جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از برگزاری این جلسات آشنایی با آراء مهم متفکرین غرب در سه عرصه فلسفه، دین و علم و ارتباط بین آنها در طول تاریخ و همچنین شناخت واقعی‌تر چالش‌های این سه حوزه و راه‌های برون‌رفت از آن می‌باشد. این درسگفتار به همت جمعی از طلاب حوزه‌های علمیه تهران و حمایت خانه طلاب تهران برگزار شده است که در آن طی چهارده جلسه و به‌صورت مختصر به اهم مسائل موجود در غرب‌شناسی پرداخته شده است.

بخشی از جلسه بررسی و نقد کتاب "آیشمن در اورشلیم" نوشته هانا آرنت با ترجمه زهرا شمس.

کتاب تکوین عقل عربی از معدود کتبی است که به بررسی ریشه علل عقب‌ماندگی و رشد نیافتگی انسان عرب و مسلمان می‌پردازد، زمانی که عرب‌ها با غرب برخورد کردند این دغدغه برای آنان پیش آمد که دلیل پیشرفت غرب و عقب‌ماندگی جهان عرب چیست؟ بنابراین هر یک از اندیشمندان عرب متناسب با یافته‌ها و بافته‌های فکری و فلسفی خود به آن پرداخته‌اند، گروهی شکست اعراب و مسلمانان را در فراموش کردن آموزه‌های نخستین اسلامی می‌دانستند و خواستار بازگشت به این آموزه‌ها بودند و گروه دیگر با دید انتقادی به میراث اسلامی نگریستند و با بهره‌گیری از روش‌های نو در پی بازخوانی میراث برآمدند تا به بازسازی آن بپردازند. این دسته از اندیشمندان پای در راه پایه‌ریزی طرح‌هایی نهادند که می‌توان آن را واکاوی سنت نامید. جابری گروه سومی را نیز معرفی می‌کند، که خواهان آشتی بین غرب و شرق، یا سنت و مدرنیته هستند. اما وی خودش را از گروه سوم نیز نمی‌داند و نقد خود را تنها به ساختارگرایی و سازوکاری معطوف می‌کند که بتواند بار دیگر به تولید معرفت بومی یاری رساند. (وصفی، 1396: 58) از جمله این طرح‌ها می‌توان، «نقد عقل دینی»، «نقد عقل اسلامی» و «نقد عقل عربی» اندیشمندان عرب عرضه کرد. جابری در راستای یافتن راه‌حل برای بیرون رفتن از فضای فکری مسدود عقل عربی ـ اسلامی به تحلیل «سنت» و «گذشته» آن روی آورد و با نگرشی تاریخی و ساختارمند و در چارچوب عقلانیت انتقادی سه نظام فکری بیانی، برهانی و عرفانی را در ساختار آن تشخیص داده است. پروژه جابری برجسته‌تر بود، زیرا نقد عقل الجابری گسترده‌ترین و پردامنه‌ترین پروژه نقادی عقلانیت اسلامی دوران پس از ژوئن 67 بود. جابری با نگاهی عمیق و فلسفی این فرضیه را مطرح می‌کند که علت اساسی بازماندن انسان عرب از قافله تمدن، ساختار ذهنی و معرفتی اوست که به نگاه وی در حل مسائل جهت می‌دهد. جابری به دنبال چگونگی شکل-گرفتن عقل عربی و ساختار آن و نیز به دنبال کشف علل انحطاط و موانع ترقی عقلانیت عرب است. در واقع وی خواستار بازسازی عقل عربی است و این بازسازی را تنها عامل رهایی از بحران و عقب‌ماندگی جهان عربی-اسلامی می‌داند. او در کتاب تکوین العقل عربی تاریخ و فرهنگ عربی را بازخوانی می‌کند تا بفهمد عقل عربی معلول چه پدیده‌هایی است و اینکه عوامل این طرز تفکر عرب چیست. در این نوشتار پس از بیان کلیات و ارائه تصویر نسبتاً روشنی از مفاهیم به تبیین چارچوب نظریه جابری در رابطه با عقل عربی و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن و همچنین نظریه وی نسبت به عرفان و تأثیر آن در انحطاط جوامع اسلامی تقریر شده است و در پایان به نقد و ارزیابی آراء جابری پرداخته شده است.

این کتاب یکی از متون مهم فلسفه دین در سالیان گذشته می‌باشد که نویسنده آن طی دوازده فصل به اهم مباحث این دانش پرداخته است. به اعتقاد نویسنده، مهم‌ترین مسئله در مباحث دین مسئله خداست، از این‌رو عمده تلاش خود را مصروف این مسئله می‌نماید. برایان دیویس استاد دانشگاه فوردم نیویورک و کشیش و عضو فرقه واعظان (دومینیکیان) است و با آنکه کاتولیکی متشرع است، در تألیف این کتاب از سلوک حقیقت طلبانه و فیلسوفانه خود ذره ای عدول نکرده است. روش او، تحلیلی است و موضوعات مورد بحث وی، آموزه های مشترک ادیان ابراهیمی با تأکید بر مسیحیت است. او در تلاش است با طرح دقیق موضوع و ذکر براهین موافق و مخالف، توجه خواننده را برتابد و به او کمک کند که موضع مستقلی دربار ه موضوع برای خود اتخاذ نماید؛ در عین آنکه روح اثبات و حمایت از عقاید دینی در سراسر کتاب حاکم است.

در این اثر، مجموع سرفصل‌های فلسفه دین به چهار بخش تقسیم شده است: 1- درباره دین: در این محور مباحثی که دین را با نگاهی کلی مورد مطالعه قرار می‌دهد، شامل موارد ذیل است: منشأ دین، قلمرو دین، گوهر و صدف دین، کارکرد دین، زبان دین، انتظار بشر از دین، و نگرش تاریخی به دین (تاریخی نگری و دین) . 2- درباره معرفت دینی: محور درباره معرفت دینی تلاش دارد به مباحثی که فهم دین را مورد کاوش قرار می‌دهد، بپردازد. در این محور به مباحث زیر پرداخته شده است: ماهیت و مختصات معرفت دینی، منطق علم دینی، هرمنوتیک و معرفت دینی، و گزاره‌سازی دینی. 3- نسبت دین با علوم و مقولات دیگر: در این محور مباحثی چون دین و اخلاق، دین و فلسفه اخلاق، دین، عرفان و معنویت، دین و علم، دین و عقل، ایمان و عقلانیت، دین و فلسفه، دین و هنر، دین و علوم انسانی، دین و فرهنگ،‌ دین و دموکراسی،‌ فلسفه دین و علوم انسانی، مورد توجه بوده است. 4- مدعیات و آموزه‌های دینی: در محور مدعیات و آموزه‌های دینی به مباحث زیر پرداخته شده است: خداشناسی، انسان شناسی، راهنماشناسی و فرجام شناسی.

آیا خدا وجود دارد؟ دربارۀ شر و رنج چه می‌توان گفت؟ ایمان چه ارتباطی با علم تجربی دارد؟ آیا حیات پس از مرگ حقیقت دارد؟ پرسش‌های مهمی از این دست، اساس موضوعات فلسفۀ دین را تشکیل می‌دهد. درآمدی به فلسفۀ دین، مفاهیم و موضوعات اساسی این شاخه از فلسفه را، از مناقشات سنتی تا مفاهیم نوین آن، مطرح می‌کند؛ موضوعاتی همچون وجود ذات الهی، نفس و تجربۀ دینی از دید ادیان مختلف، در این کتاب بررسی شده است.