جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سوال اصلی رساله این است که آیا صوفیه اعم از قلندریه و اهل فتوت در برپایی آیین های عزاداری نقش داشته اند؟ در صورت اثبات این موضوع میزان تأثیر گذاری آنها بر آیین های عزاداری محرم به چه اندازه بوده و از میان آیین ها و عناصر عزاداری محرم کدام یک به طور مشخص اصلی صوفیانه دارد؟ فرضیه مطرح شده این است که صوفیه در بسیاری از آیین های عزاداری تأثیر اساسی و تعیین کننده داشته و منشأ بسیاری از آیین های عزاداری اند. بر این اساس بسیاری از آیین ها و عناصر عزاداری یا به کلی صوفیانه است و یا اینکه صوفیان واسطه انتقال آن از فرهنگ ایرانی و شرقی به فرهنگ شیعی و اسلامی بوده اند. در این رساله ابتدا ضمن معرفی موضوع، دسته بندی و مرور منابع به سابقه عزاداری در سنّت اسلامی و ایرانی پرداخته شده است. سپس اهل فتوت اعم از فتوت صوفیانه و عیاری ونیز نسبت آنان با تصوف مورد بحث قرار گرفته است. نیز در فصلی مجزا به گرایش های شیعی و آیینی فتوت نامه سلطانی که از لحاظ محتوا و صورت، تحوّلی در شیوه فتوت نامه نویسی به حساب می آید، پرداخته شده است. درباره قلندران و قلندر نامه ها نیز چنین بررسی هایی صورت گرفته و به ویژه در قلندرنامه های دوران صفوی، اقدامات آیینی آنان در برپایی عزاداری محرم نشان داده شده است. پس از آن در فصولی مختلف آیین های عزاداری محرم که گروه های صوفی در آن مدخلیت و نقش داشته اند، مورد دقت قرار گرفته است. به این ترتیب که در ابتدا آیین مورد بحث به عنوان یکی از آیین های محرم معرفی شده و جایگاه تاریخی آن در ارتباط با گروه های صوفی مورد بحث قرار گرفته و سرانجام صبغه و سابقه صوفیانه آن در عزاداری های محرم نشان داده شده است.این فصول عبارتند از سقّایی، جریده برداری، سنگ زنی، توغ برداری، نخل گردانی، خود آزاری آیینی و قمه زنی، نزاع حیدری و نعمتی. هچنین در فصولی مجزا به نقش صوفیه در قصه خوانی و نقالی، روضه خوانی و همچنین تعزیه خوانی پرداخته شده است. تأثیر دولت صفویه بر آیین های محرم و همچنین بررسی دو عنصر مهم «تکیه» و« بابا» که در آیین های عزاداری اهمیت دارند و در اصل عنصری صوفیانه هستند از دیگر موضوعات مورد بحث در این رساله است. در نهایت نیز با مرور محتوای رساله بر فرضیه اصلی - تأثیر اساسی صوفیه در آیین های محرم - تأکید شده است.

ادیان به رسمیت شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شامل اسلام ، زرتشتی ، یهودیت و مسیحیت می باشد که قرآن کریم در پاره ای از آیات خود به آنها اشاره نموده و آنان را در زمره ادیان الهی برشمرده است . اصل دوازدهم و سیزدهم و چهاردهم قانون اساسی به حقوق پیرامون ادیان و مذاهب پرداخته است .

ایران در هنگام رویارویی با مدرنیسم، یعنی اوایل دوران قاجاریه، کشوری است با سیستم سیاسی سلطنتی استبدادی و دارای نظام اقتصاد معیشتی سنتی. طبیعی است که از این دو بعد (سیاست و اقتصاد) در مقابل مدرنیسم، شدیدا آسیب‌پذیر است . اما از نظر فکری - فرهنگی، علیرغم وجود لایه‌هایی از تحجر و جمود و خرافه که هر گونه تحرک و پویندگی را مانع می‌شوند، وضعیت به گونه دیگری است . زیرا فرهنگ ایران آن روز آمیزه‌ای از دو فرهنگ ایرانی و اسلامی - شیعی است . بعد ایرانی فرهنگ ایران، مشحون از درخشندگی تمدن و فتوحات و افتخارات است . بعد اسلامی - شیعی آن از لحاظ خود را متکی به وحی الهی، تعلیمات پیامبر و ائمه‌اطهار دانسته و فهرست طویلی از فقها، فلاسفه و اندیشمندان را در تاریخ خود مشاهده می‌کند. از لحاظ عملی نیز خود را وارث جنبشها، مقاومتها و مبارزات بسیار، از جنگهای صلیبی گرفته تا مبارزه با حکام اموی و عباسی و حتی سلاطین ایران می‌داند. این پشتوانه‌های نظری و عملی مذهبی در یک تلفیق مناسب با فرهنگ غنی ایرانی، در برخی از اندیشمندان ایرانی این باور را ایجاد نمود که عناصر و ابزار فکری - فرهنگی و جامعه‌شناختی مورد نیاز مدرنیسم و مدرنیزاسیون را دارا بوده و نیازمند به دیگران نیستیم. متقابلا برخی دیگر معتقد بودند که جامعه و فرهنگ ایران فاقد ابزار لازم برای مدرنیزم می‌باشد. گروه سوم اصولا، ضرورت مدرنیسم را منکر بودند. بر این مبنا تئوریهای "بازگشت به خویش " و "پذیرش مشروط مدرنیسم" "پذیرش مطلق" و یا حتی "نفی مطلق" آن در جامعه ما مطرح گشتند. در چنین فضایی است که ایران نه به مثابه یک کشور فاقد "هویت " به سهولت به استقلال مدرنیسم می‌رود و نه موفق به سازگاری کامل با آن می‌گردد. بدین ترتیب ، فرآیند تعامل آن با مدرنیسم فراز و فرودهای بسیار داشته است . از آنجا که وجه غالب و مسلط این چالشها، وجه فکری - فرهنگی است . بنابراین ضرورت بررسی و تحلیل این موضوع از بعد فکری - فرهنگی محرز می‌گردد. با توجه به ترکیب فرهنگی جامعه ایران و آمیختگی آن با فرهنگ دینی، بررسی سازگاری یا ناسازگاری چارچوب فکری و رفتاری دینی با مدرنیسم از اهمیت خاصی برخودار می‌شود.

جریان روشنفکری دینی درون حاکمیت مهمترین جریانی است که در قالب پارادایم قدرت‌گرایی جریان روشنفکری دینی بعد از انقلاب اسلامی ایران به خصوص در سالهای اخیر ظهور پیدا کرده است به طوری که نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری تحولات سیاسی و اجتماعی ایرانِ بعد از انقلاب اسلامی داشته و از آنجا که اجتماع گرایان به خصوص السدیر مک اینتایر معتقدند سنتهای مختلف در جامعه با توجه به دارا بودن ارزشها، عقاید و باورهای متفاوت نسبت به همدیگر همواره در حال رقابت و سایش با یکدیگر هستند . تا با برتری نسبت به رقبای خود بتوانند نظم سیاسی دلخواه خود را بر اساس باورهای سنت فکری و سیاسی خود بنانهند. و در این راستا حتی در سنت فکری خود نیز دست به تحول می‌زنند و باورهای خود را از دیدگاه دیگری تفسیر و بازتعریف می‌کنند. و از آنجا که جریان روشنفکری دینی درون حاکمیت در قالب دو سنت فکری – سیاسی اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی در ادبیات سیاسی ایران شناخته می‌شود نیز از این قاعدۀ اجتماع‌گرایان مستثنی نیستند. آنها با ایجاد تحول در سنتهای اولیۀ خود بعد از انقلاب اسلامی که در جریان راست و چپ سیاسی تعریف می‌شدند. و دارای مبانی فکری و دین‌شناسی متفاوتی از یکدیگر بودند به سنت اصول‌گرایی و اصلاح‌طلبی با باورهای جدید بدل شدند. و پا به عرصه‌های سیاسی و اجتماعی گذاشتند. در این بین تفاسیر و تعاریف جداگانۀ آنها از مفاهیم سیاسی به خصوص مفهوم عدالت امری کاملاً طبیعی بود چرا که سنتهای مختلف با توجه به مبانی فکری و دینی و نوع تأثیرپذیریشان از مدرنیته و مکاتب مدرن غربی، تفاسیر متفاوتی از مفاهیم سیاسی و به خصوص مفهوم عدالت از خود ارایه می‌دادند. بنابراین سنتهای فکری و سیاسی فعال در جامعۀ خودمان در تفسیر مفهوم عدالت آن را با آزادی می‌سنجند. سنت اصول‌گرایی با تقدم عدالت بر آزادی معتقد است که توسعه عدالت در جامعه زمینه‌ساز آزادی و آزادی‌های مدنی است و در واقع تعریفی که اصول‌گرایان از عدالت ارایه می‌دهند یک نوع عدالت توزیعی است. و در طرف مقابل سنت اصلاح‌طلبی با تقدم آزادی بر عدالت معتقد است عدالت زمانی می‌تواند در جامعه باشد. که آزادیهای مدنی در جامعه وجود داشته باشد. در غیر این صورت حرف زدن از عدالت بی‌فایده است. بنابراین تعریفی که اصلاح‌طلبان از عدالت ارایه می‌دهند یک نوع عدالت استحقاقی است. ما در این نوشتار به طور مفصل به مباحث فوق در طی چهار فصل خواهیم پرداخت.

در نگرش به تاریخ مذهب ایران ، قرن هشتم و زمان حکومت سلطان محمد خدابنده – از سلسله سلاطین مغول- نقطه عطفی در تاریخ مذهب ایران به شمار می آید.در این زمان ، به دستور شاه مغول ، مذهب رسمی ایران ، مذهب شیعه دوازده امامی می گردد. این موضوع توجه پژوهشگران رابه خود جلب می کند که، چه عواملی باعث چنین اتفاق مهمی در تاریخ مذهب ایران شده است . در اولین گامهای تحقیق در این مورد ، با نام علّامه حلّی به عنوان یکی از عوامل موثر در این اتفاق مهم تاریخی مواجه می شویم. لذا در میان موضوعات متفاوت برا ی تحقیق به عنوان پایان نام?کارشناسی ارشد تاریخ تشیّع ، پرداختن به مقطعی از حیات علّامه حلّی موضوع مناسبی است . اگر چه نام این عالم بزرگ در اکثر کتابهای رجالی ثبت شده ، امّا به دوره ای از زندگی ایشان ، که حضور وی در کشور ایران ، باشد کمتر توجه شده و به نقش ایشان در رابطه با ترویج تشیّع در ایران و زمینه های موفقیت وی آنطور که باید، پرداخته نشده است. لذا موضوع این پایان نامه به این بخش مهم از زندگی ایشان وبه بررسی زمینه های محیطی و شخصیتی موثر در نقش علّامه حلّی در مقطع از حیاتشان اختصاص یافته است .در این زمینه بیشتر کتب به شخصیت علّامه حلی و زندگی ایشان وآثارشان اشاره نموده بودند و به حضورشان در ایران، مختصراً پرداخته اند. ایشان با حضور در محضر اولجایتو خان مغول ، به اقامه دلایل و براهین محکم در حقانیت مذهب تشیع می پردازد و دو کتاب مهم خویش در این زمینه یعنی نهج الحق و منهاج الکرامه را در اختیار سلطان قرار می دهد و به این ترتیب او را در پذیرش مذهب شیعه قاطع می سازد . با اعلام رسمیّت مذهب تشیّع در ایران توسط اولجایتو ، فرصتی مناسب برای آموزش و ارائه ی تعالیم شیعی در ایران برای علّامه حلّی و سایر علمای شیعه پدید آمد که تا آن زمان با این وسعت و قدرت کم نظیر بود. علّامه حلّی، با تأسیس مدرسه ، تألیف کتب مورد نیاز جامعه شیعه و آموزش شاگردانی که توانستند خود پس از آن ، در ترویج و بقای این مذهب در کشور ایران موثر باشند، تشیع را در خاک ایران ریشه دار نمود ؛ لذا با قاطعیت می توان یکی از زمینه های پذیرش عمومی رسمیّت مذهب تشیّع در زمان صفویه در ایران و دوام آن تا عصر کنونی را ، در قرن هشتم و ایفای نقش علّامه حلّی جستجو و مشاهده نمود. در این مجموعه با عنایت به آنچه امکان دستیابی بدان فراهم بود ، گزارشات تاریخی متفاوت ، از منابع مختلف اسلامی جمع آوری گشته و سپس به تحلیل آن پرداخته شده است . اگر چه در بسیاری از منابع به نقش تأثیر گذار علّامه حلّی در ترویج تشیّع در ایران و در قرن هشتم هجری اشاره کرده اند امّا پس از مطالعه ی این رساله اهمیّت ویژ? علّامه حلّی در بقای اسلام – و نه تنها ترویج تشیّع – در ایرانو ماندگار بودن این اثر تا قرن حاضر برمحققان آشکارمی شود.

تصوف که مهمترین مکتب فکری پس از اسلام بود، تحت تاثیر عوامل و زمینه‌های اجتماعی - سیاسی، راه انحطاط در پیش گرفت و جریانی موسوم به صوفی نمایی را در سیر تاریخی خود رقم زد. این جراین به ویژه از قرن چهارم هجری روندی محسوس و آشکار یافت و در قرون بعد تشدید شد. در رساله‌ی حاضر، با توجه به متون کلاسیک و معاصر و معیارهایی که برای شاخه‌های منفی تصوف در نظر گرفته شده است ، سیر تاریخی انحطاط را مورد بررسی قرار داده‌ایم. محورهایی که عرفان‌نمایی به طور عمده، براساس آنها ارزیابی گردیده است ، عبارتند از: رابطه با دربارها و زورمداران، توکل در شکل منفی و افراطی آن، ولایت ، کرامت ، ریاضیت ، بی‌مسوولیتی و ضعف عواطف ، شاهد بازی و شکم‌خوارگی. در ذیل هر یک از عناوین فوق، ابتدا نظریان بزرگان صوفی در آن مورد خاص مطرح گردیده، سپس کژروی‌ها و انحرافاتی که تدریجا در اعصار مختلف ، در اصول بنیادین طریقت رخنه کرده، به همراه شواهد و نمونه‌هایی چند، تا پایان قرن ششم مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است .

این تحقیق در یک مقدمه و دو فصل و یک نتیجه‌گیری نهایی سازمان داده شده است که فصل اول مشتمل بر دو بخش است : بخش اول فصل اول نیز خود در چهار مبحث ارایه شده است ، مبحث اول بطور خلاصه به ذکر پیشینه تاریخی آزادی فکر در مکتب توحید پرداخته و مبحث دوم تعاریف گوناگون آزادی فکر را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و در مبحث سوم مفردات آزادی فکر تشریح می‌گردد. و در نهایت در مبحث چهارم آزادی مذهب ، وجدان و عقیده و ارتباط آنها با آزادی فکر مورد بحث و تحقیق قرار می‌گیرد. بخش دوم فصل اول به بیان جنبه‌های گوناگون آزادی فکر می‌پردازد. این بخش نیز در چهار مبحث ارایه شده است و جنبه‌های گوناگون آزادی فکر یعنی آزادی داشتن فکر، آزادی از تحمیل عقیده و ممنوعیت اجبار و اکراه در فکر، آزادی تعلیم و اجرای مراسم مذهبی و در نهایت آزادی ابراز و بیان افکار و عقاید گوناگون در این چهار مبحث بیان می‌گردند. فصل دوم این تحقیق تحت عنوان محدودیتهای آزادی فکر از دو بخش تشکیل یافته است . بخش اول فصل دوم در سه مبحث جداگانه ارایه گردیده است . مبحث اول بسترهای نامناسب فکر را از دیدگاه قرآن و حدیث بیان می‌کند. و مبحث دوم به بررسی مسئله ارتداد از دیدگاه حقوق اسلام می‌پردازد و مبحث سوم ارتداد را در حقوق موضوعه مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. بخش دوم فصل دوم نیز محدودیتهای آزادی فکر را در حقوق موضوعه مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نخست اهمیت و نقش آزادی فکر را بیان نموده و سپس به عوامل محدودکننده جنبه‌های گوناگون این آزادی می‌پردازد و در نهایت قبل از اعلام منابع و ماخذی که بطور مستقیم به آنها مراجعه شده و تلویحا یا مستقیما از آنها بهره‌برداری شده است ، نتیجه‌گیری نهایی ارایه می‌گردد.

اندیشه سیاسی علمای شیعه در سالهای 1357-1320 فصلی نوین و پویا را در فرآیند تاریخی خود تجربه نوده است. در این دوران بسیاری از متفکران شیعه در ایران ضرورت طرح ارا دین در امور سیاسی و اجتماعی را در اولویت نظری و عملی نهادند و در حالی که رشد اندیشه های سکولاری، روند تضعیف و نابودی دیانت را در زندگی بشر پیش بینی میکرد، به گونه ای اساسی نقش اندیشه دینی را در شکل دهی سیاسی و اجتماعی جامعه در دستور کار خود قرار دادند. تفکر سیاسی شیعه در این دوره که منتهی به یک انقلاب سیاسی و اجتماعی گسترده یعنی انقلاب اسلامی میگردد، با یک باز اندیشی و تجهیز در مقولاتی چون رابطه دین و سیاست، تقیه، شهادت، انتظار فرج و ... و بالمال ارائه طرح سیاسی شیعه در زمینه حکومت همراه بوده است. اهداف این پژوهش عبارت است از: باز شناسی و فهم تجزیه و تحلیل اندیشه سیاسی و دینی علمای شیعه ایران به همراه پیشنهاد یک الگوی نظری برای چنین فهمی. 2- بیان مولفه ها و شاخص های گفتمانی اندیشه سیاسی - دینی معاصر شیعه. 3- نشان دادن دگرگونیها و جنبه های متحول اندیشه علمای شیعه ایران که در برگیرنده بازاندیشی نقش سیاسی و اجتماعی دین در جامعه و انتظارهای جدید از روحانیت و مرجعیت شیعی و به عبارت دیگر توقع کارکردهای نوین از آن برای ایفای نقش برتر سیاسی و اجتماعی است. 4- فهم اندیشه حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه به عنوان یک نظریه ایجابی و اثباتی.

حدود یکی از مجازات‌های مصرّح در فقه جزایی اسلام و قانون مجازات اسلامی ایران می‌باشد. آن‌چه باعث ضرورت تحقیق حاضر شد این بود که اجرای حدود در زمان پیامبر اکرم (ص)و امیرالمؤمنین(ع) و دوره‌های بعدی وجود داشته که برخی از آن‌ در آیات الاحکام قابل ملاحظه است ولی نیاز به مرور تاریخی وبررسی فقهی دارد و از طرف دیگر چالش‌های درون‌فقهی و برون‌فقهی موجب بروز تردید در اجرای حدود ‌الهی توسط فقهای امامیه در عصر غیبت گردیده است. نگارنده در این تحقیق بر آن است با روشی تحلیلی بنیادی در چهار فصل که هر فصل متشکّل از چند بخش است به تحقیق در معنای حدّ، انواع مجازات‌ها در اسلام، پیشینه‌ی تاریخی جرایم و مجازات‌های حدّی، اجرای حدود در زمان پیامبر اسلام و امامان معصوم، موجبات حدّ و شرایط تحقّق، اثبات و حدود معيّن براي آن‌ها، نحوه‌ی ‌اجرا و اصول و موانع حاکم بر مجازات‌های حدّی، و نیز اجرای حدود در عصر غیبت بپردازد. لازم به ذکر است که در فصل اوّل به مقدّمات و کلیّات پرداخته شده و در ادامه در فصل دوّم موجبات حدّ و انواع مجازات‌های حدّي مطرح می‌شود. در فصل سوّم اصول و موانع حاکم بر اجرای حدود آورده شده و در فصل آخر اجرای حدود الهی توسط فقها در عصر غیبت مورد بررسی قرار مي‌گيرد. در این رساله سعی شده است هر دو جنبه‌ی اجرای حدود یعنی شرایط تحقّق و اثبات حدود و نیز اجرای حدود در عصر غیبت مورد بررسی قرار گیرد و حتی‌المقدور آرای فقهای عامّه نیز در برخی مباحث گنجاده شود. همچنین از قانون مجازات اسلامی جدید مصوّب 1392 برای مطابقت قانون با مباحث فقهی بهره گرفته شده است.

چکیده ندارد.