جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن از جذاب­ترین شیوها به­خصوص داستان برای بیان اهداف متعالی رسالتی، تربیتی و اجتماعی بهره گرفته­است. قصص آن ویژگی­هایی مانند واقعی و حقیقی­بودن، پیام محوری و... دارند. این رساله داستان موسی و خضر را بررسی کرده­است، داستانی که تنها در قرآن آمده و در سایر کتب الهی ذکر نشده­است و اسرار بسیاری از روابط پیچیده انسان­ها با یکدیگر و جهان هستی و نیز افعال الهی با انسان به­دور از مباحث انحرافی و غیر­ضروری تحلیل نمود، زیرا داستان انبیاء ـ به­ویژه این داستان که شبیه آن در مورد هیچ پیامبر دیگری دیده­ نمی­شود ـ اوامر و قوانین الهی را به­صورت ملموس روشن می­کند، از این­رو اهمیت توجه به آن­را افزون می­نماید. دیدار موسی و خضر که در عین کوتاهی­اش، از قسمت­های سرنوشت ساز زندگی موسی، آن پیامبر اولوا­العزم بوده­است و مانند سایر قصص از اسرائیلیات خالی نیست، اما با این­وجود، ابعاد آموزنده­­ای دارد که با توجه به منابع معتبر کتب تفسیری و روایی و..، با دقت در رویکرد کلامی و تربیتی، در­حدّ توان برخی از آن­ها تحلیل شد، به ­گونه­ای که پاره­ای از مباحث ساختگی نقد و بررسی گردید و به­ صورت مستقل و جامع با ساختاری جدید بدان نگریسته شد.

کتاب تاریخ قرآن، تألیف حجت‌الاسلام محمد­حسین محمدی است که برای دانش‌پژوهان دورۀ کارشناسی علوم قرآن و حدیث نگارش یافته و به تحلیل و بررسی مباحث تاریخ قرآن می‌پردازد. وی در این اثر طی ۱۶ جلسۀ درسی به مباحثی چون کلیات بحث تاریخ قرآن، نزول قرآن، وحی الهی و کیفیت نزول آن، اسامی و اوصاف قرآن، مکی و مدنی‌بودن سوره‌ها، اجزای قرآن، قرائت قرآن، آشنایی با قراء سبعه، نگارش و جمع‌آوری قرآن، مراحل جمع‌آوری قرآن، نگارش و تدوین قرآن پس از رحلت پیامبر(ص)، نگارش و جمع‌آوری قرآن در زمان ابوبکر و مصحف‌های معروف، نگارش و جمع‌آوری قرآن در زمان عثمان و توحید مصاحف، ویژگی‌های مصاحف عثمانی، و شیوۀ نگارش قرآن پرداخته­است.

بخش زیادی از آیات قرآن کریم به تکالیف شرعی انسان‌ها در موضوعات مختلف اختصاص دارد که این آیات به «آیات‌الاحکام» شهرت یافته­است. مفسران و فقیهان اسلامی از آغاز تدوین تفاسیر آیات‌الاحکام و منابع فقهی به استخراج این آیات از قرآن کریم و تفسیر و استنباط احکام از آن­ها اقدام کرده‌اند؛ ولی ظرفیت تشریعی قرآن بسیار فراتر از کارهای انجام‌گرفته­است و در قرآن کریم آیات و موضوعات متعدد دیگری نیز وجود دارد که مربوط به تکالیف شرعی انسان‌هاست. این تحقیق با پژوهشی نو در­صدد است تا با واردکردن این آیات و موضوعات به حوزه آیات‌الاحکام و مباحث استدلالی فقه، استنباط احکام از قرآن کریم را توسعه دهد و این کتاب الهی را بیشتر به صحنه زندگی عملی بشر وارد نماید.

این اثر در چهار فصل تدوین شده­است که فصل نخست به کلیات می‌پردازد و طرح، فرضیه‌ها، مفهوم‌شناسی واژگان و گفته‌های مفسران در این فصل گنجانده شده­است. فصل دوم با عنوان برخورد قرآن با کتب و متون مقدس یهود و نصارا مشتمل بر تورات و انجیل در این فصل اشاره شده­است و مطالبی در­زمینه این­که آیا تورات و انجیل تحریف شده و مباحثی این چنینی در این فصل مورد بررسی قرار می‌گیرد. فصل سوم این کتاب منطق قرآن در برخورد با عقاید و باورهای پذیرش عقاید درست و مشترک و برجسته کردن آن­ها و گوشزد کردن خطاهای اعتقادی و پاسخ به برخی از شبهات این فصل را تشکیل داده­است. فصل چهارم منطق قرآن در برخورد با اخلاق و رفتار یهود و نصارا بوده که در تایید و تمجید کارها و صفات پسندیده یهود و نصارا است. تعلق پاداش به رفتار نیک و شایسته یهود و نصارا و گوشزد کردن خطاهای اخلاقی و رفتاری یهود و نصارا در این فصل از ویژگی‌های ممتاز این اثر است.

با تحلیل عملکرد مردم در برابر دعوت حق و آشنایی با عوامل مختلف معرفت‌شناختی، انسان‌شناختی، هستی‌شناختی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی است که می‌توان کاستی‌ها، نابه نجاری‌ها و عوامل سقوط ارزش‌ها و نیز هنجارها و رفتارهای تعالی‌بخش انسان و جامعه آن روز را شناخت و با برطرف‌کردن ناشایست‌ها و نبایست‌ها و کاربست شایست‌ها و بایست‌ها، به رفتاری معقول و پسندیده نسبت به دین و رهبران الهی برای هویت‌سازی اسلامی و تعالی جامعه امروزی دست یافت. اثر حاضر حاصل تلاش علمی حبیب‌الله حلیمی جلودار است که به معرفی رفتار مردم در برابر دعوت پیامبر اکرم(ص) از منظر قرآن کریم و روایات با نگرشی بر عوامل انسانی، فرهنگی و اجتماعی پرداخته و در سه بخش و شش فصل ارائه شده ­است.

کتاب حاضر دو بخش اصلی دارد. بخش اول، صورت و بخش دوم سیرت انسان را در قرآن بررسی می‌کند. این کتاب دو جنبه وجودی انسان یعنی ظاهر و باطن یا عالم برون و عالم درون، یا سیر آفاقی و سیر انفسی انسان را مورد بررسی قرار می‌دهد. دو وجه صورت و سیرت انسان، همان‌گونه که در کتاب آمده، هریک دارای بخش‌های فرعی دیگری است که در اصل کتاب همراه با شواهدی از آیات و روایات و آثار منظوم و منثور عرفانی و ادبی به‌تفصیل همراه شده­است. مثلا، راه‌های شناخت مبدأ فاعلی خود به سه گونه دلایل نقلی، عقلی و کشف و شهود تقسیم می‌شود و خود مراتب شهود از سه راه حاصل می‌آید: حالت منامی، موتی و قیامتی که خلاصه‌وار به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. البته، کتاب سیرت و صورت انسان در قرآن شامل یک مقدمه است که نگارنده درباره رابطه انسان‌شناسی با علوم گوناگون، نظریه تکامل بشر، نزدیک‌ترین راه شناخت انسان و شرح و تدوین انسان در قرآن، کلیاتی به­میان آورده و زمینه فکری و اندیشگانی ورود به بحث سیرت و صورت انسان در قرآن را برای خوانندگان ترسیم کرده‌اند.

عایشه عبدالرحمان، ملقب به بنت­­الشاطی، بانوی مؤلف و محقق مصری در ادبیات عرب و علوم قرآنی در سال 1331ق/1913م، در مصر متولد شد. از او تألیفات متعدد در موضوعات مختلف بر جای مانده است. یکی از این آثار کتاب الاعجاز البیانی للقرآن الکریم و مسائل ابن­ازرق می­باشد. کتاب الاعجاز البیانی للقران الکریم در سال۱۳۴۱ ش/۱۹۶۲، چاپ شد و چاپ جدید آن با اضافات در ۱۳۶۳ ش/1984 انجام شد. در این کتاب پس از بررسی تاریخچه بحثِ اعجاز بیانی و بلاغی قرآن، آن­را تنها و مهم­ترین نوع اعجاز مورد اتّفاق در میان دانش­مندان می‌داند و سپس می‌کوشد با ذکر نمونه‌هایی از بلاغت قرآن نشان دهد که هیچ ترادفی در واژگان قرآن یافت نمی‌شود و جایگزینی کلمات با یکدیگر امکان ندارد؛ هیچ حرفی زائد یا صرفاً مؤکّد نیست و یا برای پیوند کلمات یا تصحیح و آن کلام نیامده­است، بلکه همه حروف نقشی معنایی دارند و تنها به­دلیل همان­معنا به­­کار رفته­اند. این کتاب را حسین صابری ترجمه کرده­است. عنوان این ترجمه ­اعجاز بیانی قرآن­ می­باشد. این اثر ازشمند، قابل تقدیر و تشکر فراوان است؛ ولی مانند تمام کارهایی که می­تواند مورد نقد و بررسی قرار گیرد و محاسن و معایبی برای آن گفته­شود، این ترجمه نیز دور از ایراد نیست و به­طور قطع می­توان گفت که محقق از اصل کتاب و متن عربی بی ­نیاز نمی­ باشد.

مقاله حاضر به بررسی و ارزیابی شناخت­نامه تنزیلی سوره­ های قرآن کریم، نوشته عبدالکریم بهجت­پور اختصاص دارد. این کتاب توسط انتشارات مؤسسه تمهید به چاپ رسیده ­است. در این نگاشت پس از طرح مباحثی در زمینه سبک تنزیلی، پیشینه آن و نیز معرفی آثاری در زمینه شناخت سوره­ ها، به شیوه نگارش کتاب، مشخصات نشر، امتیازها و نقدهای وارد بر آن پرداخته، و در انتها پیشنهاد‏هایی برای تکمیل و بهبود اثر آمده ­است.

کتاب حاضر درباره روش­های تأویل قرآن تألیف شده­است. مؤلف که یکی از قرآن­پژوهان معاصر است در زمینه علوم قرآن تألیف‌های فراوانی دارد. نگارنده در این کتاب مسئله تأویل را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده­است. وی برای فهم تأویل قرآن شرایطی قائل است و می­گوید تا دانش­های لازم برای تأویل قرآن وجود نداشته­ باشد نمی­توان قرآن را تأویل کرد و ازآن­جاکه پیامبر(ص) و امامان(ع) دارای دانش لازم برای تأویل قرآن هستند، لذا تأویل تمام قرآن اختصاص به آن‌ها دارد، گرچه انسان­های دیگر نسبت به علومی که دارند می­توانند از دانش تأویل قرآن بهره­مند باشند، ولی تأویل آن‌ها ناقص است. نگارنده مصحف حضرت علی(ع) را یکی از منابع مهم تأویل قرآن می­داند که توسط ائمه(ع) تأویل‌هایی از آن درباره قرآن نقل شده­است.

قرآن در بستر تاریخی آن دربرگیرنده مقالات برگزیده کنفرانس «به سوی خوانشی نو از قرآن» است که در سال 2005 در نوتردام برگزار شد. این کتاب را انتشارات راتلج در سال 2008 به چاپ رساند. بخش مقدماتی کتاب شامل صفحه عناوین مقالات (ص هفت)، معرفی اجمالی نویسندگان (ص هشت تا ده)، سخن آغازین از دانیل مدیگان (ص یازده تا سیزده)، فهرست علائم اختصاری (ص چهارده)، نقشه مکان‌های نام برده شده در مقالات (ص پانزده) است. بخش اصلی شامل مقدمه ویراستار کتاب، گابریل سعید رینولدز، و مقالات است که در سه فصل سامان داده شده است.