جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگی نزول قرآن توسط فرشته وحی بر پیامبر اکرم همواره از دغدغه های متکلّمان و مفسّران بوده است. جستجو برای پاسخ، انگیزه پژوهش حاضر شد تا به روش تحلیلی دیدگاه متکلمان و مفسّران را با تأکید بر دیدگاه ملاصدرا بررسی کند. براساس این تحقیق دو دیدگاه شایع وجود دارد. طبق دیدگاه نخست گویا پیامبر از عالم ماده فراتر نمی‌رود؛ و جبرئیل در عالم محسوس ظاهر می‌شود و با پیامبر سخن می‌گوید. طبق دیدگاه دوم پیامبر از عالم ناسوت به افق اعلی ارتقاء یافته، وحی را دریافت می‌کند. ملاصدرا برای سیر نزول وحی، چهار منزل قلم ربانی، لوح محفوظ، لوح قدر، و لسان جبرئیل قائل است. وی معتقد به ذو مراتب بودن دریافت وحی است. وی با طرح ابعاد وجودی نبیّ شامل نفس، حسّ مشترک، روح قدسی، روح بشری؛ حرکت نفس در قوس صعود از حسّ به خیال و از خیال به عقل، و در سیر نزول از عقل به خیال و از خیال به حسّ مسأله را تببین می‌کند. به این معنا که نفس نبیّ به کمک حسّ مشترک فرشته وحی را در هر سه مرتبه عقل، خیال و حسّ مشاهده و کلام او را دریافت می‌کند. لذا پیامبر در قوس صعود با روح عقلی خود به عالم قدسی متصل می‌شود و معارف الهیه را دریافت می‌کند. و در سیر نزول، فرشته وحی را در عالم خیال و در عالم محسوس متمثّل می‌کند؛ در نتیجه کلام او را به صورت محسوس مشاهده می‌کند. بنابراین نزول قرآن را هم حسّی و هم عقلی می‌داند.

اسلوب گفتگو در قرآن، یکی از بارزترین شیوه‌های بیان و روشی حکیمانه برای برقراری ارتباط و دعوت به اسلام و تبلیغ آن است. هر گفتگو به عنوان یک ترکیب زبانی، دارای ویژگی‌ها و اسرار بلاغی، لغوی و اسلوبی است که نیاز به واکاوی دارد. یکی از مصادیق گفتگوها، گفتگوی پدر و فرزند است. زیبایی‌های ادبی و بلاغی آنها به گونه‌ای است که هم واجد آثار تربیتی سازنده است و هم ایده و الگوی ادبی- بلاغی ارزنده‌ای دارد. هدف: هدف از این جستار، ارائۀ خوانشی زیباشناسانه از گفتگوی پدر و فرزند در قرآن بود. روش: پژوهش حاضر مطالعه‌ای کیفی است که به شیوة تحلیلی- توصیفی با تکیه بر روش استنطاقی انجام شده است. یافته‌ها: در گفتگوهای قرآنی، مسائل خداشناسی با استفاده از اطناب، مسائل تشریعی با اسلوب حکمی، اعمال ناپسند با کنایه و تعریض و مسئلة معاد با زبان استعاری بیان شده و گاهی اسلوب انشایی طلبی مدّ نظر بوده است. نتیجه‌گیری: در گفتگوهای قرآنی به طور کلی فرزندان با پدران خود با دید تعظیم و حفظ شأن و منزلت پدری که یک امر اخلاقی است و لو اینکه کافر باشند، صحبت می‌کنند؛ لذا وجود الفاظ عاطفیِ دال بر حفظ حرمت، تقریباً در همة موارد مشهود است که می‌تواند به عنوان الگوی رفتاری در جامعه بیشتر برجسته شود. در مواردی که پدران، فرزندان خود را خطاب قرار می‌دهند، باز الفاظ بیانگر محبت و عاطفه بر زبان جاری می‌شود، هر چند فرزند از گمراهان باشد.

هدف مقاله تعیین مسیری برای تبیین فناورانه مفهوم‌یابی از آیات قرآن است. مفهوم‌یابی یکی از مراحل اصلی روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم است و در عین حال در سایر مطالعات مرتبط با فهم قرآن می‎تواند به کار گرفته شود. استفاده از دانش متن‌کاوی رایانشی برای پردازش متون، روشی متداول در فناوری دنیای امروز است. قرآن کریم نیز به عنوان یک متن و زبان مورد توجه این دانش قرار گرفته است. گام اول برای تحلیل هر متن تشکیل پیکره متنی است که متن را به داده‌های ساخت‌یافته تبدیل می‌کنند. در طراحی این پیکره‌ها از قواعد مختلفی از جمله قواعد متداول صرفی- نحوی استفاده می‌شود. آنچه انتظار داریم درنهایت به عنوان خروجی ماشین از آن بهره بگیریم، مفهوم‌یابی و استخراج دانش یا ابزارهایی برای تسهیل این کار است؛ لذا پس از تشکیل پیکره متنی، داده‌های نمونه برای استفاده در فرایند یادگیری ماشین برای مفهوم‌یابی آماده شده‌اند. این داده‌ها الگوهای ساده زبانی مبتنی بر پیکره متنی است که منجر به دریافت مفهوم می‌شود و می‎تواند در مراحل تکمیلی تدقیق شده، به سمت الگوهای پیشرفته سوق پیدا کند.

به دلیل آمیختگی کلام امام علی j با قرآن، و قرین بودن قرآن با عترت به حکم حدیث شریف ثقلین، مضمون کلی نهج البلاغه نیز قرآنی است. بنابراین، قرآن یکی از کار آمدترین منابع فهم کلام امام است و به همین جهت شروح متعدد نهج البلاغه از استناد های قرآنی بهره برده اند. مقاله پیش رو، با هدف شناخت بهتر شروح و تبیین تاثیر پذیری شارحان نهج البلاغه از قرآن به بررسی استنادهای قرآنی شارحان و گونه شناسی این استناد ها پرداخته است. بدین منظور از روش توصیفی تحلیلی و نیز از ابزارهای آمار و جداول استفاده شده و شرح ۵۰ خطبه اول نهج البلاغه از شرح های معارج نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ابن میثم، تنبیه الغافلین، عبده، فی ظلال نهج البلاغه و شرح منهاج البراعه خویی مورد جستجو و بررسی قرار گرفته است. نتایج مقاله که مبتنی بر تحلیل آماری است به صورت جداول کمی و توضیحات کیفی ارائه شده است. یافته ها نشان میدهد که کیفیت و کمیت استفاده از شواهد قرآنی در شرح های مورد مطالعه متفاوت است. از جهت کمیت، شرح های منهاج البراعه و شرح ابن میثم بیشترین استناد را به قرآن داشته‌اند. در مقابل، شرح شیخ محمد عبده کمترین شواهد قرآنی را در خود جای داده است. از جهت کیفی نیز رابطه معناداری بین رویکرد کلی شارح با میزان استنادهای قرآنی وی وجود دارد.

هدف پژوهش حاضر بررسی تدابیر قدرت‌های سیاسی برای حفظ و توسعه خود و تبیین الگوهای اسلام و قرآن کریم در این زمینه بود. در این راستا، تدابیر رهبران الهی در جامعه دینی در قالب قدرت سیاسی و اجتماعی گزاره‌های قرآنی مربوط به آنها با روش توصیفی - تحلیلی بررسی شد. نتایج حاکی از آن است که به نظر می‌رسد کلام وحی و سیره انبیاء الهی راهکارهایی از جمله استقامت و پایداری، بهره‌گیری از توان علمی، مشورت با صاحب‌نظران و جامعه و دوری از روش‌های غیر اخلاقی و انسانی به جامعه ارائه می‌نمایند و جامعه و افراد حقیقی و حقوقی تاثیرگذار می‌توانند از مستندات و روش‌های وحیانی همچون ایجاد جذابیت و گسترش نفوذ موثر در قدرت سیاسی بهره‌مند شوند. رهبران الهی نیز با توجه به فرمول و نمودار قدرت، از مراتب قدرت بهره لازم را برده و با رفتار سیاسی به عنوان منبع قدرت و تعقل به عنوان ظرفیت قدرت و تدبیر به عنوان تأثیر قدرت مدیریت خود را کامل نموده‌ و در نهایت اقدام به تدبیر و اصلاح جامعه می‌نمودند. با توجه به ماندگاری قدرت بالای تغییر در محیط پیرامونی، خود را به عنوان بهترین الگو برای بشریت معرفی کرده‌اند. بنابراین، می‌توان از روش رهبران الهی به عنوان الگوی اسلامی و دینی برای مدیریت جامعه خود بهره گرفت.

نوشتار به دنبال راهکارهای ایجاد آرامش در خانواده ومفهوم شناسی آرامش ،بررسی جایگاه خانواده در اسلام و عوامل آرامش خانواده از دیدگاه قرآن و حدیث با بهره مندی از منابع تفسیری و روایی و منابع روانشناسی میباشد. دستیابی به"آرامش"یکی از خواسته های همیشگی بشر بوده است .آرامش حالتی است که فرد به دلیل داشتن اندیشه یا دیدگاهی خاص درباره جهان وامور پیرامون خود ،از تشویش و اضطراب به دور باشد .اگر چه آرامش ماهیتی روحی و روانی دارد اما ماهیت عوامل پدید آورنده آن متفاوت است.بر این اساس آرامش را می توان به دو نوع طبیعی و معنوی تقسیم کرد.عوامل طبیعی آرامش در وجود انسان و جهان آفرینش قابل بررسی است. عوامل معنوی در جنبه های اعتقادی و عملی باعث آرامش می شودو در قرآن کریم واژگانی چند را می توان معادل مفهوم آرامش شناخت.که "سکینه "و "اطمینان "از عامترین و رایج ترین آنهاست .برخی واژگان قریب المعنای سکینه عبارتند از: شرح صدر ،ایمان ،ثبات قدم و ربط قلوب .در قرآن کریم شب ،ازدواج و محل سکونت از جمله عوامل طبیعی آرامش انسان هستند .ایمان به خدا ،ایمان به معاد و ایمان به نبوت به همراه آثار هر کدام،از عوامل معنوی آرامش انسان به شمار آمده اند.انس با قرآن ،تقوا ،استعانت از نماز ،نیایش و دعا،توبه ،انفاق،بخشش خطاهای دیگران و استقامت در برابر مشکلات ،حجاب و آثار آن از جمله راهکارهای قرآنی برای دست یابی به آرامش است.

مفهوم تمدن در اندیشه غربی فقط شاخص‌های مادی مانند: صنعت، فنّاوری، نظم، قانون بهداشت مانند آن است، اما مکتب اسلام علاوه بر شاخص‌های مادی دارای شاخص‌های معنوی و فرهنگی است مانند: هدفمندی زندگی، ایمان به اسلام و معاد، فضائل اخلاقی انسانی، عدالت، محبت، انفاق، ایثار و احکام اجتماعی، سیاسی اقتصادی و .... . از منظر قرآن کریم جوامعی که به این شاخص‌ها ملتزم باشند پایدار و سیر تکامل و سعادت را پیش خواهند گرفت و هر جامعه‌ای که بر این شاخص‌ها پشت پا بزند به‌صورت طبیعی محکوم‌به شکست و سقوط خواهد بود. این رساله علاوه بر استخراج شاخص‌های معنوی و فرهنگی تمدن اسلامی از آیات قرآن کریم به شاخص‌های سنجش آفات تمدن از نگاه قرآن پرداخته است. در این رساله از روش‌ استنطاقی به کار گرفته و موضوعات مختلف آن به قرآن عرضه شده و پاسخ خود را از آن گرفته است. و همچنین از بررسی و تحلیل مفهومی استفاده‌شده از معیارهای شاخص سازی، شاخص‌های مثبت و منفی از قرآن استخراج‌شده است. شاخص‌ها بر اساس رفتارهای انسان در قرآن بیان‌شده، به دو دسته مثبت و منفی تقسیم‌شده است. رفتارهای مثبت از انسان‌ها مؤمن و رفتارهای منفی از افراد غیر مؤمن بروز می‌کند. یافته‌های که از این پژوهش به‌دست‌آمده است می‌توان آن‌ها را این‌گونه ذکر کرد: قوانین عموم (سنت‌های الهی) به دو بخش تقسیم‌شده است: (1)- «قوانین تکامل و حیات تمدنی جوامع» به این معنا که هر جامعه لازم و ضروری است که بر اساس این قوانین عمل کند تا اینکه رشد و تکامل یابد و اگر جامعه‌ای این قوانین را پشت پا زند و به آن عمل نکند از بین خواهد رفت. (2)- «قوانین سقوط تمدنی جوامع» که لازم و ضروری است جامعه از این قوانین پرهیز کند تا اینکه از سقوط و انقراض نجات پیدا کند. قرآن کریم با در نظر گرفتن جامعه انسانی و رشد و شکوفایی آن، «شاخص‌های سنجش ابعاد معنوی و فرهنگی تمدن» را موردتوجه جدی جوامع قرار داده است. چراکه بعد مادی از تمدن فقط قسمتی از نعمت خداوند متعال است که با بعد معنوی، آن را تکمیل کرده است. قرآن کریم در مورد ابعاد مختلف جامعه ازجمله فرهنگی، سیاسی و اجتماعی شاخص‌های سنجش آسیب‌های تمدنی را مطرح کرده است که هر جامعه‌ای باید این شاخص‌ها را در نظر بگیرد وارد این چهارچوب معین‌شده قرآنی نشود، چون جامعه ازلحاظ تمدنی آسیب‌پذیر می‌گردد و این جامعه را از دیدگاه قرآن جامعه متمدن و پیشرفته گفته نمی‌شود، چراکه جامعه به سمت‌وسوی سقوط و انحطاط حرکت می‌کند.

بر اساس آیه شریفه « رَبُّنَا الَّذِی‌ أَعْطی‌ کُلَ‌ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی » هدایت تکوینی خداوند شامل همه موجودات است و به انسان امتیازی دیگر عطا کرده و هدایتی است که شامل همه ی انسانها می گردد « هَدَیْناهُ السَبیلَ امّا شاکِراً وَ امَّا کَفُور» این نوع هدایت راهنمایی به خوبی ها و بدی ها و راه و بی راهه هاست که اگر این در این هدایت رسول باطنی و رسول ظاهری با هم همراه شوند ، به شناخت ها و با شناخت ها به عقاید وایمان و در نهایت به هدایت بزرگتری خواهد رسید که انسان را به کمال و معرفت الهی نزدیک می سازد. اما اگر همراهی رسول در این هدایت نباشد ، قلب دچار انحراف شده و از راه حق روی بر می تابد و در نهایت دچار ختم قلب « خَتَمَ اللَّهُ عَلی‌ قُلُوبِهِم وَ عَلی‌ سَمْعِهِم وَ عَلی‌ أَبْصارِهِم غِشاوَه »می شود. در فرازی از خطبه ی 151 نهج البلاغه آمده است؛« فَتَزِیغُ قُلُوبٌ بَعْدَ اسْتِقَامَهٍ وَ تَضِلُّ رِجَالٌ بَعْدَ سَلَامَهٍ وَ تَخْتَلِفُ الْأَهْوَاءُ عِنْدَ هُجُومِهَا وَ تَلْتَبِسُ الْآرَاءُ عِنْدَ نُجُومِهَا» امیر المؤمنین 7از لغزش دلهایی سخن به میان می آورند که پس از درستی و سلامت گمراه شدند و افکار و اندیشه هایشان باهجوم فتنه ها دچار شک و تردید شدند. و نیز در آیه 8 سوره آل عمران آمده است : « رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ » بندگان به درگاه خداوند باریتعالی دعا می کنند که ؛ خدایا قلبهای ما راپس از آنکه هدایتمان کردی از راه حق منحرف مگردان. با توجه به همین آیه و آیات و روایات مشابه روشن است که عوامل و زمینه هایی باعث انحراف و لغزش دلها می گردد. این مسأله در طول تاریخ به مکرر دیده شده که افرادی در مسیر هدایت و سلامت بودند اما بنا به دلایل وزمینه هایی از مسیر حق منحرف شدند.در جامعه امروزی نیز این انحراف دلها و به اصطلاح «زیغ قلوب» متأسفانه روز به روز افزایش می یابدو باید چاره ای اندیشید تا جلوی پیشروی این مسأله در تمام عرصه های زندگی از جمله فردی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی گرفته شود . دین مبین اسلام بهترین برنامه ی زندگی را برای ما انسانها رقم زده است. فقط باید از گفته ها و دستورالعمل های آن به طور درست و دقیق استفاده نمود. چه بسا افراد بسیاری بوده اند که با به کارگیری صحیح و دقیق فرامین دین اسلام برگرفته از متون مقدس ( قرآن و سنت )می باشد ، از مسیر مستقیم منحرف نشده و به سلامت و با قلبی سلیم راه را پیموده و عاقبت به خیر شدند و در مقابل افرادی بودند که به دلایلی از مسیر هدایت منحرف شده و قلب آنها دچار طبع و ختم و ... قرار گرفته و عاقبت به شر شدند. مسئله ای که حائز اهمیت است و جای بسی تأمل دارد این است که چه راهکارهایی می توان از متون دینی ( قرآن و سنت ) استخراج نمود تا بتوان از انحراف دلها پیشگیری نمود ؟ جهت بررسی و دستیابی به این هدف (راهکارهای پیشگیری از انحراف دلها ) توجه به دو نگاه لازم و ضروری است ؛ الف : دیدگاه معرفتی ؛ بر اساس این دیدگاه باید سراغ آیات و روایاتی رفت که ابتدا راههای شناخت را معرفی می کند و از جمله این راهها قلب است که به عنوان اصلی ترین منبع شناخت در آیات و روایات معرفی شده است .« إلّا مَن أتَی اللّهَ بِقَلبٍ سَلیمٍ » و « القَلبُ یَنبوعُ الحِکمَهِ و الأذُنُ مَغیِضُها » و سپس راهکار عملی پیرامون معرفت و در پی آن پرورش باورها و عقاید ( توحید - نبوت - معاد ) ارائه می دهد . این شناخت ها می تواند راههای صحیح را در عرصه های مختلف زندگی از جمله فردی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی را برای فرد معین سازد . ب: دیدگاه اخلاقی ؛ از این بُعد نیز میتوان راهکارهایی که از نظر اخلاقی به درون فردی و برون فردی اشاره دارد از آیات و روایات استخراج نمود و عملیاتی کرد. از جمله راهکارهای درون فردی می توان به مراقبت و محاسبه نفس اشاره کرد و برون فردی نیز به عنوان نمونه ، عدالت ورزی اجتماعی و نهی از منکر و مواردی از این قبیل را نام برد. لازمه دستیابی به این راهکارها از دو منبع قرآن و روایات ، شناخت عوامل ( درونی و بیرونی )و زمینه های انحراف قلبهاست . سپس استخراج راهکارهای پیشگیری از انحراف قلبها از دو منبع یاد شده تحلیل و بررسی آنها با هدف به کارگیری راهکارها جهت رهایی از انحراف قلب در زندگی فردی واجتماعی .

تحقیق پیش رو شاخص های جامعه اسلامی با توجه به تفسیر المیزان و فی ضلال می باشد این تحقیق به شاخص هایی که در اسلام در مورد یک جامعه بیان شده میپردازد و عنوان می کند که مراد اسلام از یک جامعه آرمانی به چه شکل می باشد و چه شاخص هایی مدنظر اسلام است که در سایه آن مردم به رشد و بالندگی برسند . طبیعتا دو تفسیر مورد نظر توضیحات کامل و جامعی در این مورد بیان کرده اند . هدف از انجام دادن این تحقیق روشن شدن روند و رویکرد اسلام در مورد یک جامعه و فرد فرد اعضای آن جامعه میباشد واینکه روش اسلام دارای پایانی میباشد ویا دنباله دار است0هدف دیگر بررسی شاخص های اسلامی ، اشنایی دقیق تر با مفاهیم وکاربردهای ان بوده وفرهنگی که اسلام ارائه می دهد چه تفاوتی با فرهنگی که غرب در جامعه ارائه می دهد دارد و رشد فرهنگی بر پایه اسلام چگونه و نتایج حاصل از آن چه می باشد.مقصود دیگر این است که ایا اسلام در رابطه با مسائل اجتماعی راه وروش مناسبی دارد که پاسخگوی نیاز انسان ها باشد ویا اینکه باید از مکاتب دیگر، ان را برداشت نمود و در کنار آن روشن تر شدن دیدگاه دو مفسر بزرگ در مورد فرهنگ صحیح اسلامی می باشد که هر کدام به چه شکل به موضوع واحد توجه کرده و تفسیر نموده اند . نتایجی که از این تحقیق حاصل شده به شکل کوتاه می توان گفت که اسلام به جزء جزء حرکات و سکنات مردم در جامعه توجه دارد به تمام مسائل روحی و روانی انسان ها دقت می کند و می داند که همه چیز در روند حرکت یک جامعه موثر است به طور کلی میتوان گفت برای رشد و اصلاح جامعه تک تک افراد باید خود را پاک و پاکیزه نموده تا به هدف متعالی که رشد و تکامل است برسندهمچنین به تعدادی از شاخص ها بطور تخصصی تر پرداخته شده وابعاد مختلف نگرش اسلام در مورد ان مساله توضیح داده شده است درمورد مسائل اجتماعی ومشکلات وراه حل های ان توضیحات جامعی ارائه شده وبه نگرش دو مفسر مسلمان که به این شاخص ها پرداخته بودند بطور دقیق تری مورد توجه قرار گرفته است . این دو مفسر بزرگ یک سری از شاخص ها توجه خاص تری نشان داده اند . به خصوص که سید قطب به یک سری شاخصه های محدود تری اشاره نموده است . از جمله این مباحث مبحث جهاد است که سید جهاد را دفاعی معرفی نمی کند بلکه اسلام وظیفه دارد فرهنگ خودش را در همه جای عالم گسترش دهد . لذا از نظر ایشان منحط ترین روش جهاد روش دفاعی است . در بحث توحید علامه شالوده و بنیان کلیه ی احکام اسلامی را توحید و سپس اخلاق کریمه بیان می کند و اخلاق کریمه تمامیت نمی یابد مگر با توحید . در بحث معاد علامه عنوان می کند تنها چیزی که مانع طبیعت انسان از ارتکاب به کار زشت می شود بحث عقاب شدید است و هیچ یک از معارف اصلی دیگر این چنین تاثیری ندارد حتی توحید . در ذیل بحث نماز به عنوان شاخص این دو بزرگوار مطرح می کنند که نماز باید برپا شود نه فقط به جا اورده شده و نماز از روح اصیل خود خالی باشد . بلکه باید در تمام مراحل زندگی نماز جاری و ساری باشد . در مبحث ایمان به عنوان شاخص سید قطب عنوان می کند که هر ایه ای بر مومن خوانده شود ایمانش زیاد گشته و برعکس هر ایه ای بر کافر خوانده شود خباثتش زیاد می گردد . در بحث عمل صالح این دو بزرگوار بیان می کنند که این عمل از طرف هر کسی انجام شود فرقی نمی کند خداوند پاداش هر شخص را بر اساس ایمانش خواهد داد . بر خلاف دیدگاهی که در قدیم وجود داشت . ایشان همچنین نقش انفاق را در جامعه مهم دانسته و بیان می کنند که کارکرد اصلی انفاق از میان رفتن فقر و فاصله ی طبقاتی در جوامع اسلامی می باشد . در ذیل شاخصه دیگر که صبر عنوان گردید علامه بیان می کند که در مسائل مختلف انسان ها باید یک ثبات شخصیت داشته و کنترل ورحی خود را از دست ندهند . اخرین مبحث در این زمینه بحث احسان بود که علامه عنوان می کند احسان عبارت است از : 1.تفضل و نیکی به دیگران 2. انجام عمل به شکل نیکو 3.انجام عمل و رفتار صالح . با توجه به اینکه روش مورد استفاده کتاب خانه ای میباشد لذا از روش فیش برداری استفاده شده که با استفاده از فیش منابع و ماخذ شناسایی شده و محتوی استخراج گردیده سپس در فیش جداگانه ثبت و در مرحله بعدی مطالب را جمع بندی نموده و در آخر به مقایسه و تجزیه و تحلیل پرداخته میشود.شیوه نگارش پایان نامه این گونه است ابتدا شاخص مورد نظر را عنوان نموده و سپس توضیحات پایه ای در مورد آن بیان گردیده و آیات قرآنی را عنوان شده و پس از آن دیدگاه دو مفسر ارائه گردیده و ارتباط آن با جامعه مورد تحلیل قرار گرفته، در نهایت نتایج حاصل از این تحقیق را بررسی نموده و توضیح داده شده است.

1. بیان مساله خدواند سرچشمه همه ی خوبی ها و زیبایی هاست و راه رسیدن به خداوند نیز راه رسیدن به همه ی کمالات و نتیجتا قرب الهی است و از آنجا که معاد انسان بر مبنای عمل اختیاری او یعنی بطور دقیق همان عمل اوست خداوند او را در رسیدن به هدف آفرینش خود هدایت می کند و از روی حکمت خود وسایل هدایت را (حجت ظاهری و باطنی) در قالب دین در اختیار او قرار داده تا او بهانه و دست آویزی در برابر خداوند نداشته باشد و مسیر زندگی خود را انتخاب و آن را بپیماید. براساس فرمایش حضرت علی (ع)، خداوند حق خود را بر بندگانش، اطاعت خویش قرار داده و بر اساس آیه (ان الله لایظلم مثقال ذره و ان تک و حسنته یضاعفها و یوت من لدنه اجراً عظیما) و آیه (من جاء بالحسنته فله عشر امثالها)، ، برای انسان های فرمان بردار و مطیع (مومن)، پاداشی از در بخشندگی و بیشتر از عمل آنان در نظر گرفته است، چنان که در آیات یاد شده، پاداش مضاعف و ده برابر بیان شده است. در مقابل برای کسانی که در مسیر بندگی و اطاعت خداوند قدم نمی گذارند و نافرمانی امر الهی را پیش می گیرند، جز به مقدار همان عمل، جزا و عقاب در نظر گرفته نشده است: (و من جاء باسیئته فلایجزی الا مثلها و هم لا یظلمون). براساس این آیه و آیات دیگر، همواره این قاعده برداشت شده است که خداوند بر مبنای سنت خود، در برابر عمل نیک انسان پاداش مضاعف و در برابر عمل زشت انسان کیفر برابر با عمل در نظر می گیرد. بر خلاف قاعده و سنت یاد شده، از برخی آیات، این نکته برداشت می شود که خداوند در برابر عمل نیک و بد انسان، پاداش و کیفر برابر در نظر می گیرد؛ از جمله: ((فمن یعمل مثقال ذره خیره یره ومن یعمل مثقال ذره شر یره)) (سوره زلزال، آیات 7 و 8). همچنین در آیات (...یضاعف لها الغذاب ضعفین ...)) (احزاب، آیه 31) و ((... اتهم ضعفین من العذاب ...)) (احزاب، آیه 68) به ترتیب به عذاب دو برابری برای همسران پیامبر و کیفر مضاعف برای ائمه کفر اشاره شده است. این آیات و آیات مشابه، قاعده مضاعف بودن پاداش و برابر بودن کیفر را که در پاراگراف پیشین به آن اشاره شد، نقض می کنند. حال با توجه به مطالب گفته شده این سوالات ذهن انسان را به خود مشغول می سازد که چه عواملی زمینه ساز برابری و نابرابری پاداش و کیفر الهی با اعمال انسان است؟ همچنین نسبت و رابطه میان میزان جزا و پاداش اعمال انسان با نوع عمل و درجات و شرایط متفاوت افراد چگونه است؟ و نیز خداوند براساس چه قاعده و سنتی در برابر عمل انسان پاداش و کیفر می دهد؟ این پژوهش در نظر دارد، در ضمن چند فصل، با گردآوری و دسته بندی آیات، برابر و نابرابری پاداش و کیفر الهی با اعمال انسان را بررسی و مورد تحلیل قرار دهد. 2-پیشینه تحقیق: هرچند محدثان مجموعه های روایی با عنوان ثواب الاعمال و عقاب الاعمال را گردآوری کرده اند اندیشمندان و نویسندگان مسلمانان درلابه لای آثار مختلف اظهارنظرهایی کرده اند و از طریق بررسی متون دینی قواعدی مثل(اصالت تفضل درثواب دهی و نه معاوضه قراردادی و معاملی) و در دادن کیفر به اصل مانند عمل و عدم افراط و خروج از اعتدال را استنباط کردند و نیز در چرایی و چگونگی عذاب اخروی با بررسی دیدگاه های علامه مجلسی و علامه طباطبایی به ترتیب مبتنی بر: 1-اعتبارانگاری رابطه میان عمل و جزای اخروی و اینکه عدل الهی را مقتضی عذاب می داند و قائل به رد نظریه تجسم اعمال است؛ 2-پذیرش ارتباط تکوینی و حقیقی میان عمل و جزای اخروی و قائل شدن به تجسم اعمال را به دست آوردند و ذیل پژوهشی درباره عقاب و کیفر در نظام قضا و قدر با تکیه بر قواعد متقن کلامی و فلسفی مجازات و کیفر گنه کاران را با قضا و قدر و عدل و احسان الهی سازگار دانستند. در بررسی پاداش و کیفر اخروی از دیدگاه های 1-قاضی عبدالجبار2-خواجه نصیرالدین طوسی3-ملاصدرا؛ به ترتیب :1- به رابطه قراردادی بین عمل وپاداش و کیفرهای اخروی؛ 2-پاداش را از فضل و کیفر را از عدل می دانست؛ 3-درمورد ماهیت پاداش و کیفر اخروی که قائل به تجسم اعمال بود؛ رسیدند. و بنابر نظر متکلمان عدلیه مانند عبدالجبار و سید مرتضی ثواب استحقاقی بوده و نظر متکلمان اشاعره مانند اشعری و برخی متکلمان امامیه مانند شیخ مفید و علامه طباطبایی تفضلی است و اما اینکه عوامل وشرایطی باعث برابری و نابرابری ثواب و عقاب اعمال می شود اثری جامع و مستقل در دست نداریم که ما به بررسی آن می پردازیم در ذیل به چند نمونه از آثار مرتبط با موضوع این پژوهش اشاره می شود: 1. ثواب الاعمال و عقاب العمال، شیخ صدوق (ره) (کتاب) 2. پاداش و کیفر اخروی از دیدگاه عبدالجبار، خواجه نصیر الدین طوسی و ملاصدرا، از غلامرضا حکمتی فر 3. مقاله چرایی و چگونگی عذاب اخروی، بررسی دیدگاه علامه مجلسی و علامه طباطبایی، از محمد مهدی مشکاتی و سید روح الله فاطمی زاده 4. مقاله بررسی تجسم اعمال از دیدگاه ملاصدرا و علامه مجلسی، از محمد مهدی گرجیان، سید محمود موسوی و صدیقه شریعتی فر 5. مقاله بررسی عقاب و کیفر در نظام قضا و قدر، از دکتر احمد بهشتی 6. مقاله نگاهی به سازوکار ثواب و عقاب اللهی، از محمد حسین صالح آبادی 7. مقاله بررسی نظریه عوض و مقایسه آن با نظریه ثواب از دیدگاه سید مرتضی، از حمید رضا سروریان 8. مقاله ثواب عقاب های شگفت انگیز، از محمد عالم زاده نوری 9. مقاله جایگاه ولایت پذیری و ولایت مداری در اسلام و عوامل موثر بر تحکیم آن مبتنی بر قرآن کریم، از دکتر اسماعیل خارستمی و کارشناس ارشد فاطمه سیفی. 3-روش تحقیق: دراین پژوهش درراستای رسیدن به هدفمان از روش تحلیل محتوای کیفی کمک خواهیم گرفت. روشی که برای تحلیل داده های متنی کاربرد فراوان دارد زیرا در این تحلیل به پیام های مستتر در متن می پردازد و می تواند روشی پژوهشی برای تفسیر ذهنی محتوای داده های متنی از راه فرایند های طبقه بندی نظام مند باشد. باتحلیل محتوای کیفی می توان یک رویکرد روش شناسانه و کنترل شده ی مرحله به مرحله بارعایت عناصر مورد مطالعه در نظرگرفت.