جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در جلد نخست این مجموعه، نگاه‌های سنتی و نقد آنها و در جلد دوم رویکردهای الاهیاتی مدرن را از نظر خواهیم گذراند. در جلد نخست، ابتدا دو روایت تحلیلی و تازه از برهان شر از جمله روایت شلنبرگ را چیده‌ام تا با اصل برهان شر از راه تقریرهای تازه آن آشنا شویم. سپس پای سخن «فیلسوفان کلاسیک» همچون هایدگر، هیوم، کانت، فروید و یونگ و «الاهیات ادیان» شامل «تئودیسه یهودی»، «تئودیسه مسیحی»، «تئودیسه اسلامی» و «تئودیسه هندی» می‌نشینیم. بعد از آن علل و عوامل «ناکامی تئودیسه‌های سنتی» را از نظر متفکران مدرن پی‌گیری می‌کنیم. میخوانیم که از نظر منتقدان مدرن سه نوع «نقد گفتمانی»، «نقد اخلاقی» و «نقد اگزیستانسی» به الاهیدانان سنتی وارد است. در جلد دوم که به بازنمایی پاسخ‌های جدید می‌پردازد، حاصل کوشش خلاقانه و تحول‌خواه «الاهیات مدرن» در پاسخ به مسئله شر را از نظر می‌گذرانیم: از «الاهیات خدای گشوده» تا «الاهیات پویشی»، «الاهیات اعتراض»، «الاهیات شکاکانه»، «الاهیات مبتنی بر معرفت‌شناسی اصلاح شده»، «الاهیات صلیب»، «الاهیات شبانی»، «الاهیات اگزیستانسی»، «الاهیات عمل‌گرایانه» و «الاهیات فمینیستی».

این مقاله درباره داستان پنج برادر در دو قطعه دست‌نویس سغدی است. البته دو حکایت درباره پنج برادر یکی به زبان پارتی و دیگری به زبان سغدی وجود دارد. در داستان سغدی، دیو برادران را یکی از پس از دیگری می‌کشد، اما برادر جوان‌تر بر دیو پیروز می‌شود. همچنین، در ادامه داستان چنین آمده است که این برادران پنج بودا و رسولانی هستند که ارواح را طی هفت دوره به بهشت هدایت می‌کنند. درباره رسولان به‌کاررفته در داستان باید گفت ادبیات مانوی به چهار رسول اشاره می‌کند که نخستین آنها آدم یا شیث است؛ اما درباره هفت دوره به‌کاررفته در داستان هیچ شاهدی وجود ندارد و شاید بتوان آن را در سنت‌های زرتشتی یا بودایی جست‌وجو کرد. این مقاله در صدد روشن‌کردن و مشابهت‌یابی پنج رسول و هفت دوره در دیگر متون است.

در این مقاله مفهوم «مُهر انبیا» یا به عبارت دیگر مفهوم خاتم‌النبی‌بودن مانی بررسی شده است. نویسنده در پی آن است تا تفاوت میان مفهوم «مُهر انبیا»ی مانی و «خاتم‌النبی»‌بودن حضرت محمد (ص) را نشان دهد. وی در ابتدای مقاله نشان می‌دهد که نویسندگان مسلمان در کتاب‌های خود گفته‌اند مانی ادعا کرده که «خاتم‌النبیین» است، اما در ادامه مقاله و با بررسی ریشه‌ها و شواهد اصطلاح «مُهر» در متون مانوی، گنوسی و مسیحی‌یهودی نشان می‌دهد که منظور مانی به هیچ وجه مفهوم «خاتم‌النبیین»، آن‌گونه که در اسلام مطرح شده، نبوده است. مانی خود را رسول و تجلی عیسی مسیح خوانده بود و برای رسولان هم جایگاه والایی قائل بود و هرگز خود را «نبی» نمی‌نامید. در متون ایرانی نیز، مانی همیشه فریستگ یا فرستاده روشن نامیده شده است.

نوشته پیش رو بخشی از کتاب عرفان در ادیان جهان، اثر سیدنی اسپنسر، کشیش و نویسنده مهم کلیسای یونیترین است؛ این کتاب آخرین کار او در زمینه عرفان است که به شیوه‌ای کاملاً علمی نگاشته شده و نه فقط برای متخصصان قابل استفاده است بلکه برای غیرمتخصصان هم راه‌گشاست. این کتاب بدون هیچ‌گونه تعصب و پیش‌داوری و با فهمی همدلانه درباره سنت عرفان شرقی و همه جنبه‌های عرفان غربی نگاشته شده است. اسپنسر با مطالعه ادیان ابتدایی به این نکته رسیده است که در سرشت آگاهی دینی نوعی تمایل ذاتی به عرفان وجود دارد و تاریخ عرفان در نخستین تجلیاتش برآمده از ادیان شرق یعنی آیین هندو، آیین مهایانه بودایی و آیین دائو بوده و از طریق عرفان یونانی و جنبش‌های هرمسی به فلوطین و فیلون رسیده که عرفان هلنی و یهودی را با آیین مسیحیت تلفیق کرده‌اند. او درباره این پرسش‌ها که آیا عهد قدیم هم نشان‌دهنده فهم تجربه عرفانی است بیان می‌کند که عرفان در عهد قدیم جایگاه عرفان در آیین‌هایی چون هندو، بودا و دائو را نداشته و جذبه پیامبران معادل روشنگری عرفانی است. اسپنسر در این بخش از کتاب به توضیح عرفان در عهد عتیق می‌پردازد و بیان می‌کند که در «تجربه مبتنی بر جذبه»، که یقیناً در میان عبرانیان اولیه متعلق به سنت نبوی بوده است، موانع و حجاب‌ها میان آدمی ‌و خدا برچیده می‌شود و روح یهوه بر پیامبران نازل شده ‌و از طریق ایشان با قوم خود سخن می‌گوید. او همچنین بیان می‌کند که عرفان یهود را می‌توان در عرفان مرکبه، کتاب اخنوخ و سفر یشیرا یافت.

این مقاله خوانشی مانوی از دفتر دهم اعترافات است. به نظر نویسنده، آگوستین با یک دهه زندگی در میان مانویان و آشنایی با کتاب و آموزه‌های آنان عمیقاً تحت تأثیر کیش مانوی درآمده بود. وی این موضوع را در بررسی دفتر دهم اعترافات به‌خوبی نشان می‌دهد. آگوستین در این دفتر نخست از شناخت خداوند سخن به میان می‌آورد. در مانویت نیز، که گونه‌ای کیش گنوسی است، «شناخت» در واقع به منزله «شناخت حقیقت» است و برگزیدگان، معرفت را از راه حقیقت جاودان به دست می‌آورند. آگوستین خداوند را با اصطلاحاتی که بی‌تردید یادآور واژگان، مفاهیم و اعمال مذهبی مانوی است توصیف می‌کند. نیز وقتی از حافظه سخن می‌گوید، استعاره‌های مشابه استعاره‌های مانویان را به کار می‌برد. تشابه این متن با کفالایا، مانوی ۵۶، نیز بسیار جالب توجه است.