 2. کمک به متربی برای دستیابی به ملاک تعیین فعل سودمندتر؛ 3. کمک به وی برای تطبیق ملاکِ به دست آمده در افعال هم‌عرض و تعیین فعل سودمندتر؛ 4. تسهیل صدور اراده با تقویت قدرت اراده و گرایش نسبت به آن فعل؛ 5. تسهیل تحقق خارجی فعل با تقویت قدرت مکلف بر انجام فعل و فراهم کردن شرایط بیرونی؛ 6. یادآوری ملاک تعیین فعل سودمند و تطبیق مدامِ آن بر فعل مذکور و کمک به تکرار صدور عمل تا دستیابی به ملکه.