جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معاد یکی از آموزه‌های مهم اعتقادی مسلمانان است که فلاسفه‌ی بسیاری از جمله ابن‌سینا سعی در اثبات عقلانی آن کرده‌اند. ملاصدرا نظام فلسفی حکمت متعالیه را مبتنی بر سه اصل اساسی شهود عقلی ، برهان عقلی و وحی پایه‌گذاری نمود و با درآمیختن معرفت برگرفته از این منابع ، اصول یازده‌گانه را جهت اثبات عقلانی معاد جسمانی ارائه کرد. محمد رضا حکیمی در کتاب «معاد جسمانی در حکمت متعالیه» بر روش مکتب تفکیک مبتنی بر جدایی روش‌های کسب معرفت (شهود، عقل و وحی) تاکید می کند و می‌کوشد تا ضمن اثبات ناتوانی عقل در درک معاد جسمانی ، اصول یازده‌گانه ملاصدرا را نقد کند و نتیجه‌ی آن اصول را معاد روحانی دانسته، سپس معاد ملاصدرا را با صریح اخبار معتبره مباین می‌داند و با بیان اقوال بزرگانی چون امام خمینی ، شهید مطهری ، شیخ محمد تقی آملی و...؛ این امر را ملاک تکفیر ملاصدرا معرفی می‌کند. ایشان در این کتاب ادعا می کند که ملاصدرا پس از ناکامی در اثبات عقلانی معاد جسمانی از اصول خود کناره گرفته، با رویکردی تفکیکی مبنی بر پذیرفتن جدایی عقل و وحی، به معاد وحیانی روی‌آورده است؛ در حالی که چنین دیدگاهی نسبت به ملاصدرا نادرست است. از اینرو به کتاب آقای حکیمی انتقادات محتوایی، روشی و اخلاقی وارد است. انتقادات مطرح شده در این اثر شامل اکتفا به کلی گویی در موضع اقامه دلیل قطعی، تقطیع وفهم نادرست از عبارات، در ضمن عدم توجه بر شیوه و سبک نگارش ملاصدرا است. در نقد روش‌شناسانه به بیان شیوه‌ی نگارشی آقای حکیمی در بستن راه نقد و استفاده از مغالطات پرداخته شد. از جمله خطاهای اخلاقی مطرح شده، عدم اشاره به مبانی فکری ملاصدرا و به تأویل بردن نقل‌قول‌ها است. وجود این انتقادات نشان دهنده‌ی نادرستی دیدگاه آقای حکیمی نسبت به ملاصدرا ومعاد جسمانی ایشان است.

اگر تاریخ بشری را ورق بزنیم صفحه صفحه این تاریخ پر از شخصیتهائی است که هر کدام از آنها بخاطر علم و دانش شناخت و معرفت در تاریخ بشری ماندگار شده است از سوی دیگر تاریخ بشری نیز بخاطر همین قسمت ار تاریخ به خود می بالاد پس این شناخت و معرفت و علم و دانش است که انسان را به بزرگی و جایگاه رفیعی می رساند لذا اهمیت علمی و معرفت بر هیچ کس که دارای عقل سلیم باشد پوشیده نیست علم در افراد انسان داریا مراتب و درجاتی است که این مراتب و تفاوت سطح علمی به ظرفیت ذهنی برمی گردد هر چه انسان مقرب به درگاه حق باشد یعنی هرچه قدر بتواند انسان به درون و باطن خود را صفا دهد و جلا ببخشد بنابر روایات اسلامی به این ظرفیت افزوده شده این ظرفیت را بالا می برد البته این برای افراد غیرمعصوم متصور است ولی ظرفیت علمی برگزیدگان خداوند متعال بالاتر از این حرفهاست آنان از مشربعظیم و گوارای علم لدنی برخوردارند.در فصل اول بحث کلی درباره علم مورد بررسی قرار گرفته مانند حقیقت علم علم در لغت در اصطلاح در قران در کلام معصومین علیهم السلام حصول علم ابزار شناخت راههای شناخت و اقسام علم و در فصل دوم علم لدنی را مورد توجه قرار داده و در آن مباحثی همچون علم لدنی در قران از دیدگاه مفسرین از دیدگاه روایات اهل بیت علیهم السلام از دیدگاه عرفان تقسیم علم به حصولی و حضوری اقسام علم حضوری و اقسام علم حضوری لدنی و تعریف علم لدنی مورد بررسی قرار گرفته است و در فصل سوم علم غیب مورد کنکاش قرار گرفته و در آن مطالب همچون اقسام علم غیب ملاک و معیار علم غیب در قران آیات مثبته و نافیه علم غیبت جمع آیات مثبته و نافیه علم غیب از منظر ورایات و مجاری و طرق اخذ علوم غیبی آمده است. و در فصل چهارم با عنوان علم انبیاء ع درباره موضوعاتی همچون بهره مندی از علم لدنی سه نظریه پیرامون بهره مندی از علم لدنی شرایط شناخت و موانع شناخت از دیدگاه قرآن علوم انبیاء حدود علوم انبیاء ع خصائص علمی ائمه ع علومی که از ائمه ع به منصه ظهور پیوسته اند و شبهات درباره علم امام و پیامبر ع و پاسخ آنها پرداخته شده است و بالاخره در خاتمه که با عنوان نظرات دانشمندان پیرامون تعیین حد و مرز علم امام ع نظرات شیخ مفید و صدوق سید مرتضی ابن شهرآشوب علامه طباطبائی شهید مطهری و علامه تهرانی مورد بررسی قرار گرفته و در آخر بعنوان حسن ختام نظر مبارک امام امت امام خمینی آورده شده است.

از نظر شهید مطهری، امام همه شئونات پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جز دریافت وحی را داراست. ایشان اوصافی چون عصمت، علم، افضلیت، شجاعت، عدالت، اخلاق و... را برای امام بر می شمارند. شهید مطهری به انتصابی بودن امامت از ناحیه خداوند قائل است. ایشان ولایت را به ولایت مثبت و منفی تقسیم کرده، هر کدام را دارای اقسامی می داند. ولایت مثبت را به محبت، امامت، زعامت و تصرف و تکوین تقسیم کرده، امام معصوم علیه السلام را دارای هر چهار قسم ولایت می دانند و ولایت منفی را نیز ولایت شیطان و شیطانی قلمداد می کنند. علامه اقبال لاهوری نیز به عنوان یکی از متفکران بزرگ اهل سنت، ضرورت امام را بیان کرده، از دلیل عقلی در اثبات آن کمک می گیرد. مهم ترین شئون امامت از دیدگاه ایشان، رهبری جامعه، اتحاد ملت های مسلمان و جلوگیری از هرج و مرج در جامعه است. علامه اقبال، شجاعت، عدالت و راستگویی را از مهمرترین اوصاف امام می داند و به انتخابی بودن امام قائل است. ایشان ولایتی را که برای اهل بیت علیهم السلام مطرح می کند، برخلاف شهید مطهری فقط ولایت در محبت است و به بقیه اقسام ولایت قائل نیست.

نوشته حاضر پیرامون ولایت ائمه اطهار (ع) در موضوعی بحث می کند که مورد توافق اکثریت فرق اسلامی است. ولایت ائمه(ع) در ساحت علم و فهم دین بر همگان روشن است. همین ویژگی باعث شده است که تطبیق بین فریقین در قالب همیشگی آن صورت نگیرد‏‏ ، بلکه به مقدمات مورد توافق فریقین بدون اصرار بر جدا کردن سرفصلها و منابع پرداخته شده ، سپس لوازم و نتایج آن استخراج شده است. رویکرد تقریبی در نوشته حاضر بدین صورت اعمال شده است که بر نقاط مشترک اسلامی بیشتر تمرکز شده است و نهایتا نتیجه نیز تابع همین رویکرد است‎ ؛ با این ملاحظه که فضایی پیش روی امت اسلامی گشوده شده است که پیروی از آن موجب ارتقای فرهنگ اسلامی خواهد شد و آن التزام علمی و عملی به ولایت علمی ائمه اطهار (ع) است.

تعطیل نزد عرفا اهمیت ویژه ای دارد، به گونه ای که در توصیفات آنها از حق تعالی به عنوان موضوع عرفان مانند: غیب الغیوب، باطن مطلق و مجهول مطلق، حضور مستقیم و بارز دارد؛ گویی در نخستین گام، عرفان نظری با تعطیل سروکار دارد. در اصطلاح، تعطیل عبارت است از عدم امکان شناخت حق تعالی. تعطیل به دو روی یک سکه می ماند که یکی، سلب و نفی معرفت است و دیگری اثبات غایت معرفت؛ اولی مدلول مطابقی است و دومی مدلول التزامی. رسش به تعطیل، شناخت غایت معرفت را آشکار می سازد. بنابراین، تعطیل در واقع مسئله شناسایی مرزی میان دو معنای ملازم همدیگر است: معنای سلبی (امتناع شناخت) و معنای ایجابی (امکان شناخت). نگارندگان در این پژوهش، با رویکرد معرفت شناختی و روش توصیفی-تحلیلی، به ساحت های مختلف تعطیل پرداخته و آشکار می سازند که تعداد و تعدد ادله شرعی ، عقلی و کشفی، عنایت ویژه عرفا به مسئله تعطیل را نشان می دهد و بر اساس آنها، مجاری و مراتب تعطیل نیز شناسایی می شوند. در نهایت، تلاش بر این است تا با استخراج مجموعه ای از مبانی و احکام، تعطیل بصورت یک نظریه سازماندهی گردد.

قاعدة اتحاد عقل و عاقل و معقول از مهمترين قواعد حكمت متعاليه است. اين قاعده هر چند مدتها قبل از آغاز فلسفة اسلامي جزء مسائل فلسفي بوده است، اما فيلسوفان مسلمان رويكردهاي مختلفي را نسبت به آن داشته‌اند. صدرالمتألهين علاوه بر پذيرش اين قاعده، در جهت برهاني كردن آن تلاشهاي فراواني نمود و در اين راه از عنايات الهي نيز بهره جست. او همچنين با استفاده از مباني نظام فلسفي خود، رويكردي نوين در تبيين اين قاعده در دو مقام پايه گذاري كرد و ثمرات مهمي را بر آن متفرع ساخت. پذيرش اينكه نفسِ عاقل هنگام مطلق تعقل بخواهد با معقولات خود يكي گردد، در ابتدا امري مستبعد است و ذهن انسان بدون تمهيدات و مقدمات لازم از قبول برهان قطعي بر آن ابا دارد. به همين دليل به بررسي ادله اين قاعده نپرداخته‌ايم، بلكه يازده مقدمة لازم و بايسته را قبل از اثبات اين قاعده بيان كرده‌ايم بطوريكه در هر بخش، مراد و مدعاي فيلسوفان صدرايي قائل به اتحاد عاقل و معقول را توضيح دادهايم. در نتيجه پس از بررسي اين مقدمات و بايسته‌ها، ذهن آمادة پذيرش برهاني است كه بتواند مدعا را اثبات كند.

چکیدهرعایت آداب حضور از مهم ترین سفارش های انبیا و اوصیای الهی به پیروان حقیقی آنان بوده و هست بدین‌جهت در تحصیل مقام عبودیت ضرورت است که آداب آن را فراگرفت و در تمامی زوایای زندگی خود مراعات نمود در جرگه بندگان خاص الهی وارد شده‌است ﴿فَادْخُلی‏ فی‏ عِبادی‏﴾ . ظرفیت وجودی انسان در معرفت خداوند و عمل به آدابی که بر انسان تکلیف کرده بسیارمحدود است از این‌رو نوشته حاضر با طرح فرضیه آداب از سوی قرآن کریم و تأثیر پذیری نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه از این کتاب الهی به نحوه کاربرد آداب در زندگی فردی ،اجتماعی و فکری، عملی معرفت منسجمی را به حاضران بار گاه الهی خواهد‌داد وظرفیت وجودی آنها را بالا خواهد برد.نتایج رساله حاضر نشان دهنده توجه انبیا و اولیا دین به این مسئله در تمام حالات زندگی است بنابراین اهمیت رعایت آداب حضور در همه اعمال عبادی خصوصاً نماز مومن نقش اساسی دارد. از منظر او برخی از آداب مقدمه سایر آداب است و در کیفیت بخشی به آنها موثر است. پاره‌ای دیگر ساحت فکر او را از غیر حق پاک نموده تا به اعمالش جلوه ملکوتی بخشد. در نهایت با رعایت آداب عملی عبودیت رب العالمین را به بهترین شکل ممکن به تصویر خواهد کشید و در عین مختار بودن مجری اراده محض الهی است. باید توجه داشت عواملی از درون و برون مانع تحقق ادب حضور است. عمده‌ترین آنها غفلت، هوای‌نفس و شیطان است. با برداشتن این موانع از سر راه آثار ادب حضور در زندگی فردی و اجتماعی حاضر تحقق یافته وی را در خیر و برکت های الهی مستغرق می کند.واژگان کلیدی: حضور، ادب، حاضر، آداب حضور، حضور قلب، قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه

وجود جن و کارکردهای آن از نظرقرآن، سنت و عقل مسأله ای بحثی است که درباره آن سه دیدگاه افراطی، تفریطی و معتدل وجود دارد. برخی به کلی منکر وجود جن شده اند، دسته ای دیگر وجود جن را پذیرفته، اکثر کارهای روزمره خود را منتسب به جن می دانند، نظریه معتدل آن است که اصل وجود جن را از نظر قرآن و ادله عقلی صحیح دانسته، امکان ارتباط و تأثیرپذیری انسان از جن را امری ممکن و پذیرفته شده می داند نگارنده در رساله حاضر، دیدگاه اخیر را برگزیده، با تمسک به ادله عقلی و نقلی و تبیین آرای متقدمان و متأخران، وجود جن را به اثبات رسانده است،‌ همچنین مسآله تسخیر و جن زدگی را مورد بررسی قرار داده، نظرهای "امر بین الامرین" را اتخاذ کرده است.

عقیده به وجود مهدى موعود یک عقیده اسلامى است و از ارکان مذهب امامیه به شمار مى رود، عقیده اى است قطعى که به وسیله اخبار متواتر و قطعى الصدور به اثبات رسیده است لیکن بسیارى از مسایل مربوط به آن نیاز به تحقیق و بررسى دارد و از قبیل طول عمر، غیبت طولانى، علت غیبت، فواید امام در زمان غیبت و دهها مسأله دیگر، این رساله در پى اثبات این مطلب است که غیبت یک امر نو و فوق العاده نیست، بلکه از سنن الهى به شمار مى رود.و در طول تاریخ انبیاء مى توانیم این سنت را مشاهده کنیم، در این نوشتار با بیان مقدمه، و بعد از این که با واژه غیبت آشنا شدیم، مسیله غیبت و سپس اقسام غیبت را بیان کرد، و آنگاه غیبت انبیاء را ذکر نمودیم، تا آنهایى که فکر مى کنند غیبت یک امر فوق العاده است، این اشکال و استبعاد آنان مرتفع شود، بعد از آن مرحله اشتراک و تفاوت است که مهمترین بحث این رساله محسوب مى گردد. در این باب در پى اثبات این مطلب هستیم که همه انبیاء که غیبت داشته اند غیبت اینها با غیبت امام زمان از جهات گوناگون اشتراک داشته و از برخى جهات متفاوت است.و در آخر رساله بحث فلسفه و فواید غیبت را نیز آوردیم، چون بعضى ها اعتراض مى کنند که رهبرى که وجود آن میان مردم نباشد چه فایده اى دارد؟ و چرا یک رهبر الهى باید غیبت اختیار کند، در این بخش آخر این دو مطلب را مدلل به اثبات رساندیم.