جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در انجیل یوحنا و قرآن و نیز برخی متون دینی یهودیت، مسیحیت و اسلام، از عیسی(ع) به «کلمه» تعبیر شد. اگر «کلمه» را تعبیر دیگری از «لوگوس» بدانیم، آن‌گاه می‌توان حکم داد که در سپهر ادبیات دینی-فلسفی یهودی و مسیحی، دستِ‌کم با سه تلقی از این تعبیر مواجه هستیم: کلمه نه به‌مثابه مخلوق و نه به‌مثابه نامخلوق(ابزار خدا)، کلمه به معنای مخلوق(پسر خدا)، کلمه به معنای خدا(خدای پسر). تلقی اول را می‌توان در آراء فیلون یهودی، تلقی دوم را در اناجیل هم‌نوا و تلقی سوم را در اولین فرازهای انجیل یوحنا پی‌جویی نمود. این‌که از حیث هستی‌شناختی، این تلقی‌ها تا چه میزان متأثر از مفهوم لوگوس در ادبیات فلسفی ـ دینی یونانی است و یا فیلون چه تاثیراتی بر یوحنا و آباء کلیسا داشته از عهده این پژوهش بیرون است؛ اما قرآن کریم در سپهر مفهوم‌شناختی و وجودشناختی خود، مراد مشخصی از کاربُرد «کلمه» دارد. آیه‌های 39 و 42 آل عمران، 171 نساء و نیز 34 مریم و 12 تحریم در قرآن درباره اطلاق «کلمه» بر عیسی (ع) سخن به‌میان آورده‌اند. اکنون سه پرسش مطرح است: مقصود قرآن از «کلمه» چیست؟ چرا قرآن در میان پیامبران، «کلمه» فقط بر عیسی(ع) اطلاق شد؟ منظور قرآن تا چه میزان منطبق با برخی تفسیرهای یهودی و مسیحی است؟ تتبع در اقوال کلامی مفسران قرآن و نیز توجه به هستی‌شناسیِ قرآنیِ «کلمه»، اشعار به جنبه مخلوقیت عیسی(ع) و تعریض به عقایدی دارد که در آن، عیسی (ع) پسر خدا(فیلون و اناجیل هم‌نوا)، خدای پسر(انجیل یوحنا) غیرِمخلوق‌ و غیرِجسمانی و مواردی از این‌دست، معرفی شد.

فیلسوفان ذهن، براساس رویکردهای گوناگون در مسئله ذهن، درباره هویت شخصی، «شخص» یا «من» معیارهای متفاوتی مطرح کرده‌اند. یکی از این معیارها داشتن منظر اول شخص است. یکی از طرفداران این دیدگاه، لین رادر بیکر، فیلسوف فیزیکالیست غیرتقلیل‌گرا است که در عین حال که هویت انسان را نه نفس مجرد می‌داند و نه تحویل آن به جنبه‌های فیزیکی را برمی‌تابد، داشتن منظر اول شخص قوی را شرط لازم و کافی برای شخص بودن می‌داند. منظر اول شخص قوی به معنای توانایی درک خود به عنوان خود به صورت اول شخص و بدون استفاده از هر اسم و توصیف یا همان خودآگاهی است که شخص انسان را از دیگر موجودات متمایز می‌کند. در مقابل، منظر اول شخص ضعیف قرار دارد که ویژه موجوداتی است که علی‌رغم داشتن آگاهی از ویژگی خوداگاهی بی‌بهره‌اند. مقاله حاضر با روش تحلیلی-انتقادی ضمن تحلیل بیکر در باب منظر اول شخص، دیدگاه او را ارزیابی و نقد کرده است. ابهام در ماهیت منظر اول شخص و شخص بودن، فقدان استدلال برای برخی ادعاها و فقدان وضوح در بعضی از پیش‌شرط‌ها و پیش‌فرض‌های آن از جمله نقدهایی است که مقبولیت و انسجام دیدگاه بیکر را با مشکل مواجه کرده است.

مسئولیت‌پذیری حقوقی و اخلاقی و همچنین جاودانگی انسان در حیات پس از مرگ و معقولیت آن مبتنی بر پذیرش «این‌همانی شخصی» است. با توجه به وجود تغییرات گوناگون در انسان، در صورتی می‌توان این­همانی شخصی» را پذیرفت که به لحاظ هستی­شناختی، حقیقتی ثابت در طول زمان را بتوان در انسان کشف کرد. از این رو، پرسش مهم از این قرار است که با توجه به وجود تغییرات گسترده در طول حیات انسان، چه ملاکی برای هویت شخصی قابل پذیرش است؟ دیدگاه­ای گوناگونی در باب ملاک«این‌همانی» وجود دارد. مقالۀ حاضر با روش تحیلی-انتقادی به تبیین و بررسی تطبیقی دو دیدگاه مهم در در باب این‌همانی، یعنی «استمرار روانی» یا «این‌همانی عرضی» و دیدگاه «جوهر غیرفیزیکی» می­پردازد. توجه به چالش های مهم هر یک از این دو دیدگاه مورد توجه جدی نوشتار حاضر خواهد بود. از آنجا که دیدگاه جناب ملاصدرا ملاک دقیقی برای این‌همانی جوهری ارائه می‌کند و هم مشکلات دیدگاه‌هایی همانند استمرار فیزیکی (به‌ویژه عرض‌پنداری من) را ندارد، با حل چالش جمع میان «این­همانی» و «حرکت جوهری نفس»، این‌همانی جوهری غیرفیزیکی دیدگاه برگزیدۀ این مقاله به حساب می‌آید.

عصر تصویر جهان گویای عصری است که انسان با اعتماد به عقل خودبنیاد، دلبستة آبادانی زندگی دنیاست و به توانمندی علوم تجربی امید فراوانی دارد. براین اساس او جهان جدیدی می­سازد که مبتنی بر فهم، خواست و نیازهای دنیوی جدیدش اشت. راززدایی از جهان و زندگی انسان، از اوصاف اصلی چنین عصری است به این معنا که انسان تمایلی به اندیشیدن درباره رازهای مابعدالطبیعی زندگی خود، مانند راز خدا، مرگ، و جاودانگی (حیات اخروری) و نظایر آنها ندارد، بلکه تمرکز اندیشه او بر آبادانی حیات دنیوی است. به همین دلیل اوصافی چون انسان­محوری، نسبی­گرایی و انسانی شدن اخلاق، انسانی شدن حقیقت، غلبه کمیت­نگری، دنیاگرایی و مادی­گرایی، فراموشی مرگ، و نهایتاً الحاد یا ندانم­انگاری از مشخصه­های بارز جهان انسان عصر تصویر جهان است. چنین انسانی به واسطه کنار گذاشتن رازهای مابعدالطبیعی دچار بحران­ها و چالش­های مهمی شده است که از جمله آنها می­توان به بی­معنای زندگی، ناامیدی و پوچی، بی­خانمانی و عدم امنیت، عسرت و تنهایی، عدم اصالت، نفی دیگری و توسل به خشونت و بی­هویتی اشاره داشت. راه­کار نجات چنین انسانی دعوت به بصریت دربارة لزوم تأمل و زیستن با رازهای مابعدالطبیعی و تفکیک آنها از مسائل علمی زندگی رزمره و توجه به ناتوانی عقل خودبنیاد و گفتمان علوم تجربی برای فهم ماهیت رازهاست.