جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش، درآمدی بر تمثیلات قرآنی است، بررسی مثل آوری ها و مثال هایی که خداوند در قرآن، به منظور تسریع در فهم و آسان سازی مطالب و تنزّل مفاهیم عمیق معنوی برای بشر آورده، از اهداف این نوشتار است. در این راستا، نگارنده پس از ریشه شناسی و تبیین معنای لغوی و اصطلاحی تمثیل، به تفاوت تمثیلات قرآن و تمثیلات غیرقرآنی پرداخته و هدف خداوند را از آوردن مثل در قرآن، بیان داشته است و مخاطبان را به اهمیت پیام مثل های قرآن و میزان تأثیرگذاری آن، واقف گردانیده است. همچنین پیرامون اقسام امثال قران، آراء برخی از صاحب نظران را ارائه داده و از میان اقسام امثال قرآنی، محدوده تمثیلات قرآنی را مشخص ساخته و دایره بحث را روشن نموده است. سپس از وجوه افتراقی تمثیل و تشبیه، استعاره و کنایه سخن به میان آورده، پس از آن به اهمیت و فایده تمثیل پرداخته و بر این نکته تأکید داشته که تمثیل، شیوه ای از شیوه های پیام رسانی قرآن است که به منظور عینیّت بخشیدن و تجسم دادن به مفاهیم عقلی و معنوی صورت گرفته تا هر کس به فراخور درکش از آن بهره بگیرد. سپس به شرح و بررسی آیاتی که دربردارنده تمثیل اند پرداخته و آنها را آیات تمثیلیّه نامیده است و بدین ترتیب کاربرد تمثیل در قرآن را شناسانده است. تمثیل انفاق به بذر هفتصد دانه، تمثیل حیات دنیوی به نباتی ناپایدار، تمثیل اعمال خیر کافران به سرابی در کویر، تمثیل تکذیب کنندگان آیات الهی به سگی هار و تشنه، تمثیل تکیه بر غیر خدا به خانه ای سست و بی استحکام، تمثیل مؤمن به زمینی حاصل خیز و تمثیل کافر به زمینی شوره زار و بی حاصل از جمله تمثیلاتی هستند که به آن پرداخته شده است. در این زمینه، روش جمع آوری اطلاعات، نرم افزارهای رایانه ای، کتاب های تفسیری، نشریات و متون موجود در کتابخانه ها بوده است.

خدای را سپاس که توانستم تحقیقاتی پیرامون خشوع در نماز انجام دهم و آنچه اینک پیش روی خواننده گرامی قرار دادر، پایان نامه ای است مشتمل بر چکیده، مقدمه، پیشگفتار و چهار فصل پیرامون موضوع مذکور که در پایان آن به نتیجه گیری مطالب پرداخته شده است. خلاصه آنچه در فصل ها تشریح شده است بدین قرار است: در فصل اول سعی شده به کلیات در مورد مفهوم خشوع و صلاة از نظر لغوی و اصطلاحی و همچنین مفهوم حضور قلب پرداخته شود تا خواننده بهتر بتواند با مفاهیم یادشده آشنایی پیدا کند و در بکارگیری نهاد نماز خویش اهتمام ورزد. همچنین در این فصل این مضمون بیان شده است که نماز مهمترین و مؤکدترین واجبات است که اگر با خشوع و حضور قلب همراه شود عنوان قبولی بر آن مترتب می شود. حضرت علی ( علیه السلام) می فرماید: نماز کاخ اسلامیت را ستونی است محکم و فردای قیامت اگر آن قبول افتد، اعمال دیگر قبول و اگر آن رد شد اعمال دیگر مردود است. در فصل دوم که با عنوان حقیقت نماز مطرح گردید ه است در یک نگاه به معانی باطنی نماز اشاره شده است و در نگاه دوم به بررسی انها به طور جداگانه پرداخته شده است که در مجموعه به این مطالب می پردازد که نماز همین بر زبان راندن کلمات و گزاردن حرکات معین نیست. آن همه فیض و برکت بر پدید آوردن امواج صوتی و اعمال بدنی بدون انکه روح ذکر و توجه در سراسر این کالبد دمیده باشد مترتب نمی گردد. اگرچه حداقل تکلیف با آن ساقط می گردد بلکه باید در نماز معانی حقیق ان توجه نمود و خاضعانه و خاشعانه در برابر حضرت دوست به عبادت پرداخت. فصل سوم با عنوان ضرورت خشوع در فریضه نماز از دیدگاه قران بیان شده است که خواننده در این فصل پی به اهمیت خشوع در نماز برده، به حالت واقعی خشوع آشنا می کشود و متوجه یان مطلب نیز می گردد که خشوع دارای مراتبی است و سعی می کند مرتبه خود از خشوع را پیدا نوده، به مراتب بالاتری دست یابد، در این راستا باید راههای کسب خشوع را بداند. و خواننده گرامی با خواندن این فصل راههای تحصیل خشوع و موانع دستیابی به آن رامی شناسد وسعی در برطرف نمودن موانع می نماید تا نماز خو را مزین به خشوع، خضوع، خلوص، حضور قلب نموده و نماز خود را پیراسته از هر مانع داخلی و خارجی بنماید. در این رساله پس از تبیین مفاهیم کلیات و بیان حقیقت نماز وروشن شدن اهمیت خشوع در نماز، به آثار خشوع در نماز می پردازد و بیان می دارد که خشوع در نماز اثرات ارزنده فراوانی دارد که بر روح و روان وجسم و جان افراد باقی می گذارد و تنها اثرات فردی آن نیست که متوجه افراد می شود بلکه جامعه و اجتماع را نیز متأثر و مستفیض می گرداند. مردم با حضور در نمازهای جماعت که بهترین شیوه نمازگزاردن است، آثار تربیتی اجتماعی مهمی را به یادگار می گذارد. نماز به گونه های مختلف از جمله فرادی و جماعت که همراه با تواضع و خشوع و حضور قلب باشد، بازدارنده از فحشاء و منکر، معراج مؤمن، تقرب دهنده پرهیزکار به ذات اقدس حق و پرورش دهنده روح و فرد و اجتماع به سوی کمال حقیقی است.

خشوع و خضوع در قرآن و سنت از جایگاه ویژه ای برخوردا است که زیربنای آن را شناخت انسان از خود و جایگاه خویش در جهان هستی و رابطه اش با خالق تشکیل می دهد. روح عبادت و توحید، تذلل و فروتنی در برابر خداوند است که نتیجه ی آن فرمانبردای از فرامین الهی می باشد. ضرورت انجام تحقیق پیرامون این موضوع، با توجه به آنچه گفته شد و نیز آیات و روایات فراوانی که در تفاسیر و مجموعه های حدیثی قابل بررسی است و نیز تأکیداتی که علماء و بزرگان در کتب مختلف اخلاقی و عبادی و حتی رساله های عملیه نموده اند و با توجه به سیره ی معصومین علیهم السلام و بزرگان دین و نیز عدم دسترسی به نوشتار جامعی که به این موضوع اختصاص یافته باشد، مشخص می شود. والاترین مرتبه ی خشوع در برابر خداوند متعال است و سایر مراتب آن ( نست به اولیاء، والدین، استاد، فقراء و ...) که در علم اخلاق بیان شده ، باید رنگ الهی داشته باشد و نسبت به شأن متعلّق تواضع جانب تعادل در آن رعایت شود. قرآن در آیات، مختلف با موضوعات: خشوع و نماز، خشوع گناهکاران در قیامت، ارتباط خشوع با ایمان، قرآن سبب خشوع مؤمنین و کائنات و ... به بررسی این موضوع پرداخته است. از راههای تحصیل خشوع و خضوع می توان به توجه به بزرگی خدا، خوف از او، پرهیز از گناه، ایمان به معاد، تلاوت قرآن و ... اشاره نمود، علاوه بر آنکه پرهیز از مونع خشوع و خضوع نیز همچون؛ قساوت قلب، تکبر، و غرور و ... نیز از اهمیّت فراوانی برخوردار است. آثار خشوع در زندگی انسان بسیار فراوان است مثلاً، شناخت خدا، چشیدن لذّت مناجات با او، پاداش های اخروی، سلامت صدر، حق پذیر و پندپذیری، دل نبستن به دنیا و ... از آن جمله اند.

اساسی ترین فرضیه ای که در این نوشتار مورد پژوهش قرار گرفته عبارت است از بررسی نسبت تئوری تکاملی پیدایش انسان با ظواهر آیات کریمه ی قرآن که در زمینه ی آفرینش انسان وارد شده است. با مطرح شده نظریه اشتقاق انواع توسط (داروین) این انگاره به وجود آمد که نظریات علمی با فحواهای متون دینی در زمینه ی خلقت انسان متعارض و مانعه الجمع هستند ما در این جزوه سعی خواهیم کرد انگاره تعارض علم و دین را به طور عام ونیز این فرضیه را در خصوص پیدایش انسان مورد بازخوانی و امعان نظر قرار دهیم. در یک تعبیر بسیاری کلی نتیجه نهایی به دست آمده در این نوشتار به (رفع تعارض) بلکه (دفع) آن است به این معنا آن چه که در ادبیات نظری (مسأله ) و تراوش های فکری سلف مشهور است اذعان به واقعیت تعارض علم و دین در بعضی حوزه ها و ارائه نمودن مکانیسم های توجیهی و تأویلی برای رفع آن بوده است در حالی که این نوشتار سعی دارد شرایطی را توصیف کند که در آن انگار تعارض از اساس منفی و فرضیه ی تعامل تثبیت می گردد. از نظر ما نمونه های که به مثابه مصادیق تعارض علم و دین (مثل خلقت انسان ) تلقی شده اند برایند خطاهای استراتژیکی است که در صورت تصحیح آنها به ایده ی همگرای علم و دین خواهیم رسید. این تحقیق در سه بخش و هشت فصل تنظیم شده است: بخش اول دارای سه فصل است: دو فصل اول و دوم آن به مباحث مقدماتی و کلی از قبیل: عملیاتی کردن مفاهیم، سابقه بحث، تبیین اهداف، ضرورت و طرح مسئله و فصل سوم عمده ترین رویکردهای فکری معاصر در قبال مناسبت های علم و دین به منظور تأمین پشتوانه تئوریکی برداخته است. بخش دوم در دو فصل، نظریه تکاملی داروین و پیامدهای کلامی نظریه موصوف رابرای دیانت از قبیل معارضه انگاری با اتقان صنع و ناسازگاری با ظواهر قرآن کریم را به تصویر و نقد می کشد. بخش سوم نیز سه فصل تشکیل شده است: در فصل اول با طرح دیدگاه های مختلف تفسیری درباره ی آیات آفرینش ظهور متون قرآنی بررسی شده است. در فصل دوم به راه حل ها و مکانیسم های سازگار کننده ای که از سوی متفکران جهت رفع تعارض میان آیات کریمه ی قرآن و نظریات علمی ارائه شده پرداخته است. ما در نظریه های اندیشمندان مسلمان، دو مکانیسم اصلی توجیه را تحت عنوان منطق ( تأویل) و تطبیق باز یافته ایم که اغلب عالمان مسلمان از آن دو مکانیسم برای رفع معارضات علم و دین بهره جسته اند و در فصل سوم یک راهبرد ترکیبی جهت حل چالش های علم و دین ارائه شده است.

‫هدف پژوهشگر طرح منسجمی از معانی و مصادیق روح در قرآن و روایات مربوط به آن٬ بررسی چگونگی نفخه روح در انسان در ابتدای آفرینش و اثبات تجرد روح از ماده و بقاء روح. روش پژوهش موضوع مورد تحقیق روش کتابخانه ای است جمع آوری مطالب با مطالعه کتب و منابع مربوط و نرم افزارهای مربوط و فیش برداری از تفاسیر معتبر٬ کتب حدیثی و تدوین آنها صورت پذیرفته است. نتیجه کلی : روح در قرآن دارای مصادیق و معانی متفاوتی است که در ۴ بخش ارائه گردید. روح نام جبرئیل است که با عنوان جبرئیل است که با عنوان روح القدس یا روح الامین از آن یاد شده٬ و به معنی جان و روان که در ابتدای خلقت در گل آدم دمیده شده است گاه به معنی نیروی معنوی که مومنان را تایید و تقویت می کند گاه به معنی وحی٬ قرآن و گاه به معنی فرشته بزرگی که برتر از فرشتگان خاص است که در معیت آنان در شب قدر نازل می شود و با فتح به معنی رحمت پروردگار است.

باور متدیان با توجه به اصول و ادله عقلی و نقلی، اثبات معاد و بازگشت به خدا و بقا و جاودانگی است، ولی آگاهی از ادامه راه و چگونگی جزا و پاداش و جاودانگی انسانها در آخرت از مسائل قابل طرح و مورد توجه اندیشمندان می باشد. اعتقاد به خلود مسأله ای که از طرف فیلسوفان، متکلمان، اندیشمندان و نیز در شرع مقدس طرح گردیده است. خلود به معنای زیستن جاودانه و همیشگی انسان ها در عوالم پس از مرگ است. بدان معنا که برخی از آنان برای همیشه در بهشت بوده و از نعمت های خداوند بهره مند خواهند شد و گروهی نیز اهل دوزخ و عذاب اند که پیوسته در رنج و عذاب اند که پیوسته در رنج و عذاب به سر خواهند برد. در مورد گروه اول و نعمت جاودانه بهشت، اعتراضی صورت نگرفته و آن را ناممکن یا مشکل آفرین ندانسته اند ، اما درباره خلود و دوام در عذاب ایراداتی مطرح شده و آن را مخالف با چند باور مهم کلامی – فلسفی دانسته اند؛ از جمله اشکالات، مخالف خلود در عذاب با رحمت واسعه الهی، علم، قدرت و عدالت او می باشد. دیدگاه قرآن کریم و روایات اسلامی اثبات خلود و دوام عذاب برای عده ای می باشد، که آنان کسانی هستند که ا روی عناد و با علم و آگاهی به انکار خدا و رسولان او روی آورده اند. دیگران که اهل گناه و نافرمانی بوده اند در هر مرتبه ای باشند، اگر معصیتشان به کفر و انکار بازگشت ننماید، اگر چه مدتی در عذاب دوزخ باشند ولی این عذاب همیشگی نیست.

از ویژگی های تربیت دینی این است که پیش از آن که از بیرون به تربیت بپردازد، در آغاز، خویشتن فرد را به وی می نمایاند، که انسان اسرار آمیزترین موجود جهان هستی است؛ موجودی که جهان کوچکی است که جهان بزرگی را در درون دارد، موجودی که علاوه بر داشتن بعد مادی از بعد معنوی نیز برخوردار است، هدف از آفرینش چنین موجودی حرکت در مسیر فطرت توحیدی است. بنابراین با توجه به فلسفه و هدف آفرینش انسان و با وجود برخورداری او از فطرت و نیز تعالیم انبیای الهی که یکی از اهداف بعثت آن ها متوجه کردن انسان ها با خویشتن حقیقی و حرکت در مسیر تکامل بوده است، از خود فراموشی می توان به عنوان مانع اصلی سعادت و کمال نام برد. از طرفی کلید معرفت خداوند شناختن نفس است پس اگر انسان نتواند خود را بشناسد چگونه می تواند پروردگارش را بشناسد. تزکیه همان که خداوند با یازده قسم پیاپی، اهمیت فراوان آن را به ما گوشزد می کند، از همان جایی آغاز می شود که آدمی وجود نور را باور می کند، ولی خود را در تاریکی می بیند. این جا ابتدای راه تزکیه است، لذا بر آن شدیم تا در بحث خودشناسی و خودسازی قدم بگذاریم تا تلازم بین این دو را کشف کنیم، و روشن سازیم که چگونه تهذیب و مجاهده راه به سوی خداوند می گشاید. براین اساس با استفاده از آیات نورانی قرآن و رهنمودهای پیامبر و ائمه اطهار ( علیهم السلام) و بزرگان، مبادی و اصول تزکیه را استخراج و در اختیار طالبین قرار دهیم. این تحقیق در دو فصل خودشناسی و خودسازی گرد آوری شده که در آن راههای معرفت خداوند بررسی، و بیان شده که در واقع خودشناسی، کلید خودسازی و گذرگاه خداشناسی است. بر اساس آنچه از مجموعه آیات قرآنی بدست می آید در میان مسائل اعتقادی اسلام، توحید و پس از آن معاد، حایز بیشترین اهمیت است. که اگر اعتقاد به نفس به عنوان موجودی مسقل از بدن – که می تواند پس از فنای آن باقی باشد – نداشته باشیم، اصولا جایی برای معاد باقی نمی ماند. با این بیان، به این نتیجه می رسیم که، نخستین گام در طریق تهذیب مجاهده است و مربی در این بین نقش بسزایی دارد. همان گونه فراگیری علوم حصولی نیازمند استاد مجرب و دانا است، وصول به معارف حقه نیز تنها در پرتو راهنمایی مربیان روحانی و هدایت عالمان ربّانی میسر است. با این هدف که خوانندگان راه سعادت، ترغیب به کشف خویشتن خویش شوند و از این شناخت برای معرفت حق تعالی بهره جویند.

در این پایان نامه حیات طیبه یا زندگی مقرون به سعادت در آیات قرآن کریم و روایات بویژه نهج البلاغه بررسی شده و مطالب آن در هفت فصل به این شرح آمده است: فصل اول، معانی لغوی الحیاة و الطیبه در فرهنگهای عربی؛ فصل دوم، وجوه مختلف حیات در قرآن و تفاسیر؛ فصل سوم، حیات طیبه در تفاسیر مختلف، مانند: تفسیر التبیان فی تفسیر القرآن، اطیب البیان، تفسیر انوار درخشان؛ فصل چهارم، حیات طیبه در روایات؛ فصل پنجم، حیات طیبه در نهج البلاغه؛ فصل ششم، شرایط رستگاری: مسیرهای مطلوب در کسب حیات طیبه، اصول لازم برای رسیدن به حیات طیبه، حیات طیبه و آثار آن، نشانه های حیات طیبه؛ فصل هفتم، تحلیل نظرات مختلف پیرامون حیات طیبه: نقد اقوال مختلف پیرامون حیات طیبه، تأثیر حیات طیبه در اجتماع، حیات طیبه فردی.

این پایان نامه شامل شش فصل با این عنوان هاست: فصل اول، کلیات; فصل دوم، مفهوم حیوان; فصل سوم، نگاه ارزشی قرآن به حیوانات: شناخت و ارزش حیوان در هستی، ویژگی هایِ ارزشی حیوانات، جایگاه ارزشی حیوانات; فصل چهارم، حیوان در خدمت انسان: حیوان ناجی انسان، حیوان فدیه انسان، حیوان در اختیار انسان، حیوان عامل سقوط نماد یک حکومت، حیوان مورد تهمت انسان; فصل پنجم: حشر حیوانات، رزق و روزی حیوانات، حیوان و فوائد آن; فصل ششم: نقش سمبلیک حیوانات در قرآن، یادکرد حیوان در قرآن.

بررسی ابعاد مختلف حیوانات از زاویه زیست شناسی با تکیه بر آیات قرآن کریم است. پایان نامه حاضر در دو بخش و ده فصل تدوین شده است. نویسنده در بخش اول با نام «سیری در مباحث زیست جانوری در قرآن کریم» ابتدا مبانی بازشناخت حیات جانوری را یادآور شده و سپس به بررسی پیدایش حیات و تکامل موجودات روی کره زمین پرداخته است و در ادامه نیز فهرستی از اسامی حیوانات در قرآن را ارائه داده و در پایان این بخش قوانینی از دنیای جانوران همچون فهم و شعور حیوانات، تکلیف، عبادت، سخن گفتن و حشر حیوانات تبیین کرده است. در بخش بعدی نویسنده به موضوع «اسرار خلقت جانوران» پرداخته است و در پنج فصل مستقل چارپایان، پرندگان، زنبور عسل، مورچه و عنکبوت را به تفصیل مورد بررسی قرار داده است. وی در فصل پایانی نکاتی از زندگی جانوری در تمثیل های قرآن کریم را مورد توجه قرار داده و در چهار گفتار به شگفتی هایی از حیات و خلقت گورخر، سگ، مگس و ملخ اشاره کرده است.