نفس ناطقه | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد نفس ناطقه و چيستي آن برايم توضيحي ارائه بفرماييد.

رباره حقيت نفس ناطقه ديدگاه هاي گوناگوني مطرح است. حكيم متأله، سبزواري در تعليقه اش بر كتاب « غرر الفوائد» فرموده اند: « درباره «نفس» چهل قول بيان شده است».(عيون مسايل نفس، علامه حسن زاده، عين چهارم).
مترقي ترين ديدگاه در حقيقت نفس ناطقه مربوط به حكيم متأله صدرالمتألهين شيرازي است كه در ذيل به طور اختصار ديدگاه ايشان- در ذيل مقدماتي- بيان مي شود:
1. نفس «جسمانيه الحدوث و روحانيه البقاء» است:
به اين معني كه نفس به جهت حدوثش امري مادي و جسماني است و با پيدايش بدن موجود مي شود و حقيقتي مادي دارد، اما همين نفس كه در ابتداي آفرينش امري مادي و جسماني است، در اثر حركت و سيلان جوهري و ذاتي به مرتبه تجرد رسيده و مجرد مي شود. سير استكاملي نفس از ماده به سوي تجرد عبارتند از:
1. صورت معدني: نفس درمرحله نخست استكمال متشكل از عناصر معدني است.
2. نفس نباتي: در اثر حركت صورت معدني به مرحله نفس نباتي مي رسد و صورت نباتي به او افاضه مي شود. كار صورتي نباتي تغذيه، توليد و رشد است.
3. نفس حيواني، نفس نباتي در استمرار حركت جوهري خود واجد نفس حيواني مي شود كه كارش حركت ارادي و ادراك حسي و خيالي است.
4. نفس ناطقه انساني: كه پس از تلبس نفس به لباس نباتي و حيواني، به لباس نفس انساني كه كارش تعقل و ادراك كليات است، درمي آيد.كلمه ناطقه در اينجا از نطق گرفته شده كه به معناي ادراك كليات است و يا به معناي سخنگويي كه نشانگر قدرت توليد زبان و نمادها و نشانه هاي اعتباري جهت انتقال ما في الضمير و دانشها و... است.
البته خود نفس انساني داراي مراتب و مراحلي است كه در كتب فلسفي بيان شده است.
خلاصه: نفس در بدو پيدايش جسماني است ولي در اثناء‌حركت جوهري و ذاتي خويش به سوي مجرد شدن مي رود به گونه اي كه به تجرد تام عقلي مي رسد.
بر اسا نظريه ملاصدرا، نفس و بدن دو امر مجزا و مستقل از يكديگر نيستند بلكه بدن از مراتب نفس است، نفس يك حقيقت واحد ذومراتبي است كه مرتبه عاليه آن مجرد و پيراسته از ماده است و مرتبه داني و پايين آن همان بدن مادي است. نكته توجه شايان توجه اينكه رابطه آن مرتبه مجرد از نفس با بدن، رابطه تصرف و تدبير است. بعد مجرد نفس، در بدن تصرف مي كند، آن را به حركت در مي آورد و آن را اداره و تدبير مي كند.
2. به طور كلي فلاسفه براي نفس آدمي چند مرتبه ذكر نموده اند:
الف. مرتبه جسم(طبيعت): كه همان نازل ترين مراتب نفس است و آن بدن آدمي است:
ب. مرتبه مثال؛ يا عالم مثال: نفس آدمي در اثر حركت جوهري مي تواند به عالم مثال خود نايل شود. عالم مثال نفس داراي تجرد برزخي است يعني گرچه برخي از خصوصيات جسم مادي را ندارد ولي برخي از ويژگي هاي آن مانند حجم و رنگ را داراست. آنچه انسان در نفس خود تخيل مي كند يا در خواب مي بيند مربوط به عالم مثال اوست.
ج. مرتبه عقل(عالم عقل): در اين مرحله نفس به تجرد تام مي رسد و در اين مرحله حقايق براي نفس متجلي مي شود بدون هيچ صورت و ماده اي.
د. مرتبه فرا عقلي، كه فوق تجرد است و در آن مرحله مي تواند با مبدأ آفرينش رابطه حضوري پيدا كرد.
بنابراين حقيقت نفس آدمي، داراي مراتب ولايه متعددي است كه از عالِم طبيعت تا الوهيت گسترده است.
براي آشنايي بيشتر به كتاب:
عيون مايل نفس و شرح آن- علامه حسن زاده آملي- ترجمه ابراهيم احمديان و سيدمصطفي بابايي، مؤسسه انتشارات قيام، عين چهارم، مراجعه كنيد.

پرسمان دانشجویی