جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عنصر داستانی طرح از زمان ارسطو تاکنون مورد توجه صاحب‌نظران بوده است و طی قرن‌ها و دوره‌های مختلف دیدگاههای گوناگونی درباره آن مطرح شده است.تا این‌که در عصر جدید، به دلیل توجه صاحب‌نظران عرصه داستان به این عنصر، هم از نظر ساختار و هم از نظر محتوا،و طرح مباحث تازه و دقیقی در این مورد، این عنصرجایگاه واقعی خود رادر میان سایر عناصر داستانی باز یافته است.این در حالی است، که قرآن کتاب آسمانی مسلمانان،که قله ادب و بلاغت است، از سبک روایی خاص خود برخوردار است و داستان های آن به دلیل داشتن ظرفیت‌های والای ادبی –روایی، از زمینه مناسبی برای سنجیده شدن با معیارهای طرح‌شناسی برخوردارند؛ امّا تاکنون آن‌چنان که باید، روایت‌های آن از منظر طرح‌-شناسی مورد توجه و بررسی جدی قرار نگرفته‌اند.از این رو در این پژوهش به منظور تحلیل طرح و پیرنگ و ویژگی‌های آن در داستان های قرآن و کارکرد ساختار آن در بافت قرآن، ابتدا عنصر طرح و تاریخچه و تعاریف و الگوهای ارائه شده برای آن بررسی شده والگوی مناسب برای تحلیل ساختاری انتخاب شده است. سپس جهت بررسی عنصر طرح و ساختار آن در داستان های قرآن، ساختار طرح آیاتی از قرآن که به نقل سرگذشت پیامبران اختصاص یافته‌اند در دو فصلداستان های بلند و کوتاه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از این امر حکایت می-کنند که آن دسته از آیاتی که زندگی پیامبران را به شکل داستان روایت کرده‌اند، از ساختار کلی طرح و اجزاء آن برخوردارند. اما نحوه ظهور طرح در داستان های کوتاه و بلند متفاوت است. در داستان های یک پیامبر در سوره‌های مختلف نیز طرح هر داستان با چینش و یا گزینش خاص کنش‌ها باعث ایجاد جذابیت و تازگی هر داستان و متناسب شدن آن داستان با روح حاکم بر سوره شده است.

انحطاط در نظام اخلاقی اسلام مورد توجه جدی است. منظور از انحطاط معنوی یعنی شخصی با سابقه درخشان دچار سقوطی سهمگین شود و با همین حالت به جهان دیگر رود و توفیق توبه پیدا نکند .در این نوشته مصادیقی را در قرآن کریم یافته و به عملکرد آنها پرداخته ایم .شخصیتهایی همچون ابلیس ، قارون ، قابیل ، بلعم باعورا ، سامری ،پسر حضرت نوح (ع) و ثعلبه الحاطب(ثعلبه انصاری)،همسران حضرت لوط و نوح (ع) در مجموع بیش از 100 آیهقرآن کریم به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم استخراج شده که بهحالات ، رفتار ها ، گفت و گوها و عملکرد های این شخصیت ها پرداخته اند.در ابتدا عوامل انحطاط این شخصیت ها بررسی و جمع بندی شده استو در مرحل? بعد به راه کارهای درمان و مقابله با این عوامل پرداخته ایم . با استفاده ازآیات قرآن کریم این راه کارهابه دو دسته ، راهکار اصلی ( پیشگیرانه) و درمان گراتقسیم گردید. راهکار پیشگیرانه با الهام از بیان اخلاقی المیزان در تبیین مسلک اخلاقی قرآن و تفاوت آن با دیگر مسالک اخلاقی ارائه گردیده است .در این روش با تکیه بر توحید خالص کامل و بر اساس حب عبودی تمام رذائل اخلاقی ریشه کن می شود و نوبت به درمان نمی رسد .از آنجا که هر درمان اخلاقی به این سه امر بستگی دارد : از علم و شناخت آغاز می شود ، و آن گاه میل و گرایش در انسان شکوفا می گردد و سپس شرایط اراده و تصمیم گیری و عمل فراهم می آید .کارهای درمان گرا در سه حوز? شناخت ها ، گرایش ها ورفتارهااز منظر قرآن کریم مورد دقت و بررسی قرار گرفته اند .

تاکنون دیدگاه‌های مختلفی در روش‌شناسی فهم و معنایابی متون دینی، به ویژه قرآن کریم ارایه شده و هر یک به فراخور، سهمی در تفسیر کلام خدا داشته‌اند. در میان این نظریات تفسیری، برخی از دیدگاه‌ها بر نقش تأثیرگذار مخاطبان در فهم معنای مفاهیم و واژگان توجه و تأکید کرده‌اند، اما در برخی از آنها، فهم عرفی مورد کم‌توجهی و یا غفلت واقع شده است. در این رساله با بهره‌گیری از سنجه‌های مناسب، اعتبار فهم عرفی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. «فهم عرفی»، تلقی‌ها و معناگزینی‌های مخاطبان اولیه و مشافهین از مفاهیم و گزاره‌های نص قرآن کریم است که با توجه به مجموعه توانمندی‌های فکری و زبانی آنان شکل می‌گیرد.به اعتقاد ما به دلایل متعدد نقلی و عقلی، برای تعیین معانی واژگان و مفاهیم قرآنی، تعیین معنای استعمالی آنها، رفع ابهام یا تشابه در معنای الفاظ و نیز تعیین حدود و ثغور مصادیق برخی واژگان، باید تلقی‌های عرف عصر نزول و مقارن آن را مورد توجه قرار داد.بر پایه این اعتقاد، از آنجا که منشأ پیدایش الفاظ و قواعد محاوره و مفاهمه برای انتقال پیام‌ها میان انسان‌ها، عرف و قرارداد ناپیدای اجتماعی است، لذا قرآن کریم نیز با بهره‌گیری از نظامات ثابت و فعلیت یافته زبان عربی عصر نزول و التزام به اصول محاوره و مفاهمه میان آنان، به زبان قوم سخن گرفته و از همین‌رو، عرف مخاطب قرآن را باید مرجع تعیین معنای واژگان قرآنی قرار داد.از طرف دیگر، قرآن کریم با استفاده از نظامات متغیر زبانی مانند صنایع و بدایع زبان عربی، قابلیت معنایابی و پیام‌گیری بی‌نظیری در لایه‌ها و سطوح مختلف خود برای مخاطبان فرازبانی و فرازمانی قرار داده و از این طریق توانسته همه مخاطبان خاص را برای همیشه و همه جا از زلال معارف خود سیراب ساخته و همواره متنی زنده و پویا باشد.اما به خاطر ویژگی و اهمیت برخی مفاهیم قرآنی و ابتنای گفتمان اسلامی و فرهنگ‌سازی قرآنی بر برخی مفاهیم بنیادین، اعتبار فهم عرفی در مورد این دست از مفاهیم قرآنی مورد تردید قرار می‌گیرد، از این‌رو با گونه‌شناسی مفاهیم قرآنی، باید میزان اعتبار فهم عرفی در هر یک از گونه‌ها را مستقلاً مورد ارزیابی قرار داد.علارغم تعیین اعتبار فهم عرفی، همچنان آسیب‌هایی برای این عتبار وجود دارد. این آسیب‌ها عبارتند از:وجود معانی رقیبی چون معانی لغوی و شرعی برای بسیاری از مفاهیم، تفاوت سطوح مخاطبان و فهمندگان، تنوع و تکثر زمانی و مکانی آنان، تعدد و گاه تعارض عرف‌ها، عدم کاربست دقت‌های لازم در معنایابی توسط عرف و نیز ماجرای پایان‌ناپذیری فهم.اما با توجه به غلبه معنای عرفی بر سایر معانی رقیب بر اساس اصل «عرف‌محوری» به جای «وضع‌گروی» و نیز محدودیت کمّی معانی شرعی، همچنین ابتنای گفتارسازی گوینده بر سطح ادراکی اکثر شنوندگان و ملاحظه تنوع فرهنگ زبانی مخاطبان، می‌توان از قید چالش‌های برشمرده رهایی یافت و قدرت اعتبار فهم عرفی را تثبیت نمود. مفاهیم کلیدی: عرف، فهم عرفی، اعتبارسنجی، معناشناسی، نظامات زبانی، زبان عرفی، عرف عام، عرف خاص.

موضوع نسخ در قرآن از مسائل بسیار مهم و حیاتی است.در استخراج احکام دارای نقش بسیار مهمی است و در شناخت تاریخ تشریع و قانونگذاری بسیار حائز اهمیت است.پدیده نسخ در کنار سایر موضوعات قرآنی چون محکم و متشابه و اسباب النزول و... از دیر باز مورد توجه علمای قرآنی بودهو هست.اما اهتمام به مسئله نسخ آنقدر مهم است که تعدادی از علما آن را بصورت تخصصی پیگیری می کنند.موضوع نسخ از دیدگاه اهل بیت نیز مورد توجه بوده واحادیث متعددی در این زمینه بیان شده و به گفته تمام دانشمندان علوم قرآنی از شیعه و سنی اولین بار در مصحف حضرت امیر المومنین (ع) موضوع ناسخ و منسوخ بطور واضح بیان شده است.مکاتب متعددی در مورد موضوع نسخ بوجود آمده، بعضی معتقدند نسخ در قرآن از اساس منتفی است و بعضی آن را با شرایطی پذیرفته اند. آنان که پذیرفته اند نیز مکاتبی دارند که هر کدام دارای نظرات خودشان هستند. مکاتبی که در این موضوع بوجود آمده اند به مدرسه معروف شدند:مدرسه بیان، مدرسه خطاب و مدرسه رفع .این مسئله لغت شناسان را نیز به خود مشغول نموده است ؛علمای اصول و کلام نیز به این قضیه بطور جدی پرداخته اند. پدیده نسخ از زوایای مختلف مورد توجه قرار گرفته است. ریشه لغوی و اصطلاحی نسخ بدقت بررسی شده است .تالیفات زیادی مربوط به این موضوع بیان شده است.آراء دانشمندان مکاتب مختلف نیز به تفصیل عنوان شده و نظرات یهود در این زمینه مورد بررسی قرار گرفتهو در پایان وقوع نسخ در قرآن با دلایل عقلی و نقلی و قرآنی و حدیثی اثبات شده است.

در سه دهة اخیر بحث از روشها و رویکردها در مطالعات اسلامی، در پی طرح این مباحث درمطالعات تاریخ ادیان در محافل دین­شناسی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعة اسلام، دو رویکرد اساسی رامی توان سراغ گرفت: رویکرد الهیاتی و رویکرد تاریخی. در این مقاله کوشیده ایم به کار گیری این رویکردها را در دو اثر مهم باموضوع گزارش قرآنی از عیسی علیه­السلام (با نظر به تصویرکلی مسیحیت و مسیحیان در قرآن) بررسی کنیم. در اهمیت این موضوع باید گفت این گزارش از سویی، مبنا و هستة شناخت مسلمانان از مسیحیت و مسیحیان است و از سوی دیگر، از همان نخستین مواجهة مسیحیان و عالمان مسیحی در سده‌های نخست هجری تاکنون این موضوع قرآنی از جمله مهمترین و در عین حال مناقشه­آمیزترین مباحث به شمار می­آید.در تبیین رویکردهاومسائل روش شناسی، آثار دو محقق تاثیرگذار در این حوزه، یعنی ریچارد بل و جفری پاریندر ،بررسی شده و به مقایسه پیش فرضها،مبانی روشی و نتایج حاصل از این پژوهشها پرداخته شده است.همچنین با مشخص کردن سنت تحقیقی هر یک از این دو پژوهش، و طرح نکات اصلی و مفاهیم اساسی مورد نظر آنها ،بیشتر بر جایگاه و کارکرد خاص متن مقدس در مواجهه با این سنتهای تحقیقی تاکید شده است.