جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به آموزه "بداء" از مشخصات شيعة دوازده امامي است و ساير فرقه هاي شيعي و اسلامي يا منكر آن هستند يا در مصاديق بداء با شيعة دوازده امامي متفاوتند؛ در نتيجه هنگام مواجهه با اين آموزه، شبهات بسياري را مطرح كرده اند. اين مقاله به نقد و بررسي شبهات ناصر القفاري، مؤلف كتاب اصول مذهب الشيعة الامامية الاثني عشريه مي پردازد و با توجه به معناي اصطلاحي "بداء" و اعتقاد مكتب تشيع به علم و قدرت نامحدود خداوند، نشان ميدهد كه بداء آن هنگام كه براي خداوند استعمال مي شود، به معناي آشكار ساختن و نماياندن است و اين ظهور براي بشر است كه اتفاق مي افتد؛ لذا به هيچ وجه مستلزم استناد جهل يا حدوث علم به خدا و يا برتري اهل بيت بر خداوند و يا غلو در جايگاه آنان نيست. هم چنين اعتقاد به اين آموزه، برخلاف اعتقاد يهود به محدود بودن قدرت حق تعالي، اذعان به قدرت نامحدود خداوند است.

استدلال های وهابیت دربارة «توسل » تا چه میزان با مواضع متفکران اهل سنت تطابق دارد؟ نگارندة مقاله برای پاسخ به این پرسش ، به بررسی دیدگاه های «محمد بن علوی مالکی » و «محمد بن صالح عثیمین » از علمای اهل سنت پرداخته و روشن می کند که استدلال وهابیت در این باره پذیرفته نیست . در استدلال های محمد بن علوی مالکی که با استناد به متون روایی ، به وضوح ثابت می کند توسل به دعای پیامبر ص و صالحان گذشته ، عملی در راستای اعتقاد به توحید خداست ، نقاط ضعفی وجود دارد که برطرف کردن و تقویت آن ها موجب ارائه نقدی مستحکم و همه جانبه بر انگاره های ابن عثیمین و دیگر علمای وهابیت می گردد. دیدگاه مالکی در مسئله توسل تا حد زیادی مطابق با نگرش امامیه بوده و به صحت توسل به دعای پیامبرص و صالحان گذشته معتقد است ./ خلاصه ماشینی: "در استدلال های محمد بن علوی مالکی که با استناد به متون روایی ، به وضوح ثابت می کند توسل به دعای پیامبرص و صالحان گذشته ، عملی در راستای اعتقاد به توحید خداست ، نقاط ضعفی وجود دارد که برطرف کردن و تقویت آن ها موجب ارائه نقدی مستحکم و همه جانبه بر انگاره های ابن عثیمین و دیگر علمای وهابیت می گردد. ٢. محمد بن علوی مالکی و نقد عثیمین مالکی این ادعای ابن عثیمین و علمای وهابیت را مورد نقد قرار داد و می گوید: بر اساس روایات معتبر، توسل به دعای پیامبرص علاوه بر زمان حیاتشان ، پیش از خلقت آن حضرت و پس از رحلتشان نیز جایز و در میان صحابه و تابعان متداول بوده است (مالکی ، ١٤٣٠ق : ١٣١ـ١٣٢). هم چنین قرطبی نیز در تفسیر خود روایتی مشابه این روایت نقل کرده است که پس از گذشت سه روز از رحلت پیامبرص ، شخصی اعرابی به کنار قبر آن حضرت آمد و به ایشان متوسل شد (قرطبی ، ١٣٨٤ق ، ٥: ٢٦٥) مالکی می گوید: صرف نظر از صحت یا ضعف سند این قضیه ، آیا علمایی که این روایت را نقل کردند کفر و ضلالت را نقل کردند؟ آیا چیزی را که موجب عبادت قبور و بت پرستی می -شود ترویج کردند؟ اگر این گونه باشد، پس چرا این علما مورد اعتمادند و کتاب های آن ها مورد استناد قرار می گیرد؟ (مالکی ، ١٤٣٠ق : ١٥٧ـ١٥٩)."

كتاب «الإيضاح» يكى از قديمى‏ ترين متون كلامى شيعه محسوب مى‏ شود. فضل بن شاذان، اين كتاب را در اثبات حقانيت مذهب شيعه نوشته است. او از قرآن و روايات و براهين استفاده كرده تا استقامت طريقه شيعه اثنى عشر را اثبات كند. موضوع بحث كتاب، اساسى‏ ترين مساله اختلافى شيعه و سنى مى ‏باشد كه آن مساله امامت است. فضل بن شاذان در «الإيضاح» ابتداء منشأ اختلاف فرق اسلامى را بيان كرده و سپس به بيان آراء و عقائد فرق مى ‏پردازد. او از آراء فرقه ‏هاى جهميه، معتزله، جبريه، اصحاب حديث، مرجئه و خوارج را بيان مى‏ كند. در ادامه از علماء و بزرگان اين فرقه‏ ها بحث مي كند، سپس مولف فتاوا و اقوالى را از بزرگان اهل سنت‏ نقل كرده و بعد از آن به احتجاجات بين شيعه و ديگر فرق و مذاهب و ادله رد حقانيت آنها مى ‏پردازد. او در آخر به بعضى از شبهاتى كه عليه شيعه وارد شده است، جواب مى ‏دهد.

«شبهات الملحدين و الإجابة عنها»، اثر شيخ محمدجواد مغنية، مشتمل بر پاسخ به شبهاتى درباره خداشناسى و الحاد، ارتباط علم و دين، اسلام، قرآن، پيامبر (ص)، تشيع و مانند آن است. هر چند آغاز و انجام نگارش اين اثر، به‌ صورت دقيق مشخص نشده ولى همين مقدار معلوم است كه در سال 1974م آماده انتشار بوده است. نويسنده در اين كتاب شبهاتى را كه از منابع مختلف شفاهى و كتبى گردآورى كرده بدون دسته‌ بندى خاصى مطرح و به شيوه كلامى و جدلى پاسخ داده است.

«نقض الوشيعة أو الشيعة بين الحقائق و الأوهام»، تاليف علامه سيد محسن امين عاملى، با زبان عربى به رشته تحرير درآمده و در سال 1403 ق - 1983 م براى چهارمين بار تجديد چاپ شده است. كتاب حاضر ردى است بر كتاب الوشيعة، تاليف موسى جار الله كه مؤلفش شبهاتى را بدون انصاف و دليل بر شيعه وارد ساخته است. مولف قبل از پاسخ به شبهات مقدمتا در نقد اقوال و افعال مؤلف الوشيعه مى‏ فرمايد، عقائد اهل سنت و شيعه در جوهره و كليات يكى است، لكن مؤلف الوشيعه عمدا متذكر بعض كتب شيعه شده كه در آنها حق و باطل روايات صحيح و ضعيف آمده كه خود شيعه به آنها معتقد نيست، بلكه در كتب رجالى و فقهى سند و مضمون، صحت و سقم آن را بررسى مى‏ كند و بين آنها و روايات معارض جمع كند. سپس اشاره به ديدار صاحب الوشيعه و آنچه بين آنها در كوفه و تهران گذشته مى‏ كند، جناب علامه سيد محسن امين قبل شروع مطالب از خوانندگان به خاطر عدم نرمى و لطافت در نوشتارش عذرخواهى كرده و مى ‏فرمايد: من مجبور به اين نوع نوشتار شدم، چه بسا حكمت در جواب چنين كتابى اقتضاى اين مطالب را داشته باشد.

«الرد علی الفتاوی المتطرفة (فی خطبة الجمعة للشیخ صلاح البدیر فی المسجد النبوی الشریف لموسم الحج - ١۴٢٢)» به قلم على كورانى به زبان عربى مى‌ باشد. بسيارى از مبانى، اصول و فروع عمده دين در ميان مسلمانان تا قرن‌ ها پس از ظهور اسلام مورد اتفاق بوده كه يكى از آنها مساله زيارت است كه همه علماى اسلام به استحباب آن نظر داده‌ اند. با اين كه داراى مذاهب مختلف هستند تا اين كه در قرن هشتم ابن تيميّه ظهور كرد و در اين امر با عامّه مسلمين مخالفت نمود در كتاب «الرد على الاخنائى» او مى‌ آيد كه او احاديث مربوط به زيارت پيامبر (ص) را مجعول دانسته و گفته اگر كسى معتقد باشد كه وجود آن حضرت بعد از وفات مانند وجود او در زمان حيات است، غلط بزرگى مرتكب شده است. اين فكر تا مدت‌ ها هيچ گونه جايگاه مورد توجهى در ميان مسلمانان به خاطر برخورد و عكس‌ العمل جدى و قاطع مسلمانان به خود اختصاص نداد تا اين كه در دهه‌ هاى گذشته از دوباره اين انديشه و ديدگاه انحرافى توسط محمد بن عبدالوهاب مورد حمايت و گسترش قرار گرفت و با ايجاد مراكز و مدارس بزرگى در سراسر دنياى اسلام در ترويج اين عقايد مى‌ كوشيد. آل سعود هم براى تحكيم پايه‌ هاى امارت خود از او به حمايت برخاستند. و با طرح برداشت‌ هاى محمد بن عبدالوهاب به عنوان اسلام حقيقى و توحيد ناب، پيروان سنّى و شيعه را كه تن به آراى آنان نمى‌ دهند، متهم به شرك و كفر نمودند. ابراز و گسترش اين عقايد منحصر در كتاب‌ ها نشد و در موسم حج كه اجتماع بيش از يك ميليون مسلمان از كشورهاى مختلف اسلامى در گرداگرد كعبه و زيارت آن است كه بايد تامين‌ گر وحدت، همدلى و مهربانى آن ها باشد و خطيبان حرمين مسائل سازنده اسلامى را در اين گونه اجتماع ذكر نمايند. در حج سال 1422 ق خطيب مسجد نبوى شيخ صلاح بدير در نماز جمعه به سخنرانى مى‌ پردازد و مى‌ گويد زيارت قبر پيامبر (ص) مستحب نيست؛ ولى سفر براى زيارت قبور اولياء حرام و ممنوع، تكرار زيارت قبر پيامبر (ص) بعد از هر فريضه يا در هر روز حرام، توسل به نبى اكرم (ص) شرك به خدا است، دعا در كنار قبر پيامبر (ص) موجب شرك است، احترام و ادب و توجه به قبر نبى مكرم (ص) بدعت است، و تبرك جستن به منبر و ديگر اجزاء مسجد نبوى و بوسيدن درب و ديوار مسجد نبوى و تبرك به ضريح پيامبر (ص) حرام است و زيارت مساجد مدينه به غير از مسجد نبى و قبا حرام و مشروع نيست.

«هذه هى الوهابية» اثر گرانقدر دانشمند معاصر محمدجواد مغنيه در نقد و ردّ مذهب ساختگى وهابيت، به زبان عربى به رشته تحرير در آمده است. نويسنده در مقدمه كتاب به بيان تاريخچه مطالعات خود در رابطه با اين حركت انحرافى پرداخته است و نام برخى از كتاب‌ هاى مفيد را ذكر كرده است. سپس به اين نكته اشاره مى‌ كند كه پس از بررسى كتب و منابع وهابيت آنچه نظر او را جلب كرده است، حرص شديد وهابيت - در حد شهوت و انتقام - بر تكفير امت محمد (ص) بوده است. مطالب اين اثر در 10 عنوان تنظيم شده است و هر عنوان نيز مشتمل بر ريز عناوين ديگرى است كه واقعيت‌ هاى تازه‌ اى را در ارتباط با اين تفكر فاسد روشن مى‌ نمايد. در ابتداى كتاب نويسنده به اداء فريضه حج اشاره مى‌ كند كه سالهاست بر دوش او سنگينى مى‌ كند و به دلائل مادى و غير آن و ممانعت حكام سعودى از ورود ايشان به آن سرزمين به سبب تأليفاتش، به تأخير افتاده است. در ادامه به بحث اسلام و كفر مى‌ رسيم. ابن تيميه اهتمام زيادى به تكفير مردم داشته تا آنجا كه تفسيق و تكفير آغاز و پايان كتب و احكامش بوده است. اين مطلب از زواياى مختلف مورد بررسى قرار گرفته است. دولت اسلامى مبحث ديگرى است كه در آن دولت سعودى به چالش كشيده شده و اعتقادات وهابيت با خوارج نهروان مقايسه شده است، چرا كه وهابيت نيز همانند خوارج ريختن دماء مسلمانان را حلال مى‌ شمارند. اسلام در مفهوم وهابيت بسيار ضيق و محدود است. تفسير خاص آنها از توحيد كه با جميع مسلمين مخالف است، سبب انهدام قبور و تحريم نماز ودعا در اين اماكن و تحريم زيارت قبر نبى اكرم (ص) و... شده است لذا نويسنده به تشريح افكار و معتقدات وهابيت و دفاع از حريم تشيع مى‌ پردازد.

«تاریخ اسلام کمبریج» در دو مجلد در سال ۱۳۸۳ توسط شرکت چاپ و نشر بین الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر (وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی) توسط تیمور قادری ترجمه و منتشر شد. این کتاب در ردیف ده‌ ها مجلد کتابی است که دانشگاه کمبریج با استفاده از محققان انگلیسی و غیر انگلیسی برای کشورهای مختلف نوشته است. از جمله آنها تاریخ ایران کمبریج است که از آغاز تا انقلاب اسلامی در آن آمده و به فارسی هم ترجمه شده است. تاریخ اسلام کمبریج سالها پیش توسط همین ناشر و با ترجمه مرحوم احمد آرام ترجمه و منتشر شد. آن کتاب در یک مجلد بود و اکنون همان کتاب، با ترجمه دیگری و توسط همان ناشر در دو مجلد چاپ شده است. این در حالی است که در مقدمه، هیچ اشاره‌ ای به این که ترجمه نخست چه نواقصی داشته که همین ناشر مجبور به نشر دوباره آن شده، به چشم نمی خورد. احتمال می‌ رود که آن ترجمه با قدری تلخیص بوده و این ترجمه بسا کامل تر است. آنچه در این نوشته کوتاه مورد نظر ماست، مروری بر فصل دوم این کتاب است که توسط مستشرق کهنسال و معروف مونتگمری وات (استاد دانشگاه ادینبورو) نوشته شده است. این همان کسی است که دو مجلد کتاب با عناوین «محمد در مکه» و «محمد در مدینه» هم دارد که به عربی ترجمه شده است. مستشرق یاد شده آثار متعدد دیگری هم دارد که بیشتر آنها بازاری و عمومی است و برخی هم به فارسی ترجمه شده است. اين فصل از صفحه 65 آغاز شده و تا صفحه 99 ادامه يافته و ويژه زندگي تاريخ اسلام در عصر رسول الله (ص) است. آنچه که در اين فصل (و فصول ديگر) جلب توجه مي کند اين است که مؤلف هيچ نوع ارجاعي در ارائه مباحث نداده و مواد تاريخي با تحليل هاي وي بدون هيچ گونه منبع و مدرکي در اختيار گذاشته شده است. علي القاعده اين هم سبکي است که وجود دارد و البته کار ارزيابي را دشوار مي کند. در چنين سبک هايي، شايد چنين مقرر باشد که اصول تاريخي و مسلمات مبناي تحليل قرار گيرد. اين در حالي است که در بخش سيره، در اختيار بودن چنين مسلماتي کار دشواري است؛ چنان که نمونه هايي را که سخت محل ترديد است، در همين فصل ملاحظه مي کنيم که مبناي تحليل هاي نادرست قرار گرفته است.