جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث شرور پیشینه ای کهن و گستره ای فراخ دارد.از دیر باز میان متکلمان، فلاسفه و عرفا و دانشمندان دیگر مطرح بوده است. در آیات قرآن و روایات معصومین (ع) نیز نصوص قابل توجهی در خصوص آن به چشم می خورد. در این پژوهش به بررسی این مسأله در حوزه قرآن و سنت پرداخته شده است.

موضوع بحث در این پایان نامه، تحقیق در موضوع بردباری (حلم) در قرآن و روایات است و اثبات این امر که این خصلت مهم اخلاقی، بیشتر مورد توجّه قرار گیرد و مردم بیش از پیش با آن آشنا شوند. در این پژوهش، عمده تحقیق درباره آیات در باره بردباری و سپس سیره عملی پیامبرصلی الله علیه وآله و ائمه اطهارعلیهم السلام و سخنان آن بزرگواران است و پس از آن، لزوم اُسوه گیری از آنها. همچنین عالمانی که این معصومان را الگوی رفتاری خود قرار داده اند، مورد اشاره قرار گرفته اند تا خوانندگان با حقایقی در این زمینه آشنا شوند و در نهایت، به نتیجه ای معقول و منطقی برسند. تحقیق، در صدد بررسی تمام آیات قرآن نیست؛ بلکه صرفاً آیاتی را که در زمینه موضوع مورد بررسی باشند، مورد تحقیق قرار می دهد. سعی محقّق بر آن است آیاتی را که ارتباط نزدیک و ملموس تری با موضوع دارند، مورد بررسی قرار دهد؛ همچنین روایات و سیره ائمه اطهارعلیهم السلام را در ارتباط با موضوع ، بررسی کرده است. از آن جا که «حِلم»، یک واژه اخلاقی است، به تفاوت بین اخلاق و کارهای اخلاقی، اشاره شده است. اخلاق، مربوط به حالات درونی انسان است. بنا بر این، کارهای خوب و بدی که از انسان صادر می شوند، از مقوله اخلاق نیستند، بلکه ناشی از اخلاق اند و کارهای خوب را فعلِ خوب و کارهای بعد را فعلِ بد اخلاقی می نامند. مثلاً سخاوت، یک خُلق و حالت درونی است و آثار آن، که بذل و بخشش و احسان است، کار اخلاقی است، نه خودِ اخلاق. از طرف دیگر، مهم ترین ابزار جامعه و معلّمان بشر، بردباری است. همان طور که پیامبرصلی الله علیه وآله و ائمه معصوم علیهم السلام متصّف به صفت بردباری بودند و این بردباری، بهترین راه برای جذب کفّار و معاندان بود. بهترین عبارتی را که می توان در مورد بردباری به کار برد، «معجزه اخلاق» است؛ زیرا این خصلت ارزنده، قلب های همچون سنگ را نیز رام و اسیر خود می گرداند. این پایان نامه از پنج فصل تشکیل یافته است. در فصل اوّل، پس از ذکر مقدّمه، چند منبع مورد بررسی قرار گرفته و در قسمت بعد، ضرورت تحقیق بیان می شود. سپس پرسش های تحقیقاتی و اهداف و اهمّیت مطالعات روشن می گردد و در پایان این فصل، نگارنده اصطلاحات مورد بحث را تعریف کرده است. در فصل دوم، چهار منبع در سیر مطالعاتی مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. در فصل سوم، رهیافت تحقیق و فن آن مشخّص شده و سپس در قسمت تحلیلی بحث، اصول و موازین تحقیق، روشن گردیده است. فصل چهارم، به ارائه و تجزیه و تحلیل اطّلاعات در باب پنج پرسش تحقیقاتی مطرح شده، اختصاص یافته که در آن، پنج بخش وجود دارد که عبارت اند از: معنای حلم، حلم خداوند متعال، بردباری انبیا و ائمه علیهم السلام، حلم مردم، اهمّیت و آثار حلم در روایات، آثار و نقش حلم در سلامت جامعه و فرد. سپس در مورد هر یک، مباحثی با ذکر مثال هایی از آیات و روایات و نظر اندیشمندان، آمده است. فصل پنجم به استنتاج از مباحث فصل چهارم و ارائه توصیه ها اختصاص یافته است. 63 . درآمدی بر مکتب حدیثی علّامه طباطبایی در تفسیر، سیّد سعید میری، کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول دین قم، استاد راهنما: دکتر محمّدکاظم شاکر، استاد مشاور: آیةاللَّه محمّدهادی معرفت، 1378، 109 ص. موضوع این پایان نامه، روش شناسی است. نگاه بیرونی علّامه طباطبایی به حدیث، رابطه قرآن و حدیث، جایگاه روایت در تفسیر قرآن به قرآن، عموماً، و تفسیر المیزان، خصوصاً، نظریه استقلال قرآن و شیوه برخورد علّامه با حدیث به صورت عملی، بررسی معیارها و ملاک های مورد استفاده ایشان در گزینش و ردّ و قبول احادیث، و موضوعات مورد ابتلا در مواجهه با احادیث از قبیل اسرائیلیات، جَریْ و تطبیق، حجّیت خبر، نقل به معنا، روایات اسباب نزول، برخورد با احادیث متعارض، انواع حدیث از حدیث، نوع بیان و خلاصه جرح و تعدیل روایات، از مباحث پژوهیده شده در این مختصر است. نگارنده، با تتبّع آثار حدیثی علّامه و مقالات و نوشته های موجود درباره ایشان و سَبک برخورد وی با حدیث، کوشیده است تا با بررسی، تحقیق و احیاناً نقد آرا و نظریات وی، گام جدیدی در زمینه حدیث بردارد. در مجموع، کاوش های انجام شده در این پژوهش، به برخی از پرسش و پاسخ ها و محورها در زمینه شیوه برخورد صاحب المیزان با حدیث، ویژگی های کلّی مکتب حدیثی علّامه، نظریات روایی علّامه و مبنای وی در آنها، نگاه بیرونی علّامه به حدیث با نگاه درونی ایشان و تناسب و تناسق این دو نگاه، و به عبارتی میزان پایبندی صاحب المیزان در عمل به نظریات حدیثی خویش، رابطه قرآن و حدیث از نگاه ایشان، و جایگاه حدیث در تفسیر قرآن از نظر ایشان پرداخته شده است. این پژوهش در دو فصلْ فراهم آمده است: در فصل نخست، رابطه قرآن و حدیث از نگاه قرآن، مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل، ضمن تبیین روش تفسیر قرآن به قرآن در تفسیر علّامه طباطبایی، نظریه استقلال قرآن در تفهیم مقاصد که از سوی ایشان مطرح شده، مورد توجّه قرار گرفته است. نویسنده با تأکید بر این نکته که علّامه در سراسر تفسیر خود، مباحث روایی را با عنوان «بحث روایی» آورده - که یک ششم المیزان را تشکیل می دهد - به نقد دیدگاه ایشان پرداخته است. فصل دوم، به بررسی تفصیلی چگونگی برخورد علّامه با حدیثْ اختصاص یافته است. مؤلّف در این فصل، اثبات می کند که مرحوم علّامه، به سند و متن روایاتْ توجّه داشته و با عرضه روایات بر معیارهایی همچون:قرآن، سنّت متواتر و عقل، به نقد آنها پرداخته است. توجّه به اصول لفظی و ملاک های طرد حدیث، همچون: مخالفت با کتاب و سنّت، مجهول بودن (مجموعاً یازده ملاک)، اقسام حدیث از حیث نوعِ بیان (روایات تفسیری، روایات تطبیقی، روایات بطنی)، بررسی ارزش روایات صحابیان و تابعیان، اسرائیلیات و موضع علّامه در برخورد با آنها، از جمله مباحث مطرح شده در فصل دوم است. گفتنی است که صبغه حاکم بر این پایان نامه تا حدّی انتقادی است.

در این پایان نامه آیین حضرت ابراهیم (ع) و کسانی که پیش از ظهور اسلام بر آن بودند، مورد تحقیق قرارگرفته و در چهار بخش ارائه شده است: در بخش اول کلیاتی درباره معنای لغوی و اصطلاحی حنیف و آرای علمای اسلامی و خاورشناسان در مورد آن آمده. دربخش دوم ادیان و عقاید عرب در عصر جاهلیت، آیین حنیف در آن عصر، کلمه حنیف در قرآن و روایت، ومناظره حنفا با صابئین مورد بحث قرار گرفته است.بخش سوم به حضرت ابراهیم (ع) پیشوای حنفااختصاص یافته و در آن از زندگی، مناظرات، مناقب وکتاب آسمانی او سخن رفته است. بخش چهارم درخصوص شرح احوال حنفاست.

در پایان نامه حاضر این حوادث از دوره نبوت پیامبراسلام (ص) از منظر قرآن بررسی شده است؛ بعثت پیامبراسلام(ص)، نزول قرآن، مهاجرت رسول خدا(ص)، تغییر قبله، معراج پیامبر(ص)، مسجد ضرار، مباهله با نصارای نجران، بیعت رضوان، غدیر خم، جنگ بدر، جنگ احد، جنگ احزاب، جنگ حنین، جنگ تبوک، فتح مکه و صلح حدیبیه. در بررسی این حوادث از کتابهای تاریخی مانند تاریخ ابن اثیر و تاریخ طبری استفاده شده است.

این پروژه تحقیقاتی با عنوان «حکمت در قرآن کریم» مجموعه مباحثی است که پیرامون این موضوع از منظر قرآن کریم و با بهره گیری از روایات معصومین(ع) می باشد. از مجموع معانی، که برای واژه حکمت آمده می توان از آن به «شناخت معرفت» یاد کرد که این شناخت و معرفت شاخصه اش ارزشها است و انسان توسط آن می تواند حق را از باطل تشخیص دهد. تعبیری که ما برای حکمت بکار برده ایم یک مدل و نظام جامع تربیتی است که اشاره به رشد انسان در ابعاد معرفتی، ارزشی و تربیتی دارد. حکمت هدیه ای از طرف خدای متعال است. که به انسان عرضه شده و قرآن مجید در وهله اول خدا را معلم حکمت معرفی نمود. و در مراحل بعد پیامبران را ودر نهایت انسان است که به این گوهر تابناک آراسته می شود. در اشاراتی که قرآن کریم دارد حکمت را خیر کثیر معرفی نموده و فرموده که به هر کس «حکمت» داده شود، به او «خیر کثیر» اعطا شده است. ناگفته نماند که حکمت یکی از صفات پایه و اصلی خدای تعالی است و انسان مظهر آن است. جهت رسیدن به این گنج بی پایان انسان می بایست تحت نظام تربیتی اسلام به رشد و کمال برسد و با انجام واجبات و ترک معاصی و محرمات بتواند خالصانه طاعت و بندگی خدا را نماید تا حضرت حق هم به او حکمت عطا کند. حکمت آثار و برکات فراوانی دارد از جمله رسیدن انسان به قوه تشخیص حق از باطل، بندگی و طاعت خدا، دانش، کاستی شهوات، عصمت، روشنی دل و خلاصه اینکه زندگی انسان رنگ و بوی الهی به خود می گیرد، البته ناگفته نماند که در این میان باید به موانع موجود سر راه توجه نماید، چرا گه اگر انسان گرفتار شیطان و وسوسه های او شود، راهش سخت تر می شود و باید به خدای عالمیان پناه برد. اینجاست که آسیب شناسی حکمت، بحثی قابل توجه و تأمل است و باید با دقت به آن پرداخت. قرآن کریم در معرفی الگوهای والای حکمت و مصادیق آن به موارد زیبایی اشاره نمود. به عنوان نمونه در سوره مبادکه اسراء می فرماید، شرک نورزیدن به خدای تعالی، اطاعت پدر و مادر بعد از اطاعت خدا، پرداخت حقوق الهی به اولیای خدا، پرهیز از اسراف و فحشاء و ... از نمونه های حکمت هستند، همچنین در معرفی شخصیت های قرآنی و حکمت آموز نیز به وجود مقدس پیامبر اسلا م (ص) و خاندان پاکش اشاره دارد. سپس قرآن به وجود مقدس حضرت لقمان(ع) اشاره دارد و صراحتا می فرماید: ما به لقمان حکمت دادیم. قرآن پیامبران را نمونه های والای شخصیت های حکمت آمیز و حکمت آموز، معرفی می نماید. خلاصه اینکه حکمت آنقدر ارزشمند است که در قرآن کریم بارها و بارها به آن پرداخته شده است. انشاءا... توفیق آنرا یابیم که ما هم ظرفیت پذیرش حکمت را از جانب خدای حکیم پیدا نماییم.

ذکرآموزش«حکمت» در کنار قرآن به عنوان هدف رسالت پیامبر(ص) توصیف«خدای متعال» و«کتاب آسمانی» مسلمانان و«پیامبران بزرگ الهی» به وصف حکمت، نشان از جایگاه ویژه حکمت در آموزه های دین اسلام دارد. با توجه به اهمیت موضوع، در این رساله تحت عنوان«حکمت در قرآن و آموزه های دین» تلاش شده است در بخش اول، در مفهوم و حقیقت حکمت تأملی صورت گیرد؛ و با الهام از آیات الهی و با بهره گیری از کتب لغت و تفسیر و بهره مندی از روایات وارده در این زمینه، و افکار صاحبان اندیشه، رابط آن با کتاب الهی و تمایز آن با آن چه در میان علوم بشری به عنوان«حکمت» خوانده می شود تبیین گردد. در طی بحث، ضمن آشنایی با کاربردهای متعدد ماده«حکم» در معانی مختلف، این معانی را قابل ارجاع به معنای اتقان و استحکام دانسته و حکمت را مقوله ای قابل آموزش، معرفتی ویژه و تأثیر گذار در هویت بخشی به انسان؛ و روشنگر راه زندگی وی برشمردیم؛ که در سه حیطه«بصیرت»،«کردار» و«راه اصول» از حکمت مصطلح متمایز است. در فصلی، دستاو.ردهاو نشانه های حکمت در وجود شخص حکیم، و در فصولی دیگر عوامل پیدایی حکمت و موانع رشد آن، بررسی شده است. در بخش دوم رساله با عنوان«ستودگان به حکمت»، به سه موضوع«خدای حکیم»،«قرآن حکیم»و «انسان حکیم» در قالب سه فصل پرداخته شده است. معانی مختلف«حکمت الهی» و جلوه های آن در علم تکوین و تشریع و شبهات مطرح در این زمینه، تحت عنوان«خدای حکیم»؛ و معانی«حکمت قرآن» و برداشت های متفاوت از آن و ارتباط آن با اعجاز قرآن تحت عنوان«قرآن حکیم»؛ و«حکمت پیامبران و اولیاء بزرگ الهی» و آموزه های حکیمانه آنان تحت عنوان«انسان حکیم» مورد مطالعه قرار گرفته است. و در پایان، فصلی به«تجلی حکمت در گفتار و رفتار و سیره عملی پیامبر بزرگوار اسلام»، اختصاص پیدا کرده است، که در آن علاوه بر تبیین جایگاه و منزلت حکمت در بیانات و استدلال های آن حضرت، با نمونه های عملی از جریان اصل حکمت در شیوه تبلیغ و فرآیند رسالت حضرتش آشنا می شویم.

موضوع این پژوهش حکمت در قرآن و سنت است که برای بررسی آن ناگزیر از بیان معنی کلمه حکمت هستیم. ریشه حکمت به معنی منع و جلوگیری است و این معنا در دو جنبه نظری و عملی لحاظ می شود. در جنبه نظری از جهل جلوگیری می کند و در جنبه عملی انسان را از اخلاق ناپسند باز می دارد. مبدأ اصلی حکمت خدای حکیم است که آن را در اختیار پیامبران و اولیای خویش قرار داده است. بنابراین حکمت شامل معارف اعتقادی احکام عملی و تذکرات اخلاقی است. کلمه حکمت 20 بار در قرآن آمده است که از سیاق آیات قرآن درباره حکمت پی می بریم که حکمت موهبتی خدادادی است و از جانب خداوند به انسانهای شایسته عطا می شود. در روایات اسلامی حکمت به منزله درختی قلمداد شده است که در قلب انسان روییده است. اهمیت حکمت آنچنان است که آن را گمشده مؤمن نامیده اند خواه نزد مشرک و خواه درسینه منافق باشد باید توسط انسان مؤمن دریافت گردد. حس، عقل و قلب هرکدام یکی از ابزارهای شناخت هستند که شناخت حکمت نیز از این مورد مستثنی نیست. چشم نشانه های حکمت را در محیط پیرامون انسان می بیند، گوش کلمات حکمت آمیز را می شنود به همین ترتیب حواس پنجگانه هر کدام به گونه ای آدمی را در شناخت حکمت و مصادیق آن یاری می دهند. عقل با ترکیب و تجزیه و تحلیل دریافتهای حواس، راه را برای شناخت حکمت هموار می کند. قلب نیز از طریق دریافت درونی الهامات نقش مؤثرتری در این زمینه دارد. در راه رسیدن به حکمت موانع بسیاری وجود دارد از جمله محبت دنیا، عجب وتکبر، غفلت، امل و آرزو و... محبت دنیا، گوش آدمی را از شنیدن حکمت کر می کند. انسانهای متکبر و انسانهای غافل در خود نیازی به دریافت حکمت نمی بینند. امل و آرزو نیز راه اندیشه را سد می کنند که بدون فکر و اندیشه هم نمی توان کسب حکمت کرد. ولیکن می توان با کمک گرفتن از توبه، اندرز، ذکر، تقوا و... این موانع را زدود. تا دل با توبه از تیرگیها پاک نشود ، بسیاری از اسرار آن نهفته می ماند و قادر به اکتساب حکمت نخواهد بود. اندرز، غفلت را از دل بیرون می کند. ذکر خدا، شفای دل است. نور تقوا،دل را از تاریکی می رهاند و همه اینها راه آدمی را برای رسیدن به حکمت هموار می کند. برای دست یافتن به گوهر گرانبهای حکمت باید در وادی وحی، اخلاص، ایمان، زهد و... طی طریق کرد. و اینگونه است که می توان از آثار حکمت در زندگی که عبارتند از: عصمت، خودشناسی، روشنی دل، رشد، کاستی شهوت، شناخت عبرت، بهره مند شد. که اینها پله های نردبان سلوک آدمی در راه رسیدن به کمال خویش است. خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار

تحقیق حاضر در شش فصل به رشته تحریر درآمده است: در فصل اول با عنوان کلیات، چند مصطلح مانند عهد عتیق و جدید، یعقوب، اسرائیل و یهود تعریف شده است. در فصل دوم قرآن و عهدین و میزان محتوای آنها در خصوص حضرت یعقوب بررسی شده است. فصل سوم به بررسی سیمای حضرت یعقوب اختصاص یافته و فصل چهارم درباره همسران و فرزندان آن حضرت است. در فصل پنجم از عصمت یعقوب سخن رفته است و در فصل ششم به سیمای آن حضرت در آیینه سوره یوسف نگاه شده است.

این پژوهش از چهار بخش با این موضوعات تشکیل یافته است: بخش اول، معنای لغوی واژه یِ حق، معنای اصطلاحی واژه یِ حق، موارد استعمال «حق» در قرآن کریم; بخش دوم، حق در مسائل اعتقادی: حق در خصوص ذات احدیّت، ظنّ باطل نسبت به ذات احدیّت، حق در زمینه یِ ملائکه، حق در مورد پیامبران و کتب آسمانی، حقّ درباره یِ جهان آخرت; بخش سوم، حق در مسائل اخلاقی: ایمان به حق و تبلیغ آن، کتمان حقّ و تکذیب آن، دورسازنده یِ انسان از حقّ، ویژگی های حق ستیزان، حق در داستان های قرآن، حق در امثال قرآن; بخش چهارم، واژه یِ حق در آیات الاحکام، واژه یِ حق در مفهوم مخالف آن، واژه یِ حق در مفهوم سزاوار و شایسته.

این رساله با موضوع «حق و باطل از دیدگاه قرآن» در شش فصل نوشته شده است. فصل اول به بیان مسئله، روش، پیشینه، ضرورت، سؤال ها، فرضیه ها و هدف تحقیق پرداخته است. فصل دوم در مورد معنای لغوی و اصطلاحی حق و باطل، معنای اصطلاحی واژه حق و حقوق و معانی واژه حق و باطل در قرآن، جامعه و تاریخ است. فصل سوم به ملاک ها و معیارهای حق و باطل اختصاص دارد. فصل چهارم به مباحثی پیرامون مصادیق حق پرداخته است؛ مانند خداوند متعال که در قرآن به عنوان حق مطلق از آن یاد شده است؛ زیرا کوچک ترین بطلانی در ذات او راه ندارد. فصل پنجم در مورد مصادیق باطل است؛ همچون: وسوسه های شیاطین، شرک و کفر. فصل ششم به آثار و عاقبت حق و باطل اختصاص دارد. در پایان، این نتیجه به دست آمده است که حق، منبع انواع برکات است و آنچه جاوید می ماند حق است.