جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآنیون کسانی هستند که حجیت حدیث را به کلی رد میکنند و یا برای احادیث اهمیت لازم را قائل نیستند و تنها قرآن را برای اعتقاد و عمل کافی میدانند. در این مقاله برخی از افراد و منابع آنها معرفی میشود. در این نگارش 8 نفر از قرآنیون شیعه و 61 نفر از قرآنیون اهل سنت به همراه فعالیتها و آثارشان معرفی میشود، سپس منابع پیرامون قرآنیون ذکر میشود که 68 کتاب و 22 مقاله و 3 پایاننامه را در بر میگیرد.

جریان قرآنیون به قرآنبسندگی و انکار نقش سنت در شناخت دین روی آورده، حدیث را فاقد حجیت میداند و در تبیین احکام به آن بها نمیدهد. بعلاوه قرآنیون اندیشه هایی را مطرح کردهاند که خودشان هم به آنها پایبند نبوده و در تفسیر قرآن بدون سنّت دچار مشکل شدهاند. نگارنده تاریخچهای مختصر از این جریان و اندیشه های پیروان آن به دست داده است، مانند: اجتهاد پیامبر در آیات قرآن، امکان فهم احکام با تدبّر و تعقّل در قرآن، انکار نقش سنّت در فهم آیات قرآن. نگارنده به این مدّعاها پاسخ داده، سپس وابستگی فهم قرآن به حدیث را توضیح میدهد، آنگاه تفسیر قرآن به قرآن را با تبیین جایگاه روایات در فهم قرآن به شیوه علامه سید محمد حسین طباطبایی بررسی میکند.

نوشتار پیش رو موضوع پر گفتگوی تأویل و باطن قرآن را از منظر روایات اهل بیتبه بررسی نهاده است. محور اساسی سخن درباره این نکته است که با کاوش در احادیث چه ویژگیهای کلی و عمومی را میتوان برای باطن قرآن برداشت کرد. روشن است که شناخت این ویژگیها به فهم روایات تأویلی رسیده از اهل بیت- که شمار آنها نیز بسیار فراوان است - بسیار مدد میرساند و گاه نگاهها را درباره میزان اعتبار این روایات دگرگون میسازد. در این نوشتار نگارنده به چهار ویژگی کلی باطن قرآن از منظر روایات اشاره میکند: 1. صبغه ولایی باطن قرآن، 2. امکان وجود باطن جداگانه برای هر فقره قرآنی مستقل، 3. امکان ارتباط ظاهر یک آیه با باطن آیهای دیگر و 4. امکان ارتباط باطن یک آیه با باطن آیه دیگر. نگارنده در هر بخش کوشیده تا با یادکرد نمونه هایی از چهار ویژگی یاد شده به تبیین این خصوصیّات بپردازد.

یکی از گروههای اجتماعی که در صدر اسلام شکل گرفت، قاریان یا قرّاء بودند که بعدها از درون آنان، جریانی موسوم به خوارج شکل گرفت. توجه ویژه قاریان به قرآن، به شکلی که آنها را از سایر طبقات جامعه متمایز میکرد، این سوال را به پیش میکشد که چگونه بخش قابل توجهی از قراء به تفکر قرآن بسندگی گراییدند؟ در این مجال تأثیری که دوران خلیفه دوم در رشد اندیشه» حسبنا کتاب الله « میان قاریان قرآن داشته است مورد بازخوانی قرار میگیرد.

در میان قرآن بسندگان میرزا "یوسف شعار" موسس مکتب تفسیر در تبریز و تهران سعی بلیغی در اشاعه تفکرات خویش نموده است. شعار بر فهم مستقل قرآن تأکید ورزیده و علاوه بر قطعیت صدور، بر دلالت قطعی قرآن نیز حکم میکند. او با درکی ناصحیح از تفکر عقلانی در فهم معارف قرآنی راه تفسیر به رأی را پیموده و ناکامی خویش را در درک معارف صحیح عرضه نموده است. در این گفتار، رویکردهای تفسیری او نقد و بررسی میشود.

در این گفتار، بعضی از ادلّه عقلی قرآن بسندگان ایران، نقد و بررسی میشود. نگارندگان عقیده دارند که قرآن بدون روایات، رمز و معمّا نیست و میتوان حقایقی از آن فهمید، وابستگی قرآن به مبین استبعاد عقلی ندارد و ادعای استبعاد در این زمینه، نوعی مغالطه است. همچنین نیاز قرآن به مبیّن، نقصی برای قرآن نیست. نگارندگان نقشهای احتمالی مبیّن را روشن ساختهاند. نیز حقّ بیان و توضیح برای آورندة قرآن را به حکم عقل تبیین میکنند. اشاره به موارد تعارض درونی آراء مدعیان کفایت کتاب، تفاوت جوهری بیان پیامبر با تلاش ما در فهم قرآن، و اهمیت تسلیم به شأن نبی نسبت به قرآن، عناوین دیگر مقاله اند.

یکی از بن مایه های اصلی تفسیر المیزان، در «تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن» است که علامه طباطبایی سالها پیش از نگارش المیزان در شهر تبریز اقدام به تألیف آن کرده بود. در او با دو شیوه نقلی و اجتهادی، در صدد تفسیر آیات قرآن برآمده است. تفسیر نقلی در دو شیوه تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به روایت تجلّی یافته است. روش تفسیر قرآن به قرآن خود در ابعاد: تبیین مبهمات، تخصیص عمومات، تقیید مطلقات و ... نمود پیدا کرده و روش تفسیر قرآن به روایت نیز در محورهای: تبیین آیه با روایت، بیان جری و تطبیق آیه با روایت و ... تحقّق یافته است. روش تفسیر اجتهادی در البیان نیز در سه شیوه تفسیر لغوی، ادبی و عقلی بوده است. به طور کلی ساختار این تفسیر این گونه بوده که علامه پس از مختصر تبیینی که از آیه با استفاده از لغت، قواعد ادبی، عقل و آیات ارائه کرده، به نقل و تحلیل روایات مرتبط با آیه پرداخته است.