جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله در پی آن است تا به پاسخ‏گویی به سؤال «رابطه‏ی دین و توسعه» از منظر شهید مطهری بپردازد. آنچه مسلم است، در نگرش ایشان، هر نوع دینی با توسعه سازگاری ندارد؛ همچنان که هر معنی و مفهوم، و هر الگو و استراتژی از توسعه نیز با دین همگامی و همراهی نخواهد داشت. به اعتقاد وی، دینی که بین دنیا و عقبی تعارض می‏بیند، و یا علم و دین و وحی و عقل را منافی یکدیگر می‏پندارد؛ هرگز راهی به سوی توسعه، و گامی در جهت توسعه نمی‏تواند بردارد. کما این که توسعه‏ای که انسان را به دین گریزی و خدا فراموشی می‏خواند، و دستاورد آن به عقب راندن و کنار گذاشتن آموزه‏های الهی و وحیانی است، با هیچ دینی نمی‏تواند همراه گردد. اما اگر توسعه بستری برای رسیدن انسان به کمال انسانی‏اش باشد و کمال انسانی را، به تعبیر شهید مطهری، در تعادل و توازن انسان بدانیم، هدف و جهت توسعه باید عبارت از ارتقای مستمر یک جامعه یا نظام اجتماعی به سوی یک زندگی بهتر و انسانی‏تر باشد. بدین ترتیب جهت و هدف توسعه چیزی جز گسترش و تقویت گزینه‏های انسانی نیست، بر این مبنا چنین توسعه‏ای نه تنها سر ناسازگاری با دین نداشته، بلکه می‏توان چنین نتیجه گرفت که چنین توسعه‏ای زمینه برای دست‏یابی دین به اهدافش را فراهم می‏کند، زیرا چنین توسعه‏ای در تمامی ابعادش، اعم از سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، سبب بروز و ظهور استعدادهای نهفته در انسان گردیده و راه را برای تحقق استعدادها و قابلیت‏های او میسر می‏سازد. همان چیزی که، به تعبیر شهید مطهری، «قرآن تصریح می‏کند که نظام هستی و آفرینش، بر عدل و توازن و براساس استحقاق‏ها و قابلیت‏هاست»، تا بشر بتواند به شکوفایی استعدادهای نهفته در ذات و آفرینش خود بپردازد.

‫فقر و محروميت ازپديده‌هايي است که از ابتداي تاريخ بشريت با او همراه بوده، و هرچند برکات الهي و ثروت طبيعي از شمارش خارج است، اما هنوز ميليون‌ها انسان در گوشه و کنار جهان با فقر و محروميت دست و پنجه نرم مي‌کنند؛ زيرا ما به‌جاي اين‌که فقر را يک مشکل اجتماعي بدانيم، آن را يک مشکل فردي تلقي مي‌کنيم، و به‌صورت احساسي با آن برخورد مي‌کنيم. اين پژوهش تلاش مي‌کند تا ديدگاه اسلام را در مورد عوامل سياسي و اجتماعي فقر به‌دست آورده و پيامدهاي آن را تبيين نمايد. بر اين اساس، مواردي از قبيل حاکميت معيارهاي سرمايه‌داري، انحصارطلبي و تبعيض طبقاتي، استعمار، فقدان عدالت اجتماعي، توزيع ناعادلانه ثروت، ناکارآمدي مسئولان اقتصادي، ضعف برنامه‌ريزي، نظام مالياتي ناکارآمد، تورم و افزايش بي‌رويه جمعيت، سوء استفاده از قدرت و منصب سياسي، رشوه‌خواري، معصيت الهي، تحريف واژگان و مفاهيم ديني، زياده‌روي در مصرف، عدم مسئوليت‌پذيري ثروتمندان، و ترک انفاق را مي‌توان جزء علل و عوامل پديد آمدن فقر در جامعه دانست. از سوي ديگر، بروز و ظهور اين پديده شوم در جامعه مي‌تواند پيامدهاي سياسي و اجتماعي متعددي را به‌همراه داشته باشد؛ اموري همچون گسترش جهالت و بي‌سوادي، تحقير، انزواي اجتماعي، دين‌گريزي و زوال دين‌داري در جامعه، مشکلات رواني و روحي، فقدان امنيت اجتماعي، نارضايتي اکثريت کم‌درآمد از دولت، آسيب‌هاي اجتماعي مثل تکدي‌گري، و گسترش جرم، جنايت و فحشا از جمله اين پيامدها تلقي مي‌گردد. به‌همين دليل، مبارزه اسلام با اين مسأله، يک مبارزه جدي و اساسي، از طريق ريشه‌کني علل و عوامل آن است. از نظر اسلام، ارزش‌هاي مادي و ايدئولوژي‌هايي نظير سرمايه‌داري، سوسياليسم و مارکسيسم، قادر به حل مشکل فقر نبوده، و حتي خود اين مکاتب با اصالت بخشيدن به انديشه‌هاي ناقص بشري، زمينه‌ساز اساس فقر و محروميت در جهان قلمداد مي‌شوند.