جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گرچه در پاره ای از سخنان ملاصدرا و بعضی از بزرگان، علم حصولی به وجود، غيرممكن وعلم حصولی به ماهيات ممكن قلمداد شده است و بر اين امر برهان اقامه كرده انـد، ولـی بـا توجـه بـه مبانی ملاصدرا_ مبانی متقن و صحيح_ روشن می گردد كه همان گونه كه به ماهيات می توان علم حصولی پيدا كرد به وجود و وجود حق نيز می توان علم حصولی يافـت و همـانگونـه كـه وجـود متعلق علم حضوری قرار می گيرد، ماهيات نيز معلوم به علم حضوری واقع می شوند.

مسأله اسماء و صفات الهی در رابطه انسان با خدا در جنبه‌های چون عقاید و راز و نیاز با معبود هستی اهمیت شایانی دارد. بعد معنا‌شناسی این مسأله هم اکنون در فلسفه دین بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این جنبه از اسماء و صفات به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه می‌توان درباره صفات خداوند سخن گفت و این صفات چه نسبتی با صفات انسان دارند؟ قرآن کریم واحادیث اهل بیت(ع)مضامین بلندپایه و ره‌گشایی در حل چالش‌های فر‌اروی این بحث دارند. نوشتار پیش‌رو به روش تحلیل گزاره‌ای رهیافت قرآن و حضرت علی(ع) را درباره مسأله اسماء و صفات الهی می‌کاود. در نگاه قرآن و احادیثِ حضرت علی (ع) این بحث معطوف به دو حد نفی تعطیل و نفی تشبیه است؛ در بعد نفی تعطیل به‌وسیله خلقت به‌وجود آفریدگار رهنمون می‌شویم و پروردگار به روش قلبی–فطری خویش را به انسان معرفی و از طریق افعال و سلب کاستی‌ها خود را توصیف می‌کند. در بعد نفی تشبیه به دلیل تباین آفریدگار و آفریدگان و به تصور در نیامدن پروردگار هرگونه توصیف از طرف آفریدگان پذیرفته نیست چرا که لوازم باطلی از قبیل احاطه بر خداوند، جزءداشتن، به شمارش‌آوردن، محدود‌کردن، شباهت و به تصور درآمدن حق تعالی را به دنبال خواهد داشت.

پژوهش در زمین? تناسب اسماء و صفات الهی با بافت و سیاق آیات، از مبانی نگرش به قرآن کریم و فهم الفاظ و محتوای آن و رکنی مهم برای درک معارف و اهداف این معجز? الهی به شمار می‌رود. هدف از تحقیق پیش رو، علاوه بر ارائ? مطالبی دربار? تناسب، بافت و سیاق و نیز تبیین خاستگاه واقعی قرآن کریم و توضیح مباحث مربوط به اسماء و صفات الهی، برجسته‌سازی اسلوب بیان این اسماء و صفات و تناسب آنها با بافت و سیاق آیات؛ بویژه در سور? «احزاب» است.حضور اسماء و صفات الهی؛ بویژه نام جلال? «الله» و «ربّ» در قرآن کریم، با توجّه به مخاطبان مکّی و مدنی، پیام‌های متفاوتی دارند؛ چنانکه در آیات و سوره‌های مکّی، متمرکز بر نابودی مفاهیم شرک و پایه‌های بت‌پرستی، اثبات اعتقاد توحیدی و آشکارساختن صفات کمال و جلال پروردگار هستند، ولی در آیات و سوره‌های مدنی، اسماء و صفاتی تکرار شده که متناسب با احکام شرعی، تعیین روابط حکومت اسلامی، تنظیم روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی و امثال آن است.اسماء و صفات خداوند با موضوعات سوره‌ای که در آن به کار رفته‌اند، ارتباطی تام دارند و نقش مهمّی در وحدت موضوعی سوره‌ها ایفا می‌کنند. هر یک از آنها، در موضع مناسب و کاملا سازگار با الفاظ، مفاهیم و فصاحت و بلاغت آیات قرار گرفته‌اند؛ به گونه‌ای که اگر محلّشان تغییر کند، ویژگی خود را از دست می‌دهند. فراتر از آن، حتّی اگر نام یا صفت مترادف، جایگزین شود، باز هم نمی‌تواند نقش و معنای واژ? اصلی را ایفا نماید. با بررسی موضوعات سور? «احزاب»؛ مانند مسائل مربوط به احکام و قوانین الهی، آداب اسلامی و بیان غزو? «احزاب» و احوال مومنان و مشرکان و منافقان، به همراه اسماء و صفاتی که در آیات آن آمده است، این نتیجه به دست می‌آید که اسماء و صفاتِ الله، علیم، حکیم، ربّ، خبیر، وکیل، غفور، رحیم، بصیر، ولی، نصیر، قوی، عزیز، قدیر، لطیف، حسیب، حلیم، رقیب و شهید، که در اغلب موارد، در فرجام آیات و به شکل مزدوج آمده‌اند، ارتباط و پیوندی ناگسستنی با مفاهیم آیات دارند و بیانگر تعلیل، تأکید یا تفسیر موضوعات مذکور هستند و جلوه‌هایی از زیبایی‌های اعجاز بیانی قرآن، وابسته و مرتبط به تناسب و هماهنگی این اسماء و صفات با بافت و سیاق آیات سور? مذکور است. فراوانی نام جلال? «الله» -89 بار- در سور? «احزاب»، نشان? جهت‌گیری آن در زمین? توحید «الوهیّت» و تشریع احکام اسلامی است، چون مخاطب اصلی این سور? مدنی، پیامبر? و مومنان بوده‌اند و به همین سبب، مشاهده می‌شود که نام یا صفت «علیم» تکرار شده تا نشان دهد تمامی احکام موجود، از ذاتی دانا به همه چیز، صادر شده است. یا نام مبارک «حکیم» تکرار شده تا روشن گردد که خداوند متعال هر کاری را از روی حکمت انجام می-دهد. به همین ترتیب، سایر اسامی بیان شده که بندگان بدانند خداوند متعال، آگاه، بینا، توانا و مراقب است و در نتیجه، گفتار و رفتار و نیّت خویش را اصلاح کنند و اگر خطایی از آنان سر زند، ناامید نشوند، بلکه توبه نمایند، زیرا خداوند، «غفور» و «رحیم» است.

با توجه به اینکه چینش آیات و کلمات در قرآن کریم به اتفاق علما توقیفی می باشد، در این پروژه به بررسی اسماء و صفات الهی و علت گزینش هر صفت در انتهای آیات پرداخته شده است. در ابتدا بعد از مفهوم شناسی و پرداختن به تعاریف و اصطلاحات مربوطه، راههای کشف و پی بردن به ارتباط میان کلمات و جملات آیه و نیز آیه مورد نظر با آیات قبل و بعد خود بررسی شده است که از جمله این موارد می توان به سیاق و تقدّم و تاخّر اشاره نمود. در این زمینه سیاق از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا هر گوینده یا نویسنده ای با ترکیب کلمات و عبارات و جملات در کنار هم، مقصودی را اراده می کند که با در نظر گرفتن مجموع آنها می توان به معنایی که اراده نموده دست یافت.در فصل دوم به شرح و بررسی اسماء و صفاتی پرداخته می شود که در انتهای آیات سوره بقره ذکر شده اند. برای اینکار از کتب معتبر بهره گرفته شده و جهت جمع بندی و تحلیل نظرات سعی شده از آیات و روایات و ادعیه معصومین علیهم السلام استفاده گردد، که مشخص شد هر صفت دارای بار معنایی خاصی است. بعد از بیان مقدمات بحث، در فصل انتهایی که قسمت اصلی پایان نامه می باشد، با کمک آنچه در فصول قبل نتیجه گیری شد به بررسی نحوه ارتباط اسماء و صفات آخر آیات با مضمون آیه و در برخی موارد با آیات قبل و بعد بررسی و مشخص شد که اوصاف پایانی آیات، پیوند ناگسستی با محتوای آیات داشته و اغلب بیانگر تعلیل یا تاکید مفهوم آیه است.این مجموعه تاییدی بر اعجاز به گزینی واژگان بوده و بیان کننده گزینش حکیمانه و دقیق تمام کلمات و عبارات و حتی اسماء و صفات الهی است که در انتهای آیات به تناسب محتوای آیه ذکر شده است. همچنین تقدم و تاخر صفات زوج خود امری حساب شده است که از حکمت الهی سرچشمه گرفته که تعویض یا جابجایی هر صفت سبب ایجاد خلل در معنا و مقصود آیات خواهد بود.