جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برداشت‌های انحرافی از مسئله «انتظار»، رفتارهای غلط، از جمله احساس رفع تکلیف و رها کردن وظایف را در پی دارد. این نوشتار به دنبال پاسخ به این سوال است که چه برداشت‌های انحرافی در مسئله انتظار وجود دارد و چگونه می‌توان این برداشت‌های انحرافی را نقد کرد. روش جمع‌آوری مطالب این تحقیق کتابخانه‌ای است و پردازش آن‌ها به روش توصیفی _تحلیلی انجام پذیرفته ‌است. این مقاله ابتدا به انحرافاتی مانند سکوت، خانه‌نشینی و رها کردن وظایف دینی و مهدوی، رها کردن امر به معروف و نهی از منکر، فراهم کردن بستر گناه برای ظهور حضرت‌مهدی؟عج؟ و غیره اشاره کرده و سپس با عرضه بر دیدگاه‌های رهبری؟مد؟ این انحرافات مردود دانسته ‌شده است. ایشان برای تحقق حکومت مهدوی، خودسازی و آماده‌ شدن و احساس تکلیف را برای مبارزه با ظلم و استبداد ضروری می‌دانند و معتقدند باید با کوشش و تلاش مقدمات ظهور و زمینه‌های تشکیل حکومت جهانی را فراهم کرد.

در برخی روایات اسلامی، سخن از «بلوغ جامعه بشری در عصر ظهور» است. تحلیل نظریه‌های چگونگی تحقق بلوغ، به ‌روش توصیفی-تحلیلی، هدف اصلی نوشتار است که تحلیل کیفی وجمع‌بندی یافته‌ها به دو روش «عقلی-منطقی» و «نقلی-وحیانی» انجام می‌شود و در صدد اثبات فرضیه جمعی‌بودن بلوغ در عصر ظهور است. دو دیدگاه «فردگرایی» و «جامعه‌گرایی» درباره کیفیت تحقق بلوغ اجتماعی مطرح می‌شود. فردگرایی، تکامل عقول بشری را امری فردی و دستاورد تعلیم غیر بشری می‌داند. جامعه‌گرایی، تکامل را محصول تعلیم و تربیت بشری و حسی معرفی می‌کند. فردگرایی با چالش عدم تبیین تحولات اجتماعی، پذیرش اعجازگونگی تکامل، و شبهه تأخیر در ظهور مواجه است. از این­رو، پیامدهای الگوپذیری، زمینه‌سازی، تشکیل حکومت دینی، ایجاد تمدن اسلامی، پویایی وتحرک‌بخشی، امیدبخشی و انتظار سازنده، بر نظریه جامعه‌گرایی مترتب می‌شود که هیچ‌یک در فردگرایی حاصل نمی‌شود.

در پژوهش‌های دینی، «مفهوم‌شناسی» واژه‌ها از بایسته‌های اساسی به شمار می‌رود؛ زیرا وارد شدن به مباحث اصلی برآن مترتب است. مفهوم شناسی واژه «انتظار» به عنوان مسئله اصلی این پژوهش، در تحلیل و تبیین مباحث مربوط به موعودگرایی بسیار ضروری است؛ زیرا کاربرد نادرست و نامفهوم آن موجب مغالطه و خلط در موضوع و خروج از بحث می‌‌گردد. این نوشتار با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، تلاشی است به‌منظور شناخت و تعریف سازه انتظار که طی آن، علاوه بر واژه شناسی، به بررسی دقیق مدلول استعمالی و اصطلاحی و نیز جایگاه آن در کل نظام معنایی پرداخته و در نهایت به این نتیجه دست یافته است که سازه انتظار، در مبانی تفکر اسلامی عبارت است از حالت نفسانی و کیفیتی روحانی که گویای توجه و اشتیاق و آرزوی تحقق امر خیری است که تحقق آن نزدیک است و اگر واژه‌ انتظار در مفهوم عالی آن، به گونه‌ای صحیح تفسیر و تبیین گردد، باعث نشاط روحی و معنوی و رشد اخلاقی گردیده و آینده روشن و سعادت جاودانه انسان‌ها را تضمین می‌کند.

امام مهدی4 در نگاه «بریلویه» دارای جایگاه ویژه‌ای است و آن امام را به عنوان آخرین امام و خلیفۀ ظاهری و باطنی در عصر حاضر می‌دانند و معتقدند که آن حضرت، هم خاتم ولایت خواهد بود و هم آخرین امام و خلیفه برای امت. از نگاه بریلویه امام مهدی4 دوازدهمین امام روی زمین و آخرین خلیفه الاهی خواهد بود که هم دارای خلافت ظاهری است و هم دارای خلافت باطنی. لذا امام مهدی را به عنوان آخرین ولی خدا و اولی الامردر عصر حاضر می دانند. بریلویه ظهور امام مهدی4 را از نشانه‌های قیامت می‌دانند و معتقدند آن حضرت مرجع تمام اولیا خواهند بود و اولیای الاهی در سراسر جهان به ایشان اقتدا می‌کنند. در موقع ظهور، حضرت عیسی7 به آن حضرت اقتدا و امامت ایشان را اعلام می‌کنند. در این نوشتار روش توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی جایگاه خلیفه عصر حاضر در ظاهر و باطن از دیدگاه بریلویه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که بریلویه در این زمینه، دارای اشتراکات فراوانی با مذهب شیعه اثناعشری است. تقویت این مشترکات، در وحدت بین مذاهب اسلامی نقش مهمی خواهد داشت.

پژوهه پیش رو با هدف نهادینه‌سازی رویکرد کیفی به موضوع علائم ظهور، مهم­ترین نظریه­ها را در تبیین روایات سفیانی بیان می‌کند. این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی سامان یافته و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده، تحقیقی کیفی است. این جستار برای پاسخ‌گویی به این پرسش که اساساً تبیین نظریه‌ها در رویکرد به روایات سفیانی چه اهمیتی دارد؛ تأکید می‌کند که همگام با توسعه تحلیل‌ها در این زمینه، نگرش­های تحلیلی نیز گسترش یافته است. آنچه در این پژوهش‌ها کم‌تر مورد کاوش قرار گرفته، گونه­شناسی تحلیلی و نقد اندیشه­ها و نظریه­ها در این زمینه است و نیز بر این نظریه­ها چه نقدی مطرح است و یا کدام نظریه با شواهد روایی و تاریخی سازگارتر است و بر اساس کدام دسته از احادیث می‌توان این نظریات را نقد کرد. نتایج نشان می‌دهند که «رویکرد انکار نشانه سفیانی»، «رویکرد تردیدگرایانه به روایات سفیانی» و «رویکرد اثباتی»، از مهم­ترین نظریه­ها در رویکرد به روایات علائم ظهور است

یکی از مؤلفه‌های آسیب‌زا برای پیروان پیامبران و امامان معصوم: در ادوار مختلف، «استعجال» است که این مقوله به دلیل طولانی بودن دوران غیبت، بیش‌تر درباره­ ظهور امام زمان4 نمود پیدا می‌کند. گوناگونی آیات و روایات در موضوع عجله، تعجیل و استعجال؛ مطلوب یا نامطلوب بودن استعجال را در ابهام قرار داده است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی ـ تحلیلی، تلاش دارد با قرار دادن استعجال در سنجه­ آیات و روایات، هنجار یا ناهنجار بودن آن را بررسی کند. از نگاه قرآن و روایات، بین استعجال و تعجیل در امر ظهور تفاوت وجود دارد. استعجال امری ناپسند و مردود است؛ زیرا منشأ آن جهالت است و آسیب­زاست. از این رو، آیات قرآن و روایات، مؤمنان را از سقوط در باتلاق استعجال برحذر­ داشته و دو راهکار «نگرشی» و «رفتاری» به ترتیب «تقریب» و «تسلیم» را برای مواجهه با آن بیان کرده­اند.

«اجماع لطفی» به عنوان راهی برای کشف قول معصوم، اولین بار توسط شیخ طوسی طرح گردید. وی با طرح آن، به­دنبال راهی برای حل اشکالی بود که در حجیت اجماع وجود داشت و آن این که اجماع علما، به خودی خود و بدون انضمام قول امام به آن، حجیت ندارد و با شناخت قول امام نیز به اقوال دیگران نیازی نیست. شیخ طوسی برای رفع این اشکال، از «قاعده لطف» کمک گرفته و معتقد است اتفاق علما بر امری، به معنای موافقت امام7 با آن‌ها است؛ زیرا در صورتی که سخن اجماع کنندگان با واقعیت مخالفت داشته باشد، به مفاد قاعده لطف، بر امام لازم است حق را به کسی بیاموزد و به تعبیر بعضی از نویسندگان، «القای خلاف» کند. اگر این سخن شیخ را بپذیریم، می‌توان ادعا کرد باب هدایت تشریعی امام زمان4 در زمان غیبت کبرا به کلی بسته نیست و همچنان (اگر چه در قالب اجماع لطفی) استمرار دارد. این تحقیق به روش کتابخانه­ای، به بحث از هدایت تشریعی در عصر غیبت در پرتو اجماع لطفی پرداخته است.

در بین موضوعات مربوط به مهدویت، خروج فردی شرور در آخر‌الزمان با عنوان «دجّال»، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه محققان مسلمان و همچنین اسلام‌پژوهان غربی بوده ‌است. دایرة‌المعارف ایرانیکا یکی از دایرة‌المعارف‌های انگلیسی‌ زبان است که در مقاله‌ای به معرفی دجال پرداخته است. هدف مقاله پیش‌رو بررسی و نقد تصویر دجال در این دایرة‌المعارف است. این پژوهش به روش اسنادی و توصیفی- تحلیلی انجام شده ‌است. رویکرد «حامد الگار» در مقاله‌ای که عنوان شد، «پدیدار شناختی» است. این مقاله دربردارنده نکات مثبتی است، همچون استفاده از منابع سنی و شیعی، بیان و شرح دیدگاه‌های گوناگون، همچون دیدگاه عرفا و اندیشمندان متأخر درباره دجال. اما نویسنده در موضوعاتی مثل واژه‌شناسی دجال، همه احتمالات را بررسی نکرده و استدلال‌های او درباره پذیرش یا رد یک احتمال قابل نقد و مناقشه است. استفاده صرف از منابع اهل سنت، عدم توجه به برخی از موضوعات مطرح شده در احادیث، عدم بررسی اسناد احادیث، تصور بی توجهی محققان اسلامی به حل تناقض‌های موجود در موضوع دجال؛ از موضوعات قابل نقد در این مقاله است.

از آن‌جا که غیبت خلیفه الاهی پدیده­ای خاص برای بشر است و به طور طبیعی، سرگردانی و حیرت افزایی را در پی خواهد داشت و از طرفی براساس آموزه قرآن، مبنای آفرینش و کلیدواژه خلقت، «بندگی» و «عبودیت» است؛ آن‌گاه این سئوال مطرح می‌شود که در عصر غیبتِ «ولیّ خدا» چه کسانی عهده دار زمینه سازی برای ترسیم مسیر بندگی، از طریق شناساندن بحران‌های عصر غیبت و معرفی امام عصر4 برای امت هستند و بدین‌منظور چه راهبردهایی برای شیعیان ترسیم کرده‌اند؟ روش این تحقیق توصیفی _ تحلیلی، ناظر بر مطالعات کتابخانه ای است. این نوشتار در پی مطالعات گسترده در منابع تاریخی و منابع روایی با پژوهشی نو، تحلیلی جامع به کارکردهای الاهی، فردی، اجتماعی و اعتقادی ابناء الرضا: در جهت آماده سازی شیعیان آینده برای پذیرش ولایت امام غایب و اطاعت از نایبان خاص و عام ارائه کرده است و شیعیان را از گرفتار شدن در دام‌هایی که توسط ره‌زنان و مدعیان منحرف گسترده می‌شد؛ پرهیز داده­اند.

یکی از دستورهای قرآن به مومنان در آیه 200 سوره آل‌عمران امر به «صبر» و «پایداری» و در کنار آن «مصابره» و «مرابطه» است. بر اساس دیدگاه صاحبنظران، به‌ویژه مفسران و آنچه از روایات معصومان: به دست می‌آید، بین صبر و مصابره تفاوت‌هایی است، ضمن این‌که مصابره با معنای گفته شده، با مرابطه ارتباط معنایی دارد. یکی از تحلیل‌ها و معانی‌یی که در مورد مرابطه آمده، پیوند با امام است که روایات شیعی آن را تایید می‌کند وآن را به «الزام مومنان برای ارتباط و پیوند با امام معصوم7» تفسیر کرده‌اند. این مقاله با تمرکز بر آیه مذکور و به روش توصیفی ـ تحلیلی ضمن تحلیل معانی گفته شده و تبیین رابطه معنایی مصابره و مرابطه، از رابطه تعاملی این دو مفهوم در پیوند با امام عصر4 سخن خواهد گفت. «مصابره» به معنای همراهی، کمک کردن و معاضدت مومنان به یکدیگر در «صبر» است و «مرابطه» هم افزایی و معاونت یکدیگر در آمادگی و حراست از مرزهای اسلامی و پیوند و ارتباط با امام است که به‌ویژه با مسئله انتظار که بر صبر و آمادگی متکی است؛ پیوند معنایی دارد. این ایده متخذ از آیات قرآن، نافی دیدگاه کسانی است که باور به مهدویت را امری شخصی و یا حضور امام7 را انکار می‌کنند.