جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از صفاتی که برخی مقامات نویسان به احمد جام نسبت داده اند «امی بودن» وی است. آنان، با انتساب چنین صفتی به شیخ جام، همه گفته های او را برگرفته از الهام ربانی و کشف و شهود عارفانه می دانند. اگر، بنا به نوشته این مقامات نویسان، همه آثار و نوشته های احمد جام متاثر از «الهامات غیبی» باشد، این همه شباهت میان آثار او با نوشته های مشایخ متقدم چه می شود؟ و چگونه می توان این مشابهت ها را توجیه کرد؟ آیا مقامات نویسان، با این همه اصرار به نقش «الهام» در آثار شیخ، تلویحا نخواسته اند که او را با «نبی امی» برابر سازند؟ و از این راه بر مقامات و کرامات شیخ نزد آیندگان بیفزایند؟در این مطالعه کوشیده ایم، ضمن مقدمه ای درباره «الهام و وحی دل» عارفان، به سوالات یادشده پاسخ دهیم. بدین منظور، آثار منثور شیخ جام را با شش اثر عرفانی متقدم سنجیدیم و به بررسی و تحلیل تشابهات تفسیری- تاویلی و هم چنین تشابهات عرفانی این آثار پرداختیم و با نمودن وجوه تشابه به اثبات این نکته پرداختیم که احمد جام، بر اثر مطالعه و تحقیق، با میراث عرفانی پیش از خود کاملا آشنا بوده و آثار او ترکیبی است از الهامات الهی و متاثر از گفته ها و نوشته های مشایخ پیشین.

بی تردید اندیشه های وجودشناختی شیخ اکبر، محیی الدین بن عربی و شنکره از بزرگترین ره آوردهای حوزه تحقیقات نظری و کشف و شهودهای عرفانی در گستره عالم اسلام و خطه پهناور هند، بلکه سرتاسر پهنه خاک به شمار می رود. اندیشهای عرفانی که در تنگنای حصار «وجود بما هو موجود» محدود و محصور نمی ماند، بلکه فراتر از همه شناخت آن را روزنه ای به روی خورشید و راهی به سوی رهایی می داند و مکتب رفیعی را بر شالوده آن استوار می سازد که به مکتب «وحدت وجود» معروف است. از این روی، نوشتار حاضر به لحاظ اهمیت موضوع برای شناخت عمیق تر و فهم هر چه بهتر آرا و اندیشه های وجودشناختی این دو اندیشمند بزرگ مسلمان و هندو بر اساس وجوه تشابه و قرابتهای قیاس پذیر که مآلا آنها را در کنه و ذات خود همسان جلوه می دهد، به بررسی و مقارنه مفهوم ذات بلاتعین در نظام عرفانی ابن عربی با نیرگونه برهمن شنکره، که در هر دو مکتب «وجود» خوانده می شود، می پردازد.

‫تحقيق حاضر، ترجمه کتاب تجلي اثر چيتيک است، که به تشريح انواع ظهور و تجلّي اسما و صفات الهي در اولياي او مي‌پردازد و ديدگاه فلاسفه و عرفاي مسلمانان را در اين زمينه انعکاس مي‌دهد. نويسنده با استفاده از قواعد و آموزه‌هاي فلسفه و عرفان اسلامي، مانند وحدت و کثرت، قوس نزول و صعود، قاعده الواحد و ويژگي‌ها و احکام اسما و صفات الهي به بيان ابعاد مختلف و شرايط تجلي اسما و صفات در خلايق پرداخته است. وي نخست ضمن تبيين مسأله وحدت وجود از منظر فيلسوفان و عارفان مسلمان، معناي تجلي و ظهور و منشأ آن، اقامه برهان بر وجود واجب و توجيه کثرت در وحدت، وحدت شخصيه وجود از ديدگاه ابن عربي را شرح مي‌دهد. آن گاه به تفسير اسما و صفات الهي، مانند علم الهي، نفس رحماني و ديدگاه فلاسفه در اين زمينه پرداخته و رابطه بين اسما وصفات الهي و معناي دوام فيض و تجديد تجلّي بر موجودات را بررسيده و بر اين اساس مفهوم تجلي و ظهور اسما و صفات الهي در عالم دنيا، برزخ و قيامت را از منظر فيلسوفان و عارفان مسلمان بررسي مي‌کند. بخش‌هاي ديگر اين نوشتار به تبيين موضعگيري ابن عربي در مقوله اسامي خدا، نسبت بين وجود و عدم، تنزيه و تشبيه الهي، انواع معرفت، کمال انساني، ماهيت عالم برزخ و مباني و اصول حاکم بر جهان هستي پرداخته و رابطه خداوند با عالم، رابطه آفاق و انفس، ماهيت عالم ارواح، مفهوم شعاير الهي از ديدگاه او و ساير عرفاي مسلمان را شرح داده است. نويسنده اعتقاد دارد ظهور و تجلي الهي همواره در حال وقوع بوده و اگر اين مهم صورت نپذيرد، ادامه حيات در جهان هستي به خطر مي‌افتد. وي ديدگاه‌هاي عارفان مسلمان در اين زمينه و اختلاف نظر آنان در ظهور و تجلي را نيز بيان مي‌کند. تأکيد نويسنده بر ديدگاه‌هاي محيي‌الدين عربي در دو کتاب فتوحات مکيه و شرح فصوص‌الحکم است.

پژوهش حاضر درصدد بررسی ادراک حسی از نظرگاه ابن عربی با روش پدیدارشناسی است. روش پدیدارشناسی با به کارگیری اصول خود، سودای آن دارد که بنیان های امر حسی را بررسی کند تا اصالت آن را در دایره ادراک عیان نماید. آنچه در ابتدای امر از معنای «حس» متبادر می شود، حواس ظاهری است. این معنا بر ذات سرآغازین حس دلالت دارد اما منظور اصیل ما از «شهود حسی»، گشودگی چشم اندازی آن به هستی یا درخشندگی اصیل امر حسی در آستان هستی است. تکیه بر روش پدیدارشناسی هرمنوتیکی به منظور واکاوی ادراک حسی- شهودی در تقرب بی واسطه به وجود و چگونگی حضور و غیاب آن می باشد. بنابراین روش، نحوه تقسیم ما «زبانی» است نه «منطقی». بخش اول با به کارگیری زبان انسان در توصیف فرایند گشودگی حس به هستی به مثابه ادراک انسانی می آغازد و در بخش آخر با کاربست زبان وجود و تهافت در زبان انسان، به توصیف حس همچون رخداد هستی، التفات شده است.