جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سویه‌های عرفانی و رازآلود اندیشه های ویتشگنشتاین در دوره‌ی اولی فکری اش که مقارن زمانه ‌ی پرشور و شر است، همواره بحث برانگیز بوده، بر سر آنها اصرار ها و انکار های فراوان رفته است، یکی از پژوهش های برجسته در این کتاب «ویتشگنشتاین متقدم و عرفان» که در آن فرض قرائنی عرفاتی از تراکتاتوس به آزمون گذاشته می‌شود. آتکینسون نویسنده‌ی کتاب با نقد روش تحلیل رایل آغاز می‌کند و سپس با نظر به آثار دوره‌ی اول فکری ویتشگنشتاین از رابطه‌ی مفاهیمی مانند نشان دادن، واقعیت، زمان، بی معنایی و معناداری با امر رازآلود بحث می‌کند و در ادامه درگیر نقد و بررسی تفسیرهای ویتشگنشتاین پژوهانی از قبیل انسکم، هکر و اشتاینیوس می شد.

فلسفه «لودويگ يوزف يوهان ويتگنشتاين»، فيلسوف نامدار اتريشي، پژواكي از تحولات زباني است كه از اواخر سده نوزدهم پديدار شده است. زبان در اين دوره تبديل به موضوعي فلسفي شد و بعدها با رويكرد تأليفي ظهور كرد كه امروزه از آن به عنوان فلسفه زبان ياد مي‌شود. اين كتاب مشتمل بر مجموعه مقالات «اسكات سافر» درباره محوري‌ترين مفاهيم و آموزه‌هاي منطقي حاكم بر نوشته‌هاي ويتگنشتاين است.

فلسفه «لودويگ يوزف يوهان ويتگنشتاين»، فيلسوف نامدار اتريشي، پژواكي از تحولات زباني است كه از اواخر سده نوزدهم پديدار شده است. زبان در اين دوره تبديل به موضوعي فلسفي شد و بعدها با رويكرد تأليفي ظهور كرد كه امروزه از آن به عنوان فلسفه زبان ياد مي‌شود. اين كتاب مشتمل بر مجموعه مقالات «اسكات سافر» درباره محوري‌ترين مفاهيم و آموزه‌هاي منطقي حاكم بر نوشته‌هاي ويتگنشتاين است.

هدف این پژوهش با تحلیل مفاهیمی مرتبط با یادگیری در نوشتار ویتگنشتاین و نمونه هایی از استعاره های مشهور و مهمی که وی در آثار خود به قصد عینیت بخشی به مفاهیم آورده به بررسی کارکرداستعاره در تحقق « یادگیری در عمل» پرداخته و نقش استعاره به عنوان « حلقۀ واسط» در شناخت مورد بررسی قرار دهد. روش حیث هدف کاربردی و رویکرد کیفی و به شیوۀ تحلیلی می باشد. از نظر ویتگنشتاین استعاره فراتر از ابزاری بلاغی و به مثابه حلقۀ رابط قابلیت برانگیختن روشن سازی ذهن یادگیرنده را به سوی تحقق یادگیری مطلوب دارد. در آثار ویتگنشتاین استعاره به مثابه گونه ای امکان و چهارچوب برای درک صورت های زندگی و بستر ساز توافقی که در آن یادگیری در عمل روی می دهد قابل شناخت ا ست. استعاره ها جهانی بر ساخته از بازی های زبانی خلق می نمایند؛ برآمده از صورت های زندگی که معلم و فراگیر در آن به فهمی متقابل دست می یابند یادگیری را ممکن می سازد. استعاره های ویتگنشتاین عامل زمینه ساز عینیت بخشی به مفاهیم، بستر ی لازم برای الگوهای آموزشی است که یادگیری را از رهگذر توافق دربافتار صورت های زندگی به شیوه ای اثر بخش پیش می رانند.

معنای زبان هدف اصلی در پژوهش‌های زبانی است. ویتگنشتاین دو دیدگاه نسبت به زبان داشت: اول، زبان را تصویری از عالم می‌دانست؛ یعنی واژگان ارجاع‌ناپذیر به محسوسات را بی‌معنا می‌پنداشت؛ دوم، معنای زبان را تابع کارکرد آن در بازی‌های زبانیِ مخصوص کاربران آن می‌دانست. فارابی نیز زبان را فقط مافی‌الضمیر در انسان می‌دانست و بر این باور بود که قصد گوینده، که برای معانی به کار می‌رود و در قالب لفظ گنجانده می‌شود، همان زبان است. از دیدِ او، معانی موجودند و الفاظ نزد ملت‌ها قراردادی‌اند. این پژوهش با رویکرد توصیفی ـ تطبیقی نظریات ویتگنشتاین و فارابی درباره زبان و معنی را تحلیل کرده و وجوه تفاوت و تشابه ‌آن‌ها را نشان داده است. فارابی دو نظریه درمورد الفاظ داشت که با دیدگاه اول و دوم ویتگنشتاین سازگار بود. همچنین هر دو اندیشمند، زبان را محور اصلی فلسفه می‌دانستند و بر این باور بودند که کار اصلی فلسفه ابهام‌زدایی از زبان است، اما ویتگنشتاین در آغاز برخی گزاره‌ها را بی‌معنا تلقی می‌کرد و فارابی معنا را موجود در جهان می‌دانست. ویتگنشتاین دستور زبان را به‌عنوان علمی عملی نمی‌پذیرد و آن را تابع معنا می‌داند، اما فارابی علم نحو را علمی مستقل و هم‌سو با منطق می‌شمارد؛ به نظر او هر منطقی برای بیان نظریات خود نیازمند دستور زبان است تا به معنای صحیح برسد.

کتاب آبی گویایی کلیه‌ی مضامین اصلی ویتگنشتاین متأخر است، مضامینی بس غنی و با این وصف سخت به یکدیگر درپیچیده. کاربرد و معنا و نظریه‌ی سفسطه‌آمیز «نام»؛ فهم و سلطه‌ی تکنیک؛ قاعده‌ها، بازی‌های زبانی و «شکل‌های زندگی»؛ این آموزه‌ها، و ردّ «زبان خصوصی» همچون اجزاء پازلی با هم تطبیق می‌کنند. این کتاب، به لحاظ فشردگی‌اش، و گونه‌ای جاذبه‌ی مخصوص تحسین‌شده‌اش، می‌تواند معرفی خوبی بر ویتگنشتاین متأخر باشد… تنها در این‌جا [کتاب آبی] است که بازی‌های زبانی و مسائل مربوط به قاعده‌ها به کمال برجسته می‌شود. دیگر نمی‌توان در اهمیت موضوع دوم مبالغه کرد؛ فیلسوفان اخیر این مفهوم را به‌کار برده‌اند اما ندرتاً مثل ویتگنشتاین به بررسی آن پرداخته‌اند.»

کتاب آبی گویایی کلیه‌ی مضامین اصلی ویتگنشتاین متأخر است، مضامینی بس غنی و با این وصف سخت به یکدیگر درپیچیده. کاربرد و معنا و نظریه‌ی سفسطه‌آمیز «نام»؛ فهم و سلطه‌ی تکنیک؛ قاعده‌ها، بازی‌های زبانی و «شکل‌های زندگی»؛ این آموزه‌ها، و ردّ «زبان خصوصی» همچون اجزاء پازلی با هم تطبیق می‌کنند. این کتاب، به لحاظ فشردگی‌اش، و گونه‌ای جاذبه‌ی مخصوص تحسین‌شده‌اش، می‌تواند معرفی خوبی بر ویتگنشتاین متأخر باشد… تنها در این‌جا [کتاب آبی] است که بازی‌های زبانی و مسائل مربوط به قاعده‌ها به کمال برجسته می‌شود. دیگر نمی‌توان در اهمیت موضوع دوم مبالغه کرد؛ فیلسوفان اخیر این مفهوم را به‌کار برده‌اند اما ندرتاً مثل ویتگنشتاین به بررسی آن پرداخته‌اند.»

شطحیات زبانی عرفا بخشی از گفتارهای به ظاهر هنجارشکنانۀ ایشان است که به دلیل ایجاد شکاف میان زبان، تصور درونی عارف و واقعیت امر همواره مخاطبانی را در درک و فهم آن گزاره­ها گرفتار توهم و سوءِ برداشت‌کرده‌ و در نتیجه تیغ انتقاد و خرده‌گیری را به روی ایشان گشوده‌است. اگرچه شطحیات بیشتر منتسب به پیروان مکتب سُکر است؛ ولی بسیاری از افراد شاخص صحوی مذهب نیز دارای شطحیات گفتاری و رفتاری هستند. نظریۀ «بازی­های زبانی» ویتگنشتاین مبتنی‌بر دو اصل: قاعده‌مندی زبان و توجّه به کاربرد زبان برای درک معنا، می­تواند در تحلیل و تفسیر شطحیات زبانی عرفا راه‌گشا باشد. هرچند که شطحیات رفتاری هم مورد نکوهش افراد دور از عرصۀ سیر‌و‌سلوک عرفانی قرارگرفته‌است، ولی در این پژوهش تأکید بر شطحیات گفتاری است. کاربرد زبانی خاص در موقعیّت­های مختلف، عدم تناظر میان بیان زبانی، تصوّر و واقعیّت امر و فاصله‌گرفتن زبانِ عرفا از زبانِ قاعده­مند عام و ورود به عرصۀ زبان قاعده­مندِ ویژۀ اهل معرفت، از جمله مهم­ترین نشانه­های کاریست نظریۀ بازی­های زبانی در تحلیل شطحیات گفتاری است. این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوای کیفی متن به سامان‌رسیده‌است.

یکی از مفاهیم اخلاقیِ مهمی که در سال‌های گذشته ذهن بسیاری از فیلسوفان را به خود مشغول داشته، مفهوم «یقین اخلاقی» است. این معنی که آیا گزاره‌های اخلاقی‌ای وجود دارند که آن چنان یقینی به بار‌آورند که هیچ شک، شبهه و یا استدلال، دلیل و شاهدی یارای هماوردی با آن را نداشته باشد؟ به باور برخی فیلسوفان برای نمونه گزاره‌ «نادرستی کشتن افراد بیگناه» چنین یقین اخلاقی‌ای برای ما به ارمغان می‌آورد. از میان فیلسوفانی که در این قلمرو قلم زده‌اند، می‌توان به دو خوانش اساسی نایجل پلیزنتز و مایکل کوبر اشاره نمود. پلیزنتز یقین اخلاقی را مفهومی مطلق و طبیعی می‌داند که زیربنای داوری‌های اخلاقی ما است و در سوی دیگر، کوبر یقین اخلاقی را مفهومی نسبی دانسته و بر این باور است که یقین‌های ما در جامعه زبانی، فرهنگ و زمان ریشه دارد. در این مقاله تلاش می‌کنیم در پرتو دو خوانش مختلف و مهم، به زوایای گوناگون مفهوم «یقین اخلاقی» و اهمیت کاربست آن بپردازیم.

کالین مک‌گین در کتاب خود، حقیقت از طریق تحلیل: بازی‌، نام‌، و فلسفه، سعی می‌کند به برداشت سنتی از تحلیل مفهومی جان تازه‌ای ببخشد. در نظر او، تعریف یک مفهوم عبارت است از بیان شروط لازم و کافی آن، و تعریف مفاهیم به این معنا امکان‌پذیر است. او در این راستا به نقد نظرات مخالف و از جمله برداشت ویتگنشتاین می‌پردازد. مک‌گین از چندین راه سعی می‌کند تعریفی از مفهوم بازی ارائه دهد، و اوج تلاش او ارائة تعریف برنارد سویتس از این مفهوم است. این مقاله قصد دارد ناموفق بودن تلاش مک‌گین را نشان دهد و بر درستی بینش ویتگنشتاین تأکید ورزد. به این منظور به نقد تعاریف ارائه شده، خصوصاً تعریف سویتس، می‌پردازد و مثال‌های نقضی برای این تعریف عرضه می‌کند. همچنین به بررسی سوءبرداشت عمیق‌تری که منجر به طرح چنین نقدهایی شده است می‌پردازد: مک‌گین شباهت خانوادگی را به‌عنوان شرط لازم و کافی برای قرار گرفتن مصادیق یک مفهوم ذیل آن، و نظریه‌ای در تبیین نحوة دلالت مفاهیم بر مصادیق‌شان تلقی می‌کند؛ حال آنکه قصد ویتگنشتاین ارائة یک نظریه نبوده و شباهت خانوادگی را به‌عنوان شرط کافی اطلاق مفهوم مطرح نکرده است.